فرشاد مومنی: حرف و عمل مسئولان در دوران دفاع مقدس یکی بود

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا، مومنی در دومین نشست از سلسله نشست های موسسه دین و اقتصاد در باره اقتصاد دوران دفاع مقدس با عنوان « یکپارچگی و همراستایی وجوه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در مدیریت توسعه ملی در دوران دفاع مقدس »، گفت : این همراستایی مربوط به بخش های مختلف بود که توانست تجربه موفق دوران دفاع مقدس را رقم بزند.
وی افزود: در واقع مولفه های اقتصادی با مولفه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی هماهنگ بوده و هر کدام این بخش ها آیینه دیگری به شمار می آمد در سال های پس از جنگ هم مولفه های اقتصادی با سایر مولفه ها در دیگر حوزه ها دچار تغییر و تحولات شدند.

** اندیشه توسعه در ایران غریب است
وی در ادامه با بیان این جمله که اندیشه توسعه در کشور غریب است ، افزود: یکی از مهم ترین عوارض سلطه مناسبات رانتی، غربت اندیشه توسعه بوده و این مسئله یک پارادوکس بزرگ است. اندیشه توسعه یعنی دورنگری و داشتن برنامه های بلند مدت و همراستا سازی ملاحظات و اقدامات کوتاه مدت با برنامه های بلند مدت و دومین چارچوپ اندیشه توسعه همراستا سازی منافع فردی با منافع عمومی و منافع توسعه ملی است.
مومنی درباره هزینه های ناشی از فقدان اندیشه توسعه ، گفت: وقتی که متر و معیاری به نام توسعه وجود نداشته باشد ما با طیف بسیار متنوعی از هزینه ها روبرو می شویم که هم از جبنه حیثیتی و هم از منظر بین المللی به کشور آسیب می رساند و در داخل کشور هم در کیفیت زندگی مردم اثر می گذارد.

**فقدان اندیشه همه تلاش ها را به هرز می برد
مومنی ادامه داد: درغیاب برجسته بودن توسعه به عنوان محور اندیشه در فرایند اداره جامعه، همه تلاش ها در معرض هرزروی قرار می گیرد، هدف گم می شود و وقتی هدف گم شد یک مجموعه دوره های باطل شکل می گیرد ، مسئله ای که کشور با آن روبرو است . بنابراین اگر بخواهیم کاری اصولی در جهت بهبود کیفیت زندگی مردم و جایگاه کشور در مناسبات بین المللی داشته باشیم باید پرچم توسعه خواهی همیشه درحالت اهتزار باشد.
وی سپس تصریح کرد : وقتی نظام تصمیم گیری متر و معیاری به نام توسعه را از دست بدهد دچار سرگشتگی می شود و مطامع طمع ورزان نسبت به مردم و جامعه در اولویت قرار می گیرد. در این زمینه بازگشت به تجربه دفاع مقدس بسیار آموزنده خواهد بود.

** در دوران دفاع مقدس همه متغیرها هماهنگ بود
مومنی سپس با بیان اینکه هنگام سخن گفتن درباره دوران دفاع مقدس معمولا تمرکز و توجه بیشتر روی متغیرهای اقتصادی است ، ادامه داد: همه وجوه حیات جمعی از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مثل آیینه ای است که کل حیات جمعی در آن منعکس می شود . در واقع هر آن چه که در مورد وجوه اقتصادی دوران دفاع مقدس قابل طرح است قابل تسری به وجوه دیگر هم هست.

