قلعه بمپور، شکوه ساسانی سیستان

به استان سیستان و بلوچستان لقب دیار ناشناخته ها را داده اند. دوباره عازم این منطقه از کشور هستیم و قصد داریم تا از یکی دیگر از قلعه های ساسانی این استان بازدید کنیم. شهر بمپور، روزگاری مرکز حکومت سیستان بود و اهمیت زیادی در کشور داشت، اما امروز کمتر کسی را می شناسیم که نام این شهر به گوشش خورده باشد. قلعه بمپور یکی از قلاع ساسانی سیستان است که در این شهر قرار دارد.

بازدید :

تاریخ : چهارشنبه 1397/04/13 ساعت 10:00

سیستان و بلوچستان رازهای زیادی را در دل خود پنهان دارد که شاید بهتر باشد بسیاری از آن ها هنوز هم به صورت یک راز در دل خاک باقی بمانند. این سرزمین کهن، به سرزمین اسطوره ها و افسانه های کشور نیز شهرت دارد. سرزمینی که رستمِ پهلوان از آن سر بر آورده است. امروز قصد داریم تا به گوشه ای از این سرزمین به نام شهر بمپور قدم بگذاریم. شهری که زمانی تمامی فعالیت های سیاسی و اجتماعی سیستان در آن رخ می داده، ولی امروزه نام و نشانی ندارد. بمپور جاذبه های تاریخی و طبیعی بسیاری دارد که در مطلبی جداگانه معرفی خواهند شد. امروز قلعه ساسانی باشکوه این شهر به نام قلعه بمپور را معرفی می کنیم.

معرفی قلعه بمپور سیستان

قلعه بمپور یکی از معروف ترین قلعه های باستانی کشور است که بر فراز تپه ای باستانی در شمال شهر تاریخی بمپور در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. تپه ای که قلعه بمپور بر روی آن واقع شده تپه ای مصنوعییست (تپه باستانی) و از سطح زمین حدود ۸۰ متر ارتفاع دارد. مورخان و باستان شناسان بسیاری تاریخ ساخت این قلعه را به دوران ساسانیان نسبت داده اند. بمپور در طول تاریخ دوران با شکوهی را پشت سر گذاشته است. قلعه تاریخی این شهر روزگاران زیادی به عنوان مرکز حکومت خطه بلوچستان و کرمان شناخته می شد. بنا به عقیده برخی از باستان شناسان، از این قلعه نظامی در زمان سلجوقیان هم استفاده می شد. تا قبل از این که باستان شناسانی نظیر خانم بئاتریس انگلیسی (سال ۱۹۶۰ میلادی) در این محطه دست به حفاری و کاوش های باستان شناسی بزنند، مردم بلوچستان عقیده داشتند که نادر شاه افشار دستور ساخت این قلعه را در بمپور صادر کرده است. بئاتریس حتی آثاری از دوران پیش از تاریخ را هم از بخش هایی از تپه باستانی این قلعه از دل خاک بیرون آورد.

طبق برخی از نوشته ها و کتب تاریخی، نام این منطقه در ابتدا “بن پهل” به معنی شهر آخر بوده که با گذاشت زمان به بمپور تغییر یافته است. برخی از افراد محلی هم اعتقاد دارند که این شهر به بهمن پسر اسفندیار تعلق داشته و در ابتدا بهمن پور بوده است. متاسفانه بر روی آثار تاریخی استان کهن سیستان و بلوچستان مطالعات کمی صورت گرفته است، قلعه بمپور هم یکی دیگر از این آثار است که باید مورد کاوش های جدید و مطالعات گسترده قرار گیرد. بنای قلعه بمپور در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری قلعه بمپور سیستان

قلعه تاریخی بمپور بر بلندای یک تپه باستانی به ارتفاع ۸۰ ساخته شده است. اختلاف ارتفاع این قلعه با سطح زمین، علاوه بر دید خوبی که به حاکمان آن می داده، دسترسی و نفوذ به قلعه را نیز بسیار دشوار می کرد. قلعه بمپور از دو بخش تشکیل شده که با یکدیگر اختلاف ارتفاع دارند. بخش اول شامل ورودی بنا و برج های نگهبانی اطرافش است و بخش دوم که ارتفاع بیشتری داشته، به محل حکومت سران قلعه اختصاص داشته است. در اطراف دیوارهای غربی وشرقی بنا، ۴ برج نگه بانی وجود داشته که اکنون فقط دو مورد از آن ها با ارتفاع تقریبی دو متر مشاهده می شوند. در وسط قلعه تعدادی خانه مسکونی وجود دارد و قسمت فوقانی بنا، که بیشترین ارتفاع را نسبت به دیگر نقاط قلعه دارد، ویژه سرداران و حاکم قلعه بوده است. در این بخش (بخش فوقانی)، یک چاه عمیق وجود دارد که هنوز هم بقایای آن را می توان مشاهده کرد. گویا در آن دوران، داخل چاه سنگ فرش بوده و در بخشی از آن راهی مخفی به خارج از قلعه وجود داشته که حاکمان در زمان حمله دشمن، بتوانند سریعا قلعه را ترک کنند. در حال حاضر از این راه مخفی اثری نمانده است و فقط می توانید خود چاه را تماشا کنید. باستان شناسان عقیده دارند که دور تا دور این قلعه حدودا ۱۰ برج وجود داشته که البته امروزه چیزی از آن ها باقی نمانده است.

قلعه بمپور سیستان همزمان به قلعه بم ساخته شده، بسیاری آن را قلعه بم در مقیاسی کوچکتر می دانند. معماری بمپور شباهت زیادی به قلعه دختر کرمان و همچنین قلعه بم دارد. مصالح به کار رفته در این قلعه خشت خام و گل رس بوده، درست همان مصالحی که در قلعه بم به کار رفته اند.

این قلعه باستانی در طول تاریخ بارها مورد حمله دشمنان قرار گرفته و آسیب های فراوانی دیده است. طبق اعلام کارشناسان میراث فرهنگی، در زمان قاجار هم این قلعه محاصره و به توپ بسته شده است. در این دوره، آسیب هی بسیار جدی به قلعه وارد شد. جدای از آسیب هایی که به خاطر این حمله ها به قلعه وارد شده، سهل انگاری مسئولین در طول سال ها هم باعث تخریب قسمت های بسیاری از این اثر ارزشمند ملی شده است. البته در سال های اخیر، بخش ورودی این بنا مورد مرمت قرار گرفته و مسیرهایی نیز برای تردد گردشگران در آن تدارک دیده شده است. به دلیل اقلیم سخت و شرایط آب و هوایی ویژه ای که سیستان و بلوچستان دارد، آثار تاریخی آن بیش از هر منطقه دیگری نیازمند محافظت از طرف مسئولان و مرمت هستند.
منبع: مجله گردشگری الی گشت