سیاحتی معنوی در دل سوخته کویر/ گذری بر ردپای قم در قدیم

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: در فصل هفتم کتاب تاریخ قم آمده است که شواهدی نشان می‌دهد اسکندر مقدونی شهر قم را ویران کرده و پس از او قباد به هنگامی که از ویرانه ین شهر می‌گذشته، آن را آباد کرد و بنا به همین نقل او اسم آن را قم گذاشته است.

قم در سال ۲۳ هجری به دست ابوموسی اشعری فتح شد. از این تاریخ به بعد قم به شهر اهل بیت (ع) و قمی‌ها به شیعه متعصب شهره شدند و قم به پناهگاه شیعیان و مخالفان خلفای اموی و عباسی تبدیل شد.

بر اساس مدارک و شواهد سابقه شهر قم به دوران ساسانی باز می‌گردد. اما مهم‌ترین رویدادی که در تاریخ قم سراغ داریم اسلام آوردن مردم این شهر و پذیرش تشیع بود.

مردم قم در دوره قبل از فتوحات اسلامی، زرتشتی بودند و آتشکده‌های متعددی در ین شهر و نواحی آن وجود داشت. علاوه بر مجوسیان، از زندگی یهودیان و مسیحیان ساکن در این شهر گزارش هم شده است.

صاحب کتاب تاریخ قم باب نوزدهم کتاب خود را به اخبار یهودیان و مجوسیان ین منطقه اختصاص داده و از زندگی مسیحیان و همچنین از مبلغ جزیه اهل ذمه این شهر سخن گفته است.

فتح قم

وقتی قم به دست مسلمانان فتح شد، جمعی از مردم آن مسلمان شدند و عده دیگر در یین زرتشتی باقی ماندند و جزیه را پذیرفتند که تا چند قرن بعد آتشکده‌های آنان در این منطقه باقی بود.

همدانی در وصف قم می‌نویسد: در مزدیجان قم، آتشکده دیرینه از آتش آذرگشسب وجود داشت که درهای طلایی آن به هنگام تسخیر این نواحی در زمان عبدالملک مروان به کعبه انتقال داده شد، اما آتشکده آذر مهرین در زمان بهرام گور به وسیله سورین قمی به جوزان انتقال یافت و در آنجا آتشکده ساخته شد.

در برخی کتاب‌های تاریخی همچون فتوح البلدان و تاریخ مذهبی قم آمده است: آتشکده مرکزی شهر قم در نیمه‌های دهه دوم قرن دوم هجری، به هنگامی که بین اعراب اشعری و مجوسیان قمی اختلاف افتاد و اعراب بر مجوسیان پیروز شدند، برای همیشه خاموش شد. اما آثار آنان در اطراف قم تا مدت‌ها بعد همچنان باقی بود.

اصطخری در گزارش خود از منطقه قم می‌نویسد: در نزدیکی شهر قم منطقه‌ای به نام قلعه کبری وجود دارد که مردم آن روستا عموماً زرتشتی مذهب‌اند و آثار مخصوص زرتشتیان از قبیل معبد، دخمه و آتشکده (هم اکنون) در اطراف این شهر دیده می‌شود.

در هر صورت، تا اواخر قرن چهارم هجری از زندگی مردم غیر مسلمان در این منطقه خبر داده شده، ولی پس از قرن چهارم مردم منطقه به طور عموم مسلمان معرفی شده‌اند.

اگر چه مردم شهر قم همانند دیگر بلاد فتح شده در آن زمان، ابتدا با مذهب تسنن آشنایی یافتند، اما در میان همه شهرهای همجوار خود مانند: اصفهان، کاشان، ری، ساوه و دیگر بلاد که بیشتر آن‌ها به دست ابوموسی اشعری فتح شده‌اند، تفکر شیعی را برگزیدند.

پس از پذیرش اسلام و تشیع از سوی مردم قم، سرنوشت ساز ترین رخداد تاریخ قم، آمدن حضرت معصومه (س) به این شهر است.

موقعیت جغرافیایی قم

قم در منطقه‌ای خشک و کویری واقع شده است اما با وجود هوای گرم و خشک این استان به دلیل سیر مهاجرت و ویژگی‌های خاصی که در آن وجود دارد استانی مورد توجه است.