** نمی توانیم از شرایط طلایی دفاع مقدس سخن بگوییم اما قابل دفاع است
وی می گوید: « تلاش های بسیاری برای واژگون نشان دادن و دستکاری تجربیات دوران دفاع مقدس صورت می گیرد، افرادی که به هر نحو از انقلاب آسیبی دیدند ، نکاتی را مطرح می کنند که واقعیت ندارد ، اما متاسفانه این مطالب را آنقدر به شیوه های مختلف تکرار کرده اند که حتی هم سن و سال های من که آن سال ها را به خاطر می آوردند دچار تردید شده اند.»
«به عنوان مثال فرض کنید محور اصلی این مطالبی که دائما تکرار می کنند این است که گویی در اثر پیروزی انقلاب اسلامی با شرایطی روبرو شدیم که یک جمعی که نه اندیشه ای داشتند، نه تجربه ای ، سرکار آمدند، فقط از روی احساس و جو زدگی کشور را اداره کردند و یک کارنامه ضعیف از خود برجا گذاشتند. در حالی که اگر قرار باشد با انصاف و رویکرد کارشناسی آن دوران را مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید که نه تنها کارنامه ضعیفی نبود بلکه به کلی از این روایت های نادرست دور و قابل افتخار است.»
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه معتقد نیستم آن دوران هیچ نقصی نداشته است، ادامه داد: در مقایسه با چالش هایی که وجود داشت و با وجود بی سابقه ترین فشارهایی که به کشور وارد می شد در مجموع خرد و توسعه گرایی در رویکرد دولت دیده می شد از این رو این مسائل افتخار آمیز و قابل دفاع است وگرنه معتقد نیستم که عصر طلایی است چرا که ما تا زمانی که وارد توسعه نشویم ، نمی توانیم از شرایط طلایی سخن بگوییم اما قابل دفاع است.

**انتشار سند رسمی برای اداره کشور
وی با بیان اینکه یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی سند رسمی با عنوان «برنامه توسعه تکامل جمهوری اسلامی توسط دولت موقت » منتشر شد، گفت : نظام تبلیغاتی کشور به مانند غربت اندیشه توسعه ، آشفته و بی برنامه شده است ، می بینیم آن چیزهایی که می تواند باعث افتخار باشد علیه خودمان استفاده می شود. چرا مردم نباید بدانند که این افتخار در دوره جمهوری اسلامی رقم خورده ، آیا با آن ادعای جو زدگی مسئولان انقلاب سازگار است؟ این کار از منظر سازمانی محصول معاونت طرح های انقلاب بود که مرحوم بازرگان ایجاد کرده بود و یدالله سحابی هم مسئولیت آن را داشت.
وی ادامه داد: این سند از لحاظ کارشناسی و عمقی نگاه به مسائل اساسی توسعه دارد و از نظر میزان بهره گیری از ظرفیت های کارشناسی کشور تا به امروز هم منحصر بفرد است. تا پایان جنگ هم شاهد هستیم که جهت گیری های اندیشه ای راهنمایی مسئولان کشور بود.

** جهت گیری های مسئولان اول انقلاب بر مبنای خرد بود
مومنی با بیان اینکه میانگین سنی اعضای کابینه بازرگان نشان می دهد ادعای کسانی که می گویند کشور را یک عده بی تجربه در دست گرفتند درست نیست ، ادامه داد: به دولت بازرگان انتقاد می شد که چرا جوان ها در کابینه شما سهم اندکی دارند. باید توجه کنیم جهت گیری و اقداماتی که مسئولان اول انقلاب کردند نشان دهنده این امر است که تمام اقدامات بر محور خرد، اندیشه توسعه و مبتنی بر مبانی و اصول محکم بوده است. به همین خاطر است ما بر این باور هستیم که آن دوره را باید جدی گرفت چون خیلی درس های بزرگی در آن دوران وجود دارد که در شرایط امروز کشور می تواند کمک حال ما باشد.

** هماهنگی مولفه های مختلف
مدیر موسسه مطالعات دین و اقتصاد سپس به توضیح نحوه هماهنگی مولفه های مختلف در دوران دفاع مقدس پرداخت و گفت: مطرح می شود که ما در دوران بعد از انقلاب 17 قله فعالیت اقتصادی داشتیم که 14 تا از آن ها در دوران دفاع مقدس است از این رو مبانی اداره اقتصادی کشور در دوران دفاع مقدس قابل دفاع است از طرف دیگر این قله ها به هیچ وجه منحصر در عرصه اقتصادی نیست. در سایر عرصه های حیات جمعی هم دقیقا در راستای حوزه اقتصادی است. مثلا روندهای مربوط به طلاق، جرم، جنایت و.. هم نرخ کمی را نشان می دهند در واقع عملکرد فرهنگی و اجتماعی هم درست مثل عملکرد اقتصادی است از طرف دیگر شما وقتی دوران تعدیل ساختاری را مشاهده می کنید می بیند همزمان با افت شاخص های اقتصادی شاخص های حوزه های فرهنگی و اجتماعی هم افت می کند و دچار انحطاط می شود.

