سرمقاله اکبر هاشمی شماره 107 : گاهی به آسمان نگاه کنید!

این سرمقاله سه‌ماه بعد شنبه بود اما بنا به دلایلی امروز آن را منتشر می‌کنم. فرض کنید پولتان تمام شده، فرض کنید دیگر نمی‌توانید برای استارت‌آپ‌تان جذب سرمایه کنید. امروز که اینها را می‌نویسم، همه چیز در حد فرضیات است. برای همین نباید ناامید به آینده باشیم. اما برای طی‌کردن این مسیر سخت نیاز به امید واقع‌بینانه داریم. برای همین فرض کنید واقعا تا ۳ ماه یا ۶ ماه آینده پولتان تمام می‌شود و استارت‌آپ شما دیگر نمی‌تواند برای راند بعدی جذب سرمایه کند. اگر این فرض‌ها به واقعیت تبدیل شد، چه باید بکنیم؟ درست است که میانگین سنی فعالان استارت‌آپی ایران بین ۲۰ تا ۲۴ است، اما حتی با پذیرش این میانگین سنی جوان، ما واقع‌بین هستیم؛ آدم‌های محکمی که امیدوارانه خواهیم جنگید. پس بیایید سناریوهای ممکن را با هم مرور کنیم و برای ادامه فعالیت استارت‌آپ‌مان به نتیجه و راه‌حل واقع‌بینانه برسیم.

با توجه به خط و نشان‌های آمریکا و تحریم‌های پیش‌رو، ورود سرمایه خارجی به اکوسیستم استارت‌آپی ایران قطع خواهد شد.
شاید در این بین نیم‌نگاهی به شرکای استراتژیک ایران مثل چین، روسیه و هند داشته باشیم، اما آیا در زمانی که تحریمی و فشاری در کار نبود، سرمایه‌گذاران چینی و هندی ‌به ایران آمدند که حال در این شرایط سخت در کنار ما باشند. در مورد روسیه هم این امر صادق است؛ اگرچه آنها در یکی دو مورد در ایران سرمایه‌گذاری کردند اما آن‌هم هم مستقیم نبود.

در همایش یلدای ۹۶ که در آذر‌ماه برگزار شد، فرض ما بر این بود در ۲ سال آینده سرمایه‌گذاران سنتی باید آماده ورود به اکوسیستم شوند، با غافلگیری در عرصه سیاست خارجی همین امروز هم برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی دیر است‌؛ اما ورود سرمایه‌گذاران داخلی هم با ابهام روبه‌روست.
شاخص‌های بورس در هفته گذشته رشد نسبی داشته است. بانک‌ها سودهایشان را به ۲۱ درصد افزایش داده‌اند. با افزایش رکود و تورم در ماه‌های آینده، بانک‌ها برای فرار از ورشکستگی و جذب نقدینگی بهره‌های بانکی‌شان را بالا خواهند برد. شاید بار دیگر مثل دوران دولت اصلاحات شاهد سودهای بانکی بالای ۳۵ درصد باشیم. در حوزه مسکن براساس گزارش بانک مرکزی، شاهد افزایش ۲۵ درصدی قیمت مسکن بودیم. در یک جمع‌بندی، جذابیت سود بازار‌های دلار، طلا، بورس، مسکن... و از طرفی کاهش ریسک سرمایه امکان مهاجرت یا ماندن سرمایه‌گذاران سنتی در اکوسیستم استارت‌آپی ایران را به حداقل می‌رساند. سرمایه‌گذاران‌ سنتی اندکی خواهند ماند که نگاهشان به آینده است و می‌دانند اگر می‌خواهند روی آینده بلند‌مدت سرمایه‌گذاری کنند، بهترین فرصت برای سرمایه‌گذاری ‌روی استارت‌آپ‌ها همین حالاست اما افسوس که تعداد آنها انگشت‌شمار است.
از این رو پیش‌بینی‌ها حکایت از افزایش قیمت مسکن دارد؛ اگرچه بالا‌رفتن تورم و قیمت مسکن قدرت خرید مردم را کاهش داده و شاهد رکورد بیشتر در این حوزه خواهیم بود اما از سوی دیگر بازار مسکن بیشترین تاثیرپذیری خود را از دو بازار اقتصادی ارز و بازار پول و همچنین سطح تورم عمومی خواهد داشت. سازندگان مسکن بر این باور هستند که تمام کالاهای مرتبط با بخش مسکن در سال گذشته و قطعا در سال جاری با رشد نرخ ارز افزایش یافته است، بنابراین چنانچه قیمت مسکن افزایش نیابد، ساخت و عرضه مسکن نیز دچار مشکل و افت می‌شود و در نهایت در آینده باید شاهد عدم توازن میان عرضه و تقاضا و رشد سونامی قیمت مسکن باشیم.

