فراموشی بازی های بومی و محلی در پی بی تدبیری مسئولان

خبرگزاری مهر ، گروه استان‌ها - مصباح ایرندگانی: در عصری که گوشی های هوشمند و سیستم های پیشرفته با برخورداری از بازی های مختلف و شبکه گسترده جهانی در دسترس همگان است و درصد قابل توجهی از جوامع نیز به سمت این امکانات سوق یافته اند اما بازهم مردم خونگرم استان سیستان و بلوچستان با حفظ اصالت، فرهنگ، آداب و رسوم گذشته خود به بهترین نحو ممکن در اوقات فراغت و دورهمی های فامیلی و دوستانه با فضای سازی مناسب از بازی های بومی و محلی برای سرگرمی استفاده می کنند.

مردم روستا نشین این استان مرزی در اکثر اوقات از بازی های بومی و محلی مناطق خود جهت ایجاد فضایی پر نشاط و صمیمی در بین خود استفاده می کنند، البته ناگفته نماند ورزش های بومی و محلی در گذشته یکی از راه های سلامت جامعه برای دستیابی به تمدن مناسب نیز بوده است که روایتگر جمله «عقل سالم در بدن سالم است» و در واقع بازی های بومی و محلی مدرکی دال بر ادعای ایرانیان در تمدن و اصالت آنها در بیش از ۲۰ قرن است که مردم سیستان و بلوچستان نیز با آداب و رسوم خاص خود در بازی های بومی و محلی از این موضوع جدا نیستند.

نکته جالب توجه اینکه اکثر بازی های بومی و محلی در چند رده سنی قابلیت اجرا دارد که می توان از آن جمله به رده سنی خردسال، نوجوان و جوان اشاره کردنکته جالب توجه اینکه اکثر بازی های بومی و محلی در چند رده سنی قابلیت اجرا دارد که می توان از آن جمله به رده سنی خردسال، نوجوان و جوان اشاره کرد.

آنچه که بازی های بومی ومحلی سیستان و بلوچستان را در مقایسه با سایر استان های کشور متمایز ساخته تنوع و ازدیاد این بازی های کهن و دیرینه است و از نکات جالب این موضوع این است که بازی های خاص منطقه سیستان با بازی های منطقه بلوچستان متفاوت است، البته نا گفته نماند برخی نیز مشترک هستند اما به دلیل تشابه فرهنگ و آداب و از همه مهم تر همبستگی این مردم خونگرم اغلب بازی های منطقه سیستان در بلوچستان و بلعکس نیز انجام می شود.

منطقه سیستان منشاء بازی های بومی و محلی متنوع

منطقه سیستان و در راس آنها شهرستان زابل با توجه به اینکه قدمت کهن و دیرینه ای دارد به عنوان منشاء بازی های بومی و محلی متنوع شناخته می شود و حتی به عنوان محل اصلی پیدایش برخی از بازی ها در کشور نیز مطرح است.

در برخی از منابع موثق بیش از ۱۰۰ بازی بومی و محلی برای منطقه سیستان ثبت شده که روش انجام و اطلاعات تکمیلی شماری از این بازی ها در ادامه توضیح داده می شود.

بازی کبدی

کبدی یکی از بازی های بومی و محلی منطقه سیستان به شمار می رود که با هدف تقویت همکاری، سرعت و عکس العمل و نمایش قدرت افراد انجام می شود، این بازی در دو تیم ۲۰ نفره با حداقل ۱۵ و حداکثر ۳۰ سال سن بازیکنان در زمینی به ابعاد ۵ در ۱۲ متر برگزار می شود.

نحوه انجام این بازی به این گونه است که ابتدا بازیکنان روبروی همدیگر ایستاده و تیمی که قصد شروع بازی را داشته باشد از خط وسط داخل زمین حریف می شود و فرد مهاجم با گفتن مداوم کلمه «کبدی» یا «کودی» و با حفظ نفس خود سعی دارد تا در حال گفتن کلمه کبدی به یکی از اعضای تیم حریف دست بزند و به زمین خود بازگردد و در صورتی که فرد مهاجم نفسش قطع شود یا توسط تیم حریف گرفته شود باید زمین را ترک کند البته تیم مدافع هم باید فرد مهاجم را گرفته و تا به اتمام رسیدن نفسش او را در مهار خود نگه دارند.