**همدلی مردم و دولت
مومنی ادامه داد: یکی دیگر از مولفه های مهم اقتصادی که در حوزه های دیگر هم خودش را نشان داده موضوع مشارکت دادن مردم در اداره کشور بود. اگر بگوییم مشارکت اقتصادی مردم به اندازه مشارکت سیاسی آن ها مهم است به اغراق نرفته ایم.
وی افزود: در هیچ دوره ای از تاریخ اقتصادی ایران به اندازه 10 سال اول انقلاب ، حکومت مردم را به حساب نیاورده بود ، نتیجه این به حساب آوردن این شد که مردم هم حکومت را به حساب آوردند . می خواهم ثابت کنم یک قدمی که حکومت برای مردم برداشته است مردم چندین قدم برای حکومت برداشته اند و تعداد موارد از این دست هم اصلا کم نیست. از این رو طرح مواردی چون دولت سالاری در دوران جنگ یک دروغ بزرگ است .
وی در ادامه با مقایسه تعداد کارکنان دولت در آغاز و پایان جنگ و چند برابر استاندارد کار کردن آنها افزود: نتیجه همدلی مردم و دولت باعث کاهش هزینه ها شد .
«این که مردم آن همه فداکاری کردند ، به اینکه جنگ اولویت کشور است باور داشتند چرا که قول و فعل مسئولان را با هم هماهنگ بود. هر کس که جبهه می رفت می دید که نزدیک ترین افراد به بالاترین مقامات حکومتی هم در جبهه ها حضور دارند. مسئله احساساتی شدن نبود. متاسفانه آن هایی که منافع دارند تا این واقعیت ها دیده نشود مردم را متهم به جوگیر شدن می کنند در حالی که مردم و حکومت یکدیگر را همراهی می کردند. »
وی تصریح کرد : در سال های پس از جنگ فقط واردات کالاهای تجملی 53 درصد شد. مردم این چیزها را می دیدند و این باعث واکنش های متفاوت مردم در مقاطع مختلف می شود بحث جوگیری نبود ، عقلانیت و تجربه زیستی مردم بود.
« اگر حکومت همین الان در این زمینه ها اصلاح صورت بدهد و سطح زندگی مسئولان متناسب با مردم عادی شود و مردم ببینند بین قول وفعل مسئولان هماهنگی وجود دارد، مسئولان دروغ نمی گویند ، خواهید دید که به همان سبکی با حکومت تا خواهند کرد که زمان جنگ می کردند این همان هماهنگی همه وجوه حیات جمعی مردم در زمان جنگ است
مومنی با تاکید بر هماهنگی وجوه مختلف در دوران دفاع مقدس گفت: توسعه در ذات خود امر بین رشته ای و فرا رشته ای است و همه عوامل صرفا اقتصادی نیستند در حوزه های دیگر هم عوامل بر امر توسعه اثر می گذارند که ما در نهایت آثار آن را در فضای عمومی می بینیم.

** توسعه خواهی قابل اثبات است
وی در ادامه گفت : در 10 سال اول انقلاب ، گرایش توسعه خواهی در دولت مشاهده می شود و این ادعا قابل اثبات است. شما هر متن ممتاز توسعه را که نگاه کنید متوجه می شوید که دولت توسعه خواه را با یک متر استاندارد می سنجند. در آن متر استاندارد مهمترین مولفه دولت توسعه خواه این است که هزینه فرصت رانت جویی را بالا ببرد و بستر نهایی برای برخورداری پر مقدار اما کم زحمت را به سمت صفر ببرد. حتی یک تجربه موفق توسعه نیست که توانسته باشد به غیر از این مسیر را رفته باشد.
وی گفت : یکی از شاخص هایی که در این زمینه مورد توجه قرار می گیرد شاخص رانت منابع طبیعی است. مجموع رانت منابع طبیعی برابر است با نفت، گاز، منابع طبیعی، جنگل و.. ، در این شاخص میزان اتکا به رانت طبیعی را اندازه گیری می کنند. این نسبت به تولید ناخالص ایران در سال های قبل از انقلاب 32.25 درصد بود اما برای سال بعد از انقلاب این نسبت به 17 درصد رسیده است . آیا این اتفاق همینطوری رخ داده است؟ خیر.
« یکی از راهبردی ترین تصمیمات شورای انقلاب این بود که صادرات روزانه حدود 4 میلیون بشکه نفت را به 800 هزار بشکه کاهش دهد. چرا این تصمیم گرفته شد؟ چون رهبران انقلاب در زمان مبارزات انقلابی به مردم وعده داده بودند که کشور را از اتکا به نفت خواهد رهاند و این دوباره تجلی هماهنگی قول و فعل مسئولان بود. آن چیزی که بسیار قابل اعتنا است این است که در سال های 66 و67 این شاخص به زیر 8 درصد رسیده است و از این نظر میزان اتکا به رانت منابع طبیعی بی نظیر محسوب می شود. »

