یکصدمین سال پایان جنگ جهانی اول و قحطی در ایران

اکنون که 100 سال از پایان جنگ جهانی اول می گذرد و سران بسیاری از کشورها برای گرامیداشت این روز راهی فرانسه شده اند، باید برای یادآوری مردم ایران و حتی افکار عمومی جهان به واقعیت های این جنگ و حتی جنگ دوم اشاره کرد تا حقایق آشکار شود و درس عبرتی باشد برای امروز و آینده.

برای آن که مردم ایران از 100 سال پیش خود با خبر شوند، کم کاری شده است، به مرور زمان آنهایی که دست اندرکار امور سیاسی، فرهنگی و هنری کشور هستند، می توانستند همت کنند و این قطعه از تاریخ ایران را به تصویر میکشیدند تا آیندگان هم در جریان آن قرار میگرفتند.

می توانستند فیلم های زیادی از آن قطعه تاریخی کشور بسازند و کتاب های فراوانی را به رمان بنویسند تا خواننده آن کتاب با رغبت و علاقه بیشتر روایت داستانی تاریخ را بخواند و درک کند.

اما جای تأسف دارد که چنین اتفاقی نیفتاده است و برای خوراک تاریخی ذهن افکار عمومی جامعه محصولات پر مغز در این زمینه ها تولید نشده است.

یا شاید هم عمدی در کار بوده که چنین مقاطع تاریخی در ایران به فراموشی سپرده شود تا مردم از گذشته خود آنگونه که باید آگاه نباشند و به واسطه همین ناآگاهی هم نسبت به کشورها و رژیم هایی که در به وجود آمدن آن مصیبت های ویرانگر نقش اصلی داشتند، بی تفاوت شوند.

جنگ جهانی اول هزاران کیلومتر دورتر از ایران در اروپا آغاز شد، جنگی که باعث مرگ 10 میلیون نیروی نظامی و 13 میلیون نیروی غیر نظامی در اروپا شد.

آمار تلفات جنگ جهانی اول بدون محاسبه مرگ میلیون ها ایرانی در جنگی که هیچ ارتباطی به آنها نداشت، نباید بازخوانی شود.

ایران در زمان جنگ جهانی اول اعلام بی طرفی کرده بود، دولت حاکم در ایران در زمان پادشاهی احمد شاه قاجار بود، یک پادشاهی ضعیف و بی اراده که توان اداره کشور را نداشت.

نیروهای روسیه تزاری از شمال وارد ایران شدند و تا دروازه های تهران نیز پیش آمدند، از جنوب نیز نیروهای انگلیسی وارد کشور شدند و مناطق وسیعی از ایران را به اشغال خود در آوردند از غرب ایران نیز نیروهای عثمانی وارد خاک کشور شدند.

شرایط ایران در آن زمان بسیار بغرنج و درد آور بود، دولت مرکزی اراده ای از خود نداشت و صدراعظم مدام در حال تغییر بود که باعث آن نیز دولت های خارجی روسیه و انگلیس بودند.

نهضت هایی علیه اشغال ایران شکل گرفت که همه آنها منشأ مردمی داشتند یکی از مهمترین و تأثیر گذارترین نهضت های آن دوران قیام مردم جنوب کشور علیه نیروهای انگلیسی بود.

دلیران تنگستان با رهبری رئیس علی دلواری رشادت ها و جانفشانی های فراوانی کردند که نیروهای انگلیسی را در تنگنا قرار داده بود.

اما نکته ای که در جنگ جهانی اول بسیار کمتر و ضعیف تر به آن پرداخته شده است، موضوع قتل عام مردم ایران است.

جدای از این که عده ای از مردم کشورمان هنگام هجوم نیروهای خارجی روسیه، انگلیس و عثمانی کشته شدند، تعداد بسیار زیادی از مردم ایران به خاطر بروز قحطی که تحفه اشغال از سوی روسیه و انگلیس بود، کشته شدند.

اگر فیلم سینمایی یتیم خانه ایران را دیده باشید، بخشی از آن جنایتی که انگلیس ها و روس ها در ایران مرتکب شدند به تصویر کشیده شده است.

محمد قلی مجد محقق ایرانی مقیم آمریکا در کتاب قحطی بزرگ و نسل ‌کشی در ایران ۱۹۱۷–۱۹۱۹ بر مبنای مدارک موجود در مرکز اسناد ملّی ایالات متحده آمریکا نوشته است؛ قحطی بزرگ در ایران در سده بیستم میلادی، در زمان جنگ جهانی اول رخ داده‌ است. محمد قلی مجد در پژوهش های خود در زمینه قحطی در ایران در زمان جنگ جهانی اول بر اساس اسناد و مدارک بجا مانده از آن دوران نوشته است در طول سال‌های ۱۹۱۷–۱۹۱۹ بین پنج تا ١٠ میلیون نفر از جمعیت بیست میلیونی ایران بر اثر قحطی و بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه از بین رفتند.
مجد در کتاب خود عامل اصلی به وجود آمدن قحطی در ایران را دولت بریتانیا معرفی کرده است.

