«5 رمضان» روزخونین اصفهان در نخستین حکومت نظامی شاه

به گزارش مشرق، «۵ رمضان» برای مردم اصفهان نه فقط یک روز از ماه مبارک رمضان است و نه صرفاً خیابانی که «مسجد سید» را به «فروغی» متصل می‌کند، بلکه هر دوی این‌هاست و بییشتر از این دو، ۵ رمضان یادآور یکی از نقاط نورانی در تاریخچه مردمان دیار نصف جهان است.

ببینید:

فیلم/ روبوسی شاه پهلوی و صدام!

۵ رمضان ۱۳۵۷ زمانی که برای نخستین بار در کشور از سوی سرلشکر رضا ناجی در اصفهان حکومت نظامی اعلام شد و درگیری‌هایی که طی آن تعدادی از جوانان اصفهانی به شهادت رسیدند، اما داستان این حکومت نظامی از کجا شروع شد؟

تابستان ۵۷ که همزمان شده بود با ماه مبارک رمضان ۱۳۹۲ قمری، زمانی فرارسید که پس از وقایع قم و قیام تبریز و تظاهرات خونین یزد و دیگر شهرها، رژیم شاه به کوشش آموزگار نخست‌وزیر وقت توانسته بود با یک استراتژی چند جانبه، چند ماهی چهلم‌ها را از استمرار بیندازد و شتاب حرکت مردم را بگیرد.

به صورت مشخص در اصفهان اما وضعیت، آتشی به زیر خاکستر بود، وجود علمای مبارز در اصفهان و نجف‌آباد و خمینی‌شهر و اقامه نمازجمعه در اصفهان و نجف‌آباد و برگزاری اجتماعات و تظاهرات در اصفهان و شهرهای اطراف، ظرفیت مردمی‌شدن و اوج‌گیری جنبش را افزایش داده بود.

آیت‌الله سیدجلال‌الدین طاهری، یکی از رهبران مبارزات مردم اصفهان تیر ۵۷ پس از آزادی با استقبال مردم به اصفهان آمد، استقبال مردمی از امام جمعه اصفهان به حدی زیاد بود که طی مسیر دروازه تهران تا حسین آباد چندین ساعت به طول انجامید.

تبعید و حبس نتوانسته بود از تندی انتقادهای آقای طاهری از سیاست‌های رژیم در اجتماعات پرشکوه نمازجمعه کم کند، به ویژه خطبه‌ای که در ششم مرداد ماه بیان کرد ساواک و مسوولان امنیتی و مقامات استان را نگران از تحرکات به وجود آمده کرد تا این که تصمیم به‌شدت عمل گرفتند و سحرگاهان روز دهم مرداد ۵۷ ساواک، آیت‌الله طاهری را دستگیر و به تهران اعزام کردند.

بعد از این که خبر دستگیری آیت الله طاهری در شهر می‌پیچد مردم انقلابی بی خیابان آمده و دست به تظاهرات می‌زنند، آن‌ها پس از را راهپیمایی به سمت خانه آیت الله خادمی حرکت کرده و او را نماینده خود اعلام کردند، از طرفی بعضی از ثروتمندان شهر اصفهان هم هزینه اطعام این افراد را برعهده گرفته بودند؛ با وجود امکانات کم برای اطلاع رسانی در طی روزهای اعتصاب افراد زیادی از سراسر استان و حتی کشور به دلیل حمایت از آزادی مبارزان انقلابی اصفهان، برای اعتصاب به آن‌جا آمده بودند به طوری که در اطراف خانه آیت‌الله خادمی جای سوزن انداختن نبود.

اما چرا مردم اصفهان خانه آیت الله خادمی را برای تحصن انتخاب کردند؟ سید حسین خادمی یا خادم الشریعه معروف به آیت الله خادمی زعیم حوزه علمیه اصفهان ، نماینده منتخب مردم استان اصفهان در مجلس خبرگان قانون اساسی و همچنین مجلس خبرگان رهبری بود که فعالیت‌های سیاسی خود را از زمان حکومت رضاشاه پهلوی، با اعتراض به کشف حجاب و منع برگزاری عزاداری امام حسین (ع) آغاز کرد.

حسن حداد از پیشگامان انقلاب که زمانی همرزم شهید نواب صفوی بوده در رابطه با اقدامات آیت الله خادمی گفت: از پیش از آغاز نهضت با آقای خادمی با هم کار می‌کردیم... مثلاً در جریان ملی شدن نفت، زمانی که آیت‌الله کاشانی اعلام کرد، آقای خادمی به ما گفت که چه کارهایی را انجام بدهیم و چه کارهایی را انجام ندهیم.

از اسنادی که بعد از انقلاب از ساواک منتشر شد تقویم روزهای بعد از تحصن در خانه آیت الله خادمی به ترتیب ذیل بوده است:

روز ۱۰ مرداد؛ یعنی فردای بازداشت حجت‌الاسلام طاهری و پس از شروع درگیری‌ها جلسه مهمی میان فرماندهان نظامی، انتظامی و امنیتی اصفهان برگزار شد. شرکت‌کنندگان جلسه عبارت بودند از: سرلشکر رضا ناجی فرمانده مرکز توپخانه و پادگان اصفهان، سرتیپ مصطفایی رئیس شهربانی استان اصفهان، سرتیپ تقوی رئیس ساواک استان اصفهان، سرهنگ آزاده جانشین فرمانده ناحیه ژاندارمری اصفهان و همچنین غنی‌زاده شهردار و شهابی جانشین استاندار اصفهان؛ در این جلسه راه‌های رویارویی با مردم در روزهای آینده بررسی شد. از جمله ضرورت استفاده از ماشین‌های آب‌پاش، استفاده از هلیکوپترهای هوانیروز و استفاده از توپخانه، مورد بررسی قرار گرفت.