گفتنی است، این بازی در گذشته فقط در کشور های ایران، هند و پاکستان انجام می شد و در ایران نیز مهم ترین مرکز انجام این بازی منطقه سیستان شناخته می شود زیرا این بازی بیشتر در زمین های خاکی و ریگزارها و با پای برهنه انجام می شود و قدرت و سرعت در این بازی حرف اول را می زند.

بازی کیچ زور

وسیله اصلی این بازی «کیچ» ( گیچ یا استخوان ) است، البته این بازی نیز نیاز به سرعت و قدرت دارد زیرا در بازی «کیچ زور» ۲گروه شرکت می کنند و ۲ نفر نیز به عنوان سرگروه ها انتخاب می شوند و یکی از قوانین این بازی این است که اغلب در شب های مهتابی باید انجام شود زیرا «کیچ» به رنگ سفید است و در تاریکی پیدا شود.

نحوه این بازی اینگونه است که یک نفر از یک گروه «کیچ» را به طرفی پرتاب کرده و بازیکنان دو گروه ( هم گروه خودی و هم رقیب ) باید به جستجوی کیچ پرداخته و آن را پیدا کنند و در نهایت باید این کیچ را به سر گروه خود برساند و گروه مقابل در این بین سعی می کند تا با زور و قدرت خود کیچ را از فردی که آنرا پیدا کرده بگیرد و به سرگروه خود برساند و گروه خودی هم باید به کمک این فرد بیایند هر گروهی که قدرت بیشتری داشته باشد و کیچ را به سرگروه خود برساند، آن گروه برنده است.

چَل بازی

چَل بازی یکی دیگر از بازی های بومی و محلی منطقه سیستان است که در رودخانه های پر آب و یا استخر باید انجام شود و همپنین حتما توسط یک نفر داور باید کار قضاوت انجام شود.

این بازی نقش موثری در تقویت سرعت و عضلات بدن دارد و به لحاظ تعداد بازیکن نیز محدودیت ندارد، در این بازی هر گروه در یک طرف رودخانه یا استخر قرار می گیرند داور یک تکه چوب کوچک ( ۵ تا ۱۰ سانتی متر ) را وسط رودخانه یا استخر و میان دو تیم پرتاب می کند و افراد هر تیم با شنا و در این میان با آب پاشی کردن به طرف یکدیگر از پیش روی گروه دیگر خودداری می کنند و خود را به محل اولیه می رسانند و یافتن چوب را اعلام می کنند هر تیم که امتیاز بیشتری را کسب کند برنده است.

گفتنی است این بازی در گذشته در دریاچه هامون و سایر رودخانه های منطقه سیستان انجام می شد که متاسفانه با توجه به ۲ دهه خشکسالی در منطقه سیستان نه تنها اثری از این بازی باقی نمانده بلکه اثری از دریاچه هامون و رودخانه هیرمند نیز موجود نیست.

بازی کلاچَل چَل

در این بازی نیز یک داور و یا یک «سراستادک» بر روند بازی نظارت دارد و بازی بین دو تیم چهار یا پنج نفره انجام می شود و افراد هرتیم شماره گذاری نیز می شوند و در مرکز یک دایره قرار می گیرند و در ادامه بازی افراد دیگر با شماره خطاب می شوند.