شهر قم که در فاصله ۱۴۰ کیلومتری جنوب شهر تهران قرار دارد در سال ۱۳۷۵ به استان تبدیل شد، این استان دارای پنج بخش، ۱۰ دهستان و ۳۶۳ آبادی دارای سکنه است. استان قم تنها یک شهرستان دارد و جعفرآباد، خلجستان، مرکزی، سلفچگان و کهک از جمله پنج بخش قم هستند.

استان قم تقریباً در مرکز ایران در موقعیت ۳۴ درجه و ۸ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۱۱ دقیقه عرض جغرافیایی و ۵۰ درجه و ۶ دقیقه تا ۵۲ درجه و ۳ دقیقه طول جغرافیایی قرار گرفته است و از شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان و دریاچه نمک و دشت کویر، از جنوب به استان اصفهان و از غرب به استان مرکزی محدود است.

مساحت قم حدوداً یازده هزار و سیصد کیلومتر مربع است.

بلندترین ارتفاعات کوهستانی این استان در ۴۵ کیلومتری شهر قم، به نام قله برف انبار به ارتفاع ۳۱۵۰ متر است که در فصول سرد سال یخچالی دارد که نام این کوه نیز برگرفته از آن است.

بلندترین کوه قم ولیجا با ارتفاع ۳۳۳۰ متر و پست‌ترین نقطه استان در حاشیه دریاچه نمک با ارتفاع حدود ۷۹۰ متر است.

آرامگاه حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران دو جاذبه توریستی این شهر است. این استان علی‌رغم وسعت کم، از آب و هوای متنوعی برخوردار است از نظر عرض جغرافیایی این استان در عرض‌های میانی نیمکره شمالی واقع شده است بنابراین باید آب و هوای معتدل داشته باشد ولی تأثیر عواملی همچون نزدیکی به کویر و عامل ارتفاع سبب پیدایش تغییرات و تفاوت‌هایی در آب و هوای آن شده است.

قم استانی مطرح و مورد توجه در جهان است

فرماندار سابق قم در گفتگو با خبرنگار مهر، در تشریح آب و هوای این استان سه نوع آب و هوای گرم و خشک، گرم و نیمه خشک و معتدل کوهستانی را برای این استان ذکر کرد.

رضا سیار جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۹۵۹ و ۱۱۶ هزار نفر بوده است که وی این رقم را در سال ۹۰ بیش از یک میلیون و ۱۴۰ نفر عنوان کرد.

وی در ادامه وجود بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س)، مسجد مقدس جمکران، حوزه علمیه و حضور مراجع و نقشی که این شهر در دوران انقلاب اسلامی داشته است اشاره و می‌گوید: قم شهری مطرح و مورد توجه در کشور و حتی در جهان است و وجود حوزه علمیه موجب شده تا تا اتباع خارجی بیش از ۹۰ کشور جهان در این شهر حضور داشته باشند.

استان قم با توجه به پیشینه قبل از اسلام و معماری اسلامی دارای بناها و آثار تاریخی متعددی است

استان قم با توجه به پیشینه قبل از اسلام و معماری اسلامی دارای بناها و آثار تاریخی متعددی است که با بررسی‌های انجام شده تاکنون ۳۲۶ اثر از این آثار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که شامل اماکن متبرکه، محوطه‌های تاریخی و تپه‌های باستانی، قلعه‌ها و پل‌ها، کاروانسراها، مساجد، آب انبارها و… و. شناسایی شده و تحت حفاظت قرار گرفته‌اند.

فرماندار سابق قم در ادامه روستاهای قاهان از توابع بخش خلجستان، ورجان از توابع بخش کهک، فردو از توابع بخش کهک که این روزها به دلیل تأسیسات هسته‌ای شهرت جهانی دارد و روستاهای جعفریه، دستجرد و کرمجگان، بیدهن، وشنوه و راهجرد را از روستاهای مهم استان قم برشمرد که گردو، بادام، انار، انگور، توت، گلابی و خیار، گیلاس، فندق از محصولات مهم باغی این روستاها است.

سیار در ادامه تعداد امامزادگان این استان را بیش از ۴۰۰ امامزاده عنوان کرد که امامزاده اسماعیل، مجموعه چهل اختران، پنج امامزاده و حلیمه خاتون از جمله امامزادگان است.