تحلیل نمایشنامه چهار صندوق نوشته ی بهرام بیضایی

منبع خبر / نت نوشت / فرهنگی و هنری / ۱۷-۰۴-۱۳۹۷

بی شک زمانی که تحت شرایطی خاص نتوانیم حرفمان را بزنیم و منظورمان را برسانیم و به نوعی آگاهی دهیم، دست به دامن ِ نمادها و ایما اشاره ها می شویم تا هرطور شده منظورمان را برسانیم و نفس ِ راحتی بکشیم. نوشته تحلیل نمایشنامه چهار صندوق نوشته ی بهرام بیضایی اولین بار در نت نوشت. پدیدار شد.

تحلیل نمایشنامه چهار صندوق نوشته ی بهرام بیضایی

قبل از پرداختن به تحلیل نمایشنامه چهار صندوق لازم است بگویم که دغدغه ها و مفاهیم به کار رفته در این اثر ممکن است جهانی باشد و حد و مرز جغرافیایی را نشناسد ولی این نمایش نامه را یک ایرانی نوشته است، نویسنده ای که در این جامعه زندگی کرده و این نمایشنامه هم از دل جامعه ی ایرانی بیرون آمده است.

تحلیل نمایشنامه چهار صندوق اثر بهرام بیضایی

اهل هنر و ادب در طول تاریخ و در تمام جوامع با ممنوعیت های زیادی روبرو بودند ( و هستند) و با کوچکترین حرکت و ظریف ترین و دقیق ترین نگاه ها و یا گفتن حرف ِدل، در لیست ممیزی ها قرار می گرفتند. پس چاره را در آن دیدند که رمز گونه سخن بگویند و به در بگویند تا دیوار بشنود، ولی این بار با ظاهری زیبا و دلنشین و دل نشکن و باطنی کوبنده و تاثیر گذار و ماندگار! این گونه هم ادیب و هنرمند می ماندند و هم حرفشان را می زدند. در ادامه به تحلیل نمایشنامه چهار صندوق می پردازیم.در رمزگشایی و تحلیل نمایشنامه چهار صندوق از چهار شخصیت شروع می کنیم، چهار شخصیت زرد، سبز، سرخ و سیاه، نمادی از جامعه ی چند هویتی ایرانی است. نماد گوناگونی مردم در این جامعه و یک رنگ نبودن و چند رنگ بودن مردم است. یک رنگ نبودنی که باعث عدم وحدت، خیانت، دروغ، نقش بازی کردن، فروپاشی و سو استفاده از جسم و روح و فکر و اندیشه شان و بوجود آمدن مترسک ها می شود. و بی شک این چند رنگی ریشه در جامعه ای (محیط ، فرهنگ، خانواده ،حکومت) دارد که در آن پرورش یافتند.

بیشتر بخوانید: مرور بر زندگی بهرام بیضایی ؛ نویسنده، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، پژوهشگر، استاد دانشگاه

نام نمایش نامه هم بر گوناگونی و یکسان نبودن، خلا صداقت، دوز و کلک و نبودن ِ اتحاد و یا اتحاد ِ بی حساب و کتاب و بدون ِ تفکری که باعث خلق مترسک ها و سفت شدن ِ جایشان می شود، دلالت می کند.
عدد ۴ نقش مهمی در تحلیل نمایشنامه چهار صندوق دارد، همه چیز روی این عدد ۴ می چرخد. چهاری که می تواند یک شود ولی نمی خواهد چون می ترسد. می ترسد که این یک شدن برایش گران تمام شود (به قیمت جان، مال، خانواده و تمام زندگی اش) و این ترس و وحشت باعث ساکت ماندن، گوشه نشینی یا محافظه کاری و یا به اجبار تن به چند رنگ شدن می شود.

هر از گاهی از گوشه و کنار فریاد هایی از حرف ِ دل، اعتراض، آزادی و آزاده خواهی شنیده می شود که زود هم خاموش می شوند! چرا که با یک صدا نمی توان کاری از پیش برد و نیاز به هم صدایی است، نیاز به همدلی، نیاز به جا نزدن و شهامت و صداقت است.

بیشتر بخوانید: نگاهی به تئاتر دیابولیک؛ رومئو و ژولیت به بهانه اجرای مجدد

چهار صندوق نمایشی است به ظاهر شادی آور و در بعضی از قسمت ها دارای مایه هایی از کمیک بودن! ولی باطنن اینطور نیست و در واقع می توان در این بخش از تحلیل نمایشنامه چهار صندوق گفت: خنده ای که در این اثر است، خنده ی تفکر آمیزی است (یا همان طنز تلخ). خنده ای که ته آن تلخ است و طعم تلخی و گس بودن در پایان می ماند.

نکته ی دیگری که در تحلیل نمایشنامه چهار صندوق پررنگ می شود این است که اتحاد ِ بدون ِ فکر و تصمیم ِ عجولانه باعث می شود که مترسک مانند ها، سوار بر مردم شوند و به آن ها بتازند و زمانی مردم به فکر نکردنشان پی ببرند که دیر است! و می خواهند اعتراض کنند و نمی توانند، ترس به سراغشان می آید و مجبور می شوند که ساکت بمانند، کنار بکشند و یا نقش بازی کنند و در آخر حرف هایشان را در جایی بزنند که هیچ فایده ای ندارد.

با رمزگشایی و تحلیل نمایشنامه چهار صندوق می توان فهمید، این اثر مانیفست ِ نویسنده به مردم چند رنگ این جامعه است. اعتراض ها و گلایه های نویسنده از جامعه و در واقع نقد ِ جامعه است.
همان طور که در مقدمه اشاره شد، چهار صندوق، حال و هوای سیاسی دارد ولی در نقاب ِ شادی و خنده و مضحکه و طنز، به خوبی مطلب را به مخاطب اطلاع می دهد.

بیشتر بخوانید: تئاتر رامشدگی کاری از پویان باقرزاده ؛ “گپی دوستانه در باب مهاجرت”