بریتانیا با ایجاد قحطی در ایران از سیاست نسل ‌کشی و کشتار جمعی به عنوان ابزاری برای سلطه بر ایران بهره برد.

در آن زمان بخش زیادی از محصولات کشاورزی ایران صرف تأمین خوراک ارتش بریتانیا می‌شد که در نتیجه به کاهش شدید مواد غذایی در داخل کشور انجامید. با وجود بروز قحطی در ایران ارتش انگلیس مانع از واردات مواد غذایی از کشورها و مناطق دیگر همچون بین‌النهرین و هند و حتی از آمریکا به ایران شد.

در برخی اسناد تاریخی ثبت شده است که قحطی آنقدر شدید و وخیم بود که مردم به خوردن گوشت گربه، علف، الاغ و برخی دیگر از حیوانات رو آورده بودند. بیماری های مرگبار نیز شیوع پیدا کرده بود و دارو هم نایاب گشته بود.

هر گوشه ای از ایران با مصیبتی دست و پنجه نرم می کرد. تاریخ از وجود پشته هایی از کشته های قحطی، گرسنگی و بیماری در شهرهای گوناگون کشور خبر می دهد. کشته هایی که در کوچه ها و خیابان های شهرها روی هم تلنبار شده بود!

جعفر شهری نویسنده و شاهد قحطی بزرگ در ایران در کتاب تاریخ تهران نوشته است: «در همین قحطی نیز بود که نیمی از جمعیت پایتخت از گرسنگی تلف شده، اجساد گرسنگان در گوشه و کنار کوچه و بازار هیزم‏ وار بر روی هم انباشته شده، کفن و دفن آن‌ها میسر نمییگردید و قیمت گندم از خرواری ۴ تومان به ۴۰۰ تومان و جو از من ۲ تومان به ۲۰۰ تومان رسیده، هنوز دارندگان و محتکران آن‌ها حاضر به فروش نمی‏شدند.»

اما انگلیس در همان زمان که ایران را اشغال کرده بود، سعی داشت بروز قحطی را به گردن خشکسال بیندازد و در اکثر گزارش هایی که از سوی افسران و گزارشگران رسانه های این کشور منتشر میشد، به این موضوع پر رنگ پرداخته شده است.

سرهنگ ام. اچ داناهو، افسر اطلاعاتی ارتش بریتانیا به نام خبرنگار ویژه دیلی کرونیکل در ۵ آوریل ۱۹۱۸ وارد ایران شد، او در کتابش با نام «مأموریت به پرشیا» به قحطی اشاره می کند و در آن کتاب با تحقیر از مردم ایران که گرسنه و قحطی زده هستند یاد می کند، اما هیچ اشاره ای به دلیل بروز قحطی که باعث آن حضور نظامیان انگلیسی است نمی کند و به خشکسالی اشاره دارد.

حضور نیروهای انگلیس و روسیه در ایران از یک سو و نبود یک حکومت که بتواند امورات کشور را رتق و فتق کند از سوی دیگر هرج و مرج را رواج داده بود. با حضور نیروهای خارجی در کشور آنها تصمیم گیرنده برای ایران بودند.

انگلیس ها برای تأمین غذای لشگریان خود به آذوقه مردم ایران دست درازی کردند و همه انبارهای گندم را خریداری نموده و حتی در بسیاری از موارد پول گندم ها را هم نپرداختند.

از یکسو گندم ها و مواد غذایی ایران را برای خود مصادره کردند و از سوی دیگر اجازه ورود گندم از دیگر کشورها را هم نمی دادند تا ابعاد قحطی و گرسنگی وخیم تر شود.

آیا در مراسمی که در فرانسه برای گرامیداشت یکصدمین سال پایان جنگ جهانی اول برگزار شد، یادی از کشته های مردم ایران در جنگی که هیچ ارتباطی با آنها نداشت، شد؟

آیا از 10 میلیون نفر از مردم ایران که به خاطر حضور نیروهای انگلیسی و روسیه بر اثر قحطی تلف شدند، نامی برده شد؟

تلفات ایران در جنگ جهانی اول با تلفات کل این جنگ در اروپا و در میان نظامیان مساوی است، 10 میلیون نظامی در این جنگ کشته شدند و معادل همین تعداد نیز در ایران و به خاطر قحطی و گرسنگی که جنگ جهانی اول باعث آن بود در ایران کشته شدند.