**تولید ناخالص داخلی در دوران جنگ
مومنی با اشاره به یکی از نقدهایی که در مورد عملکرد مسئولان در سال های بعد از انقلاب مطرح می شود، گفت: عده ای مطرح می کنند که در سال 1358 در مقایسه با یک سال قبل از آن تولید ناخالص داخلی ایران به کمتر از شش درصد افت کرده است و با این شاخص داوری بی پایه ای انجام می دهند که یک مشت آدم احساساتی و بی تجربه اداره ایران را به دست گرفتند.
این استاد دانشگاه در ادامه اشاره ای هم به وضع حاضر کشور داشت و اظهار کرد : در حالی که کشور با رکود عمیق مواجه است و همچنان سیاست های تورم زای دولت ادامه دارد. از مردم انتظار امساک و مقاومت می رود ولی وقتی اسناد لایحه بودجه در پنج، شش سال اخیر را نگاه می کنیم می بینیم که به طور متوسط هزینه های ودلت سالانه 27 درصد افزایش داشته است.

** معاونت پشتیبانی از تولید در دولت بازرگانی سال های دفاع مقدس
وی گفت : در دوران جنگ برای اولین بار در تاریخ اقتصادی ایران در وزارت بازرگانی معاونت پشتیبانی از تولید ایجاد شد ، در سال های اخیر هم با این توجیه صنعت ، معدن و تجارت را تبدیل به یک وزارتخانه کردند که هنوز هم به صورت جزیره ای عمل می کند.
مومنی افزود: در زمان جنگ برخورداری های ربوی به سمت صفر هدایت شد در کل دوره جنگ از کل نقدینگی کشور 54 درصد هزینه اش برای اقتصاد ملی صفر بوده است .
مومنی در پایان اظهارات خود با طرح این پرسش که چرا در زمان جنگ امکانات ارزی کمتر از یک پنجم زمان حاضر بود ولی کشور با بحران ارزی مواجه نبود ، گفت: عده ای برای زیر سوال بردن آن زمان مطرح می کنند که در دوران دفاع مقدس نرخ ارز در بازار غیر رسمی تا هفت برابر بازار رسمی هم بوده است ، این وضعیت را با زمان حاضر مقایسه می کنند در حالی که به این نکته توجه نمی کنند که آن زمان زندگی و رفاه مردم و مسائل مهم کشور به دلار غیر رسمی گره نخورده بود و این مسائل با نرخ رسمی تعیین تکلیف می شد ، به همین خاطر در دوره جنگ بازار غیر رسمی پول که به بازار سیاه شناخته می شد نه برای مردم نه برای تولید کننده و نه برای دولت اهمیتی نداشت.
وی در ادامه توضیح داد: سرنوشت همگان با نرخ رسمی تعیین شده بود بنابراین نرخ بازار سیاه هم مهم نبود. چون دولت مانع واردات کالاهای لوکس شده بود و اجازه هدر رفتن ارز را نمی داد، اینکه هر بخش چقدر ارز می گیرد در مجلس به صورت شفاف مشخص و تکلیف تولید کننده هم معلوم بود و کسی از این بابت هیچ نگرانی احساس نمی کرد ولی درحال حاضر چون زندگی مردم و تولید به بازار غیر رسمی گره خورده است ، تحولات بازار ارز باعث بحران و آشفتگی در جامعه می شود.
ج. ب **1601**