معتقدیم در این شرایط بحرانی شاید بهترین تصمیم دولت، حمایت مالی از استارت‌آپ‌های بزرگ است که بتوانند این طوفان سهمگین را پشت سر بگذارند، اما آیا این عقلانیت و خرد هوشمندانه وجود دارد؟ و اصولا می‌توان از دولت بی‌خشاب انتظار کمک داشت؟

نمی‌خواهم بگویم هیچ امیدی برای جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌های بزرگ نیست اما نمی‌توانم بگویم که امیدی هم هست ما یعنی استارت‌آپ‌های بزرگ، متوسط و کوچک سوار یک قایق هستیم و همه‌مان یک مشکل مشترک داریم؛ جذب منابع مالی جدید. پیش‌بینی می‌شود این قایق شاید یک‌سال دیگر به ساحل آرام برسد. تا آن زمان همه ما ناچاریم چند کار مهم انجام دهیم.
بوت استرپ به فعالیت استارت‌آپ‌مان ادامه دهیم.
کاهش هزینه‌های غیر‌ضروری و هزینه‌هایی که به نوعی ولخرجی روزهای داشتن منابع مالی سرشار است.
تغییر بیزینس‌مدل

توقف بودجه‌های مارکتینگ غیر‌ضروری در رسانه‌های گران‌قیمت و عمومی مثل تلویزیون، بیلبورد، اینفلوئنسر‌های با دستمزد بالا و به جایشان تمرکز بودجه‌های مارکتینگ و پی‌آر در رسانه‌های دیجیتال و رسانه‌ها و نشریه‌های تخصصی و با ضریب نفوذ بالا.
ساماندهی منابع انسانی، بارها نوشته‌ام فروختن دارایی‌ها و مهاجرت به فضاهای اشتراکی یا مکان‌های ارزان‌قیمت حتی مهاجرت از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک یا پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد بهتر از تعدیل نیروست؛ چرا‌که مهم‌ترین دارایی استارت‌آپ‌ها نیروهای ارزشمند آنهاست. میز و صندلی‌هایتان را بفروشید و روی زمین بنشینید اما با از دست‌دادن نیروهای ماهر خودتان را خلع‌سلاح نکنید. لذا ساماندهی منابع انسانی در بازنگری در نیروها و جایگزینی نیروهای متخصص‌تر و با‌تجربه‌تر مفهوم پیدا می‌کند.
چشم‌انداز من از آینده یعنی ۶ ماه بعد این است که ما شاهد فیلد برخی از استارت‌آپ‌های بزرگ، متوسط و کوچک خواهیم بود و با شرایطی مواجه خواهیم شد که رقابت به مفهوم سال ۹۶ و حتی امروز معنا نخواهد داشت. تنها رقیب ما شرایط سیاسی و اقتصادی کشور خواهد بود. در این شرایط بهتر است بیش از رشد و رقابت به بقا و زنده‌ماندن بیندیشیم.
هنوز دیر نشده، بهترین راه کنترل نقدیندگی و مدیریت پولی است که داریم یا به دست خواهیم آورد. باید یاد بگیریم با هزینه بسیار کمتر مجموعه‌هایمان را مدیریت کنیم.
در همین شرایط سخت ‌روی آموزش تخصصی بیشتر نیروهایمان تمرکز کنیم.
سه‌نکته کلیدی: به غیر از همه مواردی که در بالا برشمردم، یادمان باشد سه ‌چیز در شرایط بسیار سخت بیش از پول به کمک‌مان خواهد آمد.

نیروی خلاق، با تجربه و با دانش بالا

به جای تعدیل نیرو، فروختن دارایی‌ها یا کنسل‌کردن قرار‌دادهایتان، به نتورک‌تان تکیه کنید. نتورک ثروت و دارایی بزرگی است؛ اگر فاقد آن هستید یا ضعف دارید، مثل تار عنکبوت شبکه بزرگی بسازید برای روزهای سخت.

انسان بدون امید، انسان مرده است، فرقی نمی‌کند اینجا باشد یا در سیلیکون‌ولی، پولدار باشد یا بی‌پول. بدون امید نمی‌توان کاری از پیش برد و با امید می‌توان بر بزرگ‌ترین سختی‌ها غلبه کرد.
آخر اینکه: برای مدت یک‌سال دوام بیاورید.
همه با هم و کنار هم مهربان‌تر از قبل برای ماندن و جنگیدن به‌هم کمک کنیم. ما باید دست همدیگر را بگیریم. در روزهای سخت بیشتر هوای همدیگر را داشته باشیم. اگر فکر می‌کنید با یک کمک کوچک شما، استارت‌آپی دوام می‌آورد، حتی اگر رقیب شماست، دریغ نکنید. اگر نیرویی تعدیل می‌شود و شما می‌توانید آن نیرو را جذب کنید، این کار را بکنید. اگر کمپانی شما بودجه مسئولیت اجتماعی دارد، امروز مسئولیت همه ما صیانت از اکوسیستم استارت‌آپی ایران است که نگذاریم از هم بپاشد.
گاهی هم به آسمان نگاه کنید، در‌می‌یابید که جهان ما در کائنات ذره‌ای بسیار کوچک است، در این بین ما و بیزینس بزرگمان، کوچک‌ترین و کوچک‌ترین و اپسیلون‌ترین ذره‌ای هستیم که حتی دیده نمی‌شویم. شاید بهترین چیزی که حال ما را خوب کند، فکر کردن به ساختن جهانی بزرگ در درونمان است؛ جهانی پر از مهربانی، گذشت، صبوری جوانمردی و کنار هم بودن؛ جهانی که اگر دیده هم نشود، باز هم حال ما خوب است و احساس پوچی و حقارت نمی‌کنیم.