بررسی نظام کنترل اجتماعی براساس فقه در «اسلام و مطالعات اجتماعی»

به گزارش ایکنا؛ بیست و یکمین شماره دوفصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» ویژه بهار و تابستان 98 به صاحب‌امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مدیرمسئولی محمود رجبی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «معرفی مسیری در رویکرد اسلامی به مطالعه آسیب‌های اجتماعی: تأملی در تجربه‌ها و مشکلات طرح پژوهشی «جامعه‌شناسی کجروی: با نگرش اسلامی»»، «واکاوی و نقد نظرییه «تفکر اجتماعی» علامه طباطبایی»، «تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های عقلانیت مبتنی بر روایات معصومان»، «مکانیزم‌ها و نظام کنترل اجتماعی براساس فقه امامیه».

مؤلفه‌های عقلانیت مبتنی بر روایات

در چکیده مقاله «تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های عقلانیت مبتنی بر روایات معصومان» می‌خوانیم: «عقلانیت، یا مبتنی بودن گفتار، کردار و پندار بر تعقل (به‌کارگیری عقل)، یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های فردی، اجتماعی و تمدنی است. هدف این پژوهش نقد و بررسی ابعاد و مؤلفه‌های ادبیات رایج عقلانیت مبتنی بر روایات معصومان است. در این راستا با مطالعه اسناد و مدارک موجود، نخست ادبیات موضوع شامل تعریف‌ها و طبقه‌بندی‌های گوناگون بیان شده برای مفهوم عقلانیت در حوزه علوم اجتماعی و اسلامی بررسی شده و در پایان چارچوبی از این مفهوم ارائه گردیده است. پس از آن با بررسی کتب روایی مشهور، روایات موجود پیرامون عقل و مشتقات آن گردآوری و با روش تحلیل مضمون بررسی شده‌اند که نتیجه تجزیه و تحلیل داده‌ها شکل‌گیری چارچوبی از ابعاد و مؤلفه‌های عقلانیت از منظر روایات معصومان است. در آخر چارچوب‌های به دست آمده از تحلیل مضمون روایات و نیز ادبیات موضوع به صورت توأمان تحلیل و بررسی گردیده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که بنابر روایات معصومان‌، شاکله و اساس عقلانیت در انواع مختلفش، چیزی جز نگرش صحیح، گرایشات و صفات متعادل و کنش عادلانه نیست.»

نظام کنترل اجتماعی براساس فقه

در طلیعه مقاله «مکانیزم‌ها و نظام کنترل اجتماعی براساس فقه امامیه» آمده است: «ظهور مدیریت فقهی در جهان مدرن امروز، پرسش‌ها و چالش‌های جدی را در مواجهه فقه با تجربیات علمی بشر به‌ویژه در موضوعات و مسائل اجتماعی، پدیدار ساخته است. از طرفی توانمندی فقه در کنترل فردی پیروان و واداشتن آنها به انجام فرایض دینی و ترک گناهان بر کسی پوشیده نیست، اما پرداختن به «فقه اجتماعی» هنوز در ابتدای راه بوده و این پژوهش، با مطالعه میان‌رشته‌ای فقه، حقوق جزا و جرم‌شناسی و جامعه‌شناسی، درصدد بازشناسی بخشی از توانمندی فقه با نگرش به فقه امامیه و انطباق با یافته‌های دانش جامعه‌شناسی می‌باشد.

در نظام فقهی، «عبادت» به‌عنوان هدف اصلی خلقت، با اشکال مختلف آن، عامل بازدارنده از ناهنجاری در جامعه است و در صورتی که برخی افراد درصدد هنجارشکنی برآیند، اهرم کنترلی «امر به معروف و نهی از منکر»، به کمک آمده و هر عمل خلافی را در همان ابتدای راه ناکارآمد می‌سازد و در صورت عدم توفیق نظارت عمومی، دخالت حکومت با اعمال «مجازات» با هدف اصلاح و تربیت و «جامعه‌پذیری مجدد» به‌عنوان آخرین راهکار، مورد توجه فقه قرار گرفته است.»