تجارت ایران و آسیای مرکزی؛ فرصت‌های محدود اما مغتنم

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، آسیای مرکزی سرزمینی پهناور در همسایگی ما است که هیچ مرزی با آب‌های آزاد جهان ندارد و دربرگیرنده کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان است.

ایران به عنوان یکی از مهمترین بازیگران منطقه و همسایه جنوبی آسیای مرکزی، در ارتباط با این کشورها با مسائل و فرصت‌های ویژه ای روبرو بوده است. جمهوری اسلامی ایران به جهت قرابت، علایق و مشترکات فرهنگی، تاریخی و دینی با کشورهای آسیای مرکزی، پس از فروپاشی شوروی در صدد تعامل سازنده با هر یک از این کشورها برآمد. با این حال، فرصت‌های گسترش همکاری با کشورهای این منطقه آنچنان که باید و به دلایل گوناگون مورد استفاده قرار نگرفته است. در همین زمینه، پژوهشگر ایرنا با «بهرام امیراحمدیان» کارشناس مسایل آسیا در مورد شرایط و مقتضیات کنونی تجارت خارجی جمهوری اسلامی با کشورهای آسیای میانه به گفت‌وگو پرداخته است.

فرصت‌های آسیای مرکزی در شرایط تحریمی

امیر احمدیان در ابتدای این مصاحبه اظهار داشت: با توجه به تحریم‌های اعمال شده ایالات متحده آمریکا علیه ایران، امکان فعالیت اقتصادی کشورمان در مناطق مختلف تحت سیطره آمریکا به نوعی کم رنگ شده یا امکان فعالیت ایران چندان فراهم نیست. با توجه به تحریم بانکی نمی‌توانیم با همه کشورها مبادله بانکی داشته باشیم و حتی اگر این کشورها راضی‌ به مبادلات اقتصادی باشند، با توجه به تحریم‌ها عملا امکان مبادله تجاری وجود ندارد. در شرایط کنونی، ایران باید همکاری با کشورهای همسایه شمالی را که پیوستگی جغرافیایی با آنان دارد تعمیق بخشد، زیرا همسایگان حوزه خلیج فارس با دولت آمریکا رابطه نزدیک دارند و چندان خواهان مبادله اقتصادی با ایران نیستند و توسعه مبادلات اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی یک فرصت اقتصادی برای کشورمان محسوب می شود.

همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حوزه نگاه سیاست خارجی کشورمان به آسیای مرکزی است. کشور ما از اوایل آبان‌ماه امسال به مدت سه سال به صورت آزمایشی همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را عملی کرد و در شرایط فعلی فرصت مناسبی برای توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی فراهم شده است. در سال گذشته نیز در توسعه روابط خود با همسایگان موفق عمل کردیم و با دو کشور عراق و ترکیه که مقصد صادرات کالاهای ما محسوب می‌شوند فرصت خوبی برای رونق اقتصادی ایجاد شد و برای اولین بار در تراز تجاری کشورمان، صادرات بیشتر از واردات بود. با برنامه‌ریزی و درایت بیشتر می‌توان بخش صادرات را توسعه دهیم و بتوانیم با تحریم‌های اعمال شده مقابله کنیم.

این کارشناس مسایل اوراسیا در ادامه بیان داشت: با توجه به تولیدات داخلی کشورمان شاید نتوانیم در بازارهای اروپا چندان موفق باشیم اما در حوزه آسیای مرکزی می توان بازار خوبی برای فروش محصولات ایرانی به وجود آورد. وزارت صنعت، معدن و تجارت باید عمده فعالیتش را بر بخش خصوصی متمرکز کند و بتواند با کشورهای همسایه مبادلات تجاری فعالی داشته باشد.

نکته اساسی این است که در صورت مبادله با پول‌های ملی شرکایی چون روسیه، چین و ترکیه، شرایط توسعه و رونق اقتصادی کشور فراهم می شود. به نظر می رسد در شرایط کنونی سیاست تجاری نیز بر این اساس استوار است و موفقیت‌های نیز حاصل شده و نیاز به تلاش بیشتری‌ در این جهت دارد. دستگاه‌های ذی ربط در حوزه اقتصاد باید هماهنگی‌های خود را در چارچوب دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه پیگیری کنند و بتوانند همکاری‌های نزدیک‌تری با کشورهای آسیای مرکزی داشته باشند. صادرات و واردات پویا نیازهای ما را برطرف و با درآمدهای حاصله به رونق اقتصادی کشور کمک می کند.

موانع مبادلات اقتصادی ایران و کشورهای آسیای مرکزی

امیراحمدیان با اشاره به موانع مبادلات اقتصادی ایران با کشورهای آسیای مرکزی بیان داشت: تنوع تولید در این بخش کم است. اقتصاد ما با اقتصاد کشورهای آسیای میانه دارای وضعیت مکمل نیست و نمی تواند نیازهای دو طرف را برآورده کند. تکنولوژی های پیشرفته مورد نیاز را نمی‌توان از بازار آسیای مرکزی خریداری کنیم. کشورهای‌ همسایه جنوبی ما در حوزه مبادلات اقتصادی، پاسخگوی نیاز بازار داخلی کشورمان نیستند زیرا آن‌ها همانند ایران صادر کننده انرژی و مواد خام نفتی محسوب می‌شوند.

این استاد دانشگاه به رغم برشمردن چالش‌های پیش روی ارتباطات و همکاری‌های اقتصادی و با اشاره به ظرفیت‌های بازار آسیای مرکزی‌ برای ایران اظهار داشت: با توجه به تحریم‌های اعمال شده علیه کشورمان در بخش صادرات انرژی موانعی وجود دارد و ما می توانیم تا حدودی نیازهای خود را از بازار آسیای مرکزی تامین کنیم اما نباید امیدوار باشیم که تمام نیازهای ما از این حوزه تامین شود. این کشورها سهم کمی از مبادلات تجاری با ایران دارند مثلا در مبادلات اقتصادی روسیه سهم ایران به یک درصد نمی رسد. بقیه کشورهای خارج از چارچوب حوزه آسیای مرکزی از جمله ترکیه اقتصاد بزرگی دارند و می‌توان در قالب همکاری های اکو مبادلات اقتصادی خوبی با این کشور داشت. پاکستان هم تا اندازه‌ای می تواند نیازهای ما را تامین کند. با توجه به شرایط کنونی کشورمان، بازار آسیای مرکزی تا حدودی می تواند تامین کالاهای مورد نیاز کشور را فراهم و به رونق بازار و توسعه اقتصاد ایران کمک کند.