وضع آرایش دو تیم و فضای بازی نیز به صورتی است که در وسط میدان بازی دایره ای به قطر ۱.۵ متر کشیده می شود و در مرکز دایره کلاهی گذاشته می شود، در دو طرف دایره و در فاصله چهار تا پنج قدمی دایره دو تیم روبروی هم و در نتیجه رو به دایره می ایستند و «سر استادک» (داور) در وسط میدان در مجاور کلاه به نظارت بازی می پردازد، سپس سر استادک شماره ای از تیم اول و شماره ای از تیم دوم را با صدای بلند می خواند و افراد فرا خوانده شده به محض شنیدن شماره خود جهت ربودن کلاه سریعاً فرار می کنند تا هر کس سریعتر رسید، کلاه را بردارد و باید قبل از آنکه حریف بدن او را لمس کند به طرف تیم خود برگردد که دراین صورت برنده می شود.

در ادامه برای بار دیگر داور دو شماره دیگر می خواند و باز هم این دو نفر مثل حالت قبل دویده، آنکه فرصت یافت کلاه را برداشته، به سوی گروه خود به عقب بر می گردد و همینطور این عمل ادامه می یابد تا افراد یک تیم از میدان خارج شوند و در نهایت یک تیم برنده و تیمی دیگری بازنده است که به برنده امتیاز داده می شود.

البته این تنها چند نمونه از بازی های بومی و محلی منطقه سیستان بود که مطرح شد وگرنه همانطور که پیش از این نیز بیان شد تعداد این بازی ها بسیار بیشتر از این تعداد است در ادامه به بیان تعدادی از بازی های بومی منطقه بلوچستان می پردازیم که ان ها هم در نوع خود بسیار جالب و منحصر به فرد هستند.

بازی های بومی و محلی منطقه بلوچستان راوی اصالت و رسوم کهن این مردم است

مردم منطقه بلوچستان با تاثیر پذیری از اقوام بلوچ ساکن در کشور همسایه و سایر مناطق و همچنین یاری جستن از آداب و رسوم خاص خود در مجالس دوستانه و فامیلی خود جهت فراهم کردن محیطی شاد و صمیمی بازی های بومی و محلی را انجام می دهند.

برای منطقه بلوچستان نیز در منابع مورد تائید مراجع ذیربط بیش از ۱۰۰ بازی بومی و محلی به ثبت رسیده که تعدادی از این بازی ها در ادامه توضیح داده می شود.

بازی کَپَگ

این بازی را با ۱۰ الی ۱۲ نفر می توان انجام داد که عمدتا کودکان و نوجوانان این بازی ها را انجام می دهند و برای انجام این بازی نیاز است دایره ای بروی زمین رسم شود و افراد در دو گروه تقسیم بندی شوند و سپس سرگروه تیم بهترین های گروه را برای مسابقه وارد زمین می کند سپس با گرفتن یکی از پاهای خود با تنه زدن به یکدیگر به نبرد با یکدیگر می پردازند و در نهایت هریک از افراد که در برخورد با فرد مهاجم به زمین بیوفتد یا از زمین خارج شود بعنوان بازنده باید زمین مسابقه را ترک کند.

بازی دلکی یا نشانه

این بازی بین دو گروه پنج نفره صورت می گیرد که گروه اول در فاصله حدود ۱۰ متری و پشت یکدیگر به فاصله ۱ متر می ایستند گروه دوم نیز در جای خود باقی می مانند و چاله ای به عرض ۲۰ سانتی متر ایجاد می کنند و سپس یک چوب کوچک ۲۰ سانتی به صورت موازی در این چاله قرار می گیرد به طوری که نصف این چوب در چاله و نصف دیگر در بیرون از چاله قرار گیرد سپس با چوب یک متری دیگری به چوب داخل چاله ضربه ای وارد می شود تا به هوا پرتاب شود و سپس ضربه ای دیگر به آن وارد می شود تا به سمت حریف حرکت کند در صورتی که گروه حریف بتواند چوب را در هوا مهار کند برنده اعلام می شود در غیر این صورت بازی از ابتدا شروع می شود.

بازی لگوش

این بازی بیشتر در نخلستان های بلوچستان انجام می شود که تعداد افراد شرکت کننده در ان بین ۵ تا ۲۰ نفر متغیر است، در این بازی یک نفر به عنوان گرگ شناخته می شود که یک «لُنگ» (زیر اندازه و یا رو انداز بلوچی) در دست دارد که به صورت حالت بافتنی آراسته شده است.

در این بازی همه شرکت کنندگان برای نجات از دست گرگ به درختان پناه می برند و این گرگ با «لُنگ» خود به دنبال افراد می رود و وقتی فردی را با این لُنگ بزند آن فرد گرگ می شود در نهایت لُنگ به آن تحویل داده می شود و بازی به همین منوال ادامه خواهد داشت.

بازی تیت

این بازی نیاز به سرعت عمل و چابکی دارد و بین ۱۰ الی ۱۶ نفر انجام می شود و در این بازی ابتدا افراد به دو گروه در محیط مربعی یا دایره مانند تقسیم می شوند که یک گروه گرگ هستند و گروه دیگر را دنبال می کنند و در نهایت افراد گروه حریف را گرفته و به بیرون از محیط زمین هدایت می کنند و مانع از ورود آنها به زمین می شوند اگر تا پایان بازی کسی از اعضای تیم حریف توانست وارد زمین بازی شود و کلمه «تیت» را بگوید تمامی اعضای تیم آزاد می شوند و بازی به نفع تیم حریف ادامه پیدا می کند در غیر اینصورت بازی به نفع تیم گرگ تمام می شود و جای تیم گرگ با تیم حریف جابجا می شود و از آن پس تیم حریف گرگ شناخته می شود.

در مجموع آنچه مسلم است این است که مردم در گذشته برای ایجاد تحرک و نشاط در بین خود از بازی های بومی و محلی خود استفاده می کردند که متاسفانه امروزه بازی های رایانه ای و گوشی های هوشمند جای این آیین های کهن را گرفته است چه بسا در قدیم به واسطه همین بازی ها زمینه دیدار و همنشینی دوستان و آشنایان فراهم می شد اما امروزه گستره بزرگ اینترنت این گونه مسائل را کم رنگ کرده است، لذا ضرورت دارد خانواده ها برای توسعه سطح سلامت و غنی سازی اوقات فراغت خود و فرزندان برنامه ریزی لازم جهت انجام این بازی ها را پیش بینی کنند تا علاوه بر حفظ آیین همنشینی و ثتبیت صمیمیت در بین خود و دوستان و اعضای فامیل جامعه ای سالم و پرنشاط داشته باشیم.

نقش موثر مسئولان در استقبال مردم از بازی های بومی و محلی

البته قطعا نقش مسئولین ادارات مربوطه و دستگاه های عضو ستاد اوقات فراغت نیز در استقبال مردم از بازی های بومی و محلی بی تاثیر نیست و ضرورت دارد هریک از ادارات در حیطه محیط اداری خود با تشریح تاثیر این بازی ها در کسب سلامتی و ایجاد نشاط در بین مردم موثر واقع شوند و انتظار می رود هیئت بازی های بومی و محلی استان سیستان و بلوچستان برنامه ریزی مدونی جهت انجام بازی ها به صورت شهرستانی و استانی داشته باشد تا مردم با ماهیت این بازی ها آشنا شده و در نسل های آینده ادامه داشته باشند.

به همین منظور خبرنگار مهر بارها سعی کرد تا با مدیر کل ورزش و جوانان سیستان و بلوچستان و یا رئیس هئیت بازی های بومی و محلی استان تماس برقرار کند که متاسفانه هیچ کدام یا پاسخگو نبودند و یا پاسخگویی را به زمانی دیگر محول کردند که در زمان مقرر نیر پاسخگو نبودند.

در مجموع امیدواریم مسئولان مربوطه قدر این گنجینه های ارزشمند فرهنگی را بدانند و در انجام وظایف خود کوتاهی نکنند و یا حداقل پاسخگوی حدود مسئولیت و وظایف خود باشند تا اگر عملکردی دارند به درستی اطلاع رسانی شود.