روز ۱۱ مرداد؛ سرتیپ مصطفایی رئیس شهربانی در نامه‌ای محرمانه برای سرلشکر ناجی از وی درخواست کرد بخشی از نیروی پرسنلی ارتش به عنوان قوای کمکی در اختیار شهربانی اصفهان قرار گیرد تا بتوانند با اغتشاش‌های احتمالی در جامعه به مقابله برخیزند. در آن زمان علاوه بر موضوع بازداشت حجت‌الاسلام طاهری و تحصن در منزل آیت‌الله خادمی، موضوع برگزاری مجالس متعدد سوگواری برای مرحوم شیخ احمد کافی و مرحوم آیت‌الله ملاعلی معصومی که چند روز پیش از آن رحلت کرده بودند، خود بر التهاب جامعه و بسیج مردم افزوده بود.

تظاهرات خیابانی پراکنده، حمله به مشروب‌فروشی‌ها، ساختمان حزب رستاخیز و شعب بانک صادرات که توسط هژبر یزدانی بهائی معروف خریداری شده بود، و دیگر اماکن وابسته به رژیم شاه به طور روزمره ادامه داشت. در این میان ساواک اصفهان همه روزه از طریق تماس با بعضی نزدیکان آیت‌الله خادمی تلاش‌هایی را برای پایان بخشیدن به تحصن در منزل ایشان به عمل می‌آورد.

روز ۱۲ مرداد؛ سرتیپ تقوی رئیس ساواک اصفهان در نامه‌ای که نسخه‌هایی از آن را برای سرلشکر ناجی فرمانده پادگان اصفهان، سرتیپ مصطفایی رئیس شهربانی اصفهان، سرتیپ بنی‌فضل فرمانده ژاندارمری اصفهان ارسال داشت تصریح کرد که همه روزه از نقاط مختلف شهر و حتی از شهرک‌های اطراف اصفهان، افرادی برای پیوستن به متحصنین در منزل آیت‌الله خادمی به این منطقه در حرکت هستند و آیت‌الله نیز بر همبستگی و اقدامات دستجمعی و ادامه تعطیل مساجد، مغازه‌ها و بازار تأکید کرده‌اند. در این نامه از گیرندگان درخواست اعزام نفرات تقویتی برای کمک به قوای شهربانی شده بود.

روز ۱۴ مرداد؛ سرتیپ تقوی رئیس ساواک اصفهان در گزارشی، با فضاسازی برای شدت عمل در برابر تجمع‌کنندگان در منزل آیت‌الله خادمی، مدعی شد «نمایندگان طبقات مختلف با تلگراف‌های متعدد به شاهنشاه خواستار تعقیب همه ماجراجویان و کسانی که به نام اسلام این اعمال شنیع را انجام می‌دهند شده‌اند».

روز ۱۵ مرداد؛ مصادف با آغاز ماه مبارک رمضان بود. امام خمینی به این مناسبت پیامی انتشار دادند و در آن با اشاره به قیام مردم اصفهان فرمودند «امروز ملت شجاع و به پا خاسته ایران شاهد موج عظیم ضدشاهی که بر اثر یکی دیگر از اعتصابات بزرگ اصفهان در پشتیبانی از روحانیت و در اعتراض به اعمال غیرقانونی و انسانی رژیم است می‌باشد... باید از هر فرصت استفاده نمود و اجتماعات را هر چه بیشتر عظیم و فشرده کرد و هرچه بیشتر خیانت‌ها و جنایات شاه را برملا نمود.»فردای این روز گزارشی از ساواک منتشر شد که در آن با اشاره به توزیع اعلامیه‌هایی مقابل منزل آیت‌الله خادمی به موضوع همبستگی نیروهای مسلح با مردم اشاره شده بود.

روز ۱۹ مرداد؛ در آستانه برقراری حکومت نظامی، سرتیپ تقوی رئیس سازمان اطلاعات و امنیت اصفهان در اطلاعیه‌ای محرمانه که نسخه‌ای از آن برای سرلشکر ناجی فرمانده توپخانه و پادگان اصفهان ارسال شد با اشاره به حمله به سینماها، بانک‌ها و ساختمان‌های دولتی، خواستار بسیج گشتهای مسلح شبانه در شهر شد.

گفته می‌شود در شامگاه روز ۱۹ مرداد به دستور فرمانداری نظامی استان اصفهان، گارد ضد شورش به محل تحصن حمله کرد و شروع به برخورد با مخالفان متحصن کرد بر اساس گفته‌ها در این واقعه ۲ نفر کشته شدند؛ پیچیدن خبر این اتفاق سبب پیچیده‌تر شدن اوضاع شد.

روز ۲۰ مرداد؛ بالاخره صبح روز ۵ رمضان، جمعیت متحصن خود تصمیم گرفت محل تحصن را ترک و در سطح شهر توزیع و از نقاط مختلف به رژیم پوسیده پهلوی ضربه بزند، مأمورین رژیم شاه به مردمی که از منزل آیت الله خادمی بیرون آمده بودند، حمله کردند و ستیز عظیمی راه انداختند (بنا به قولی) مجموعاً ۱۰ شهید و حدود ۱۰۰ مجروح تقدیم انقلاب کرد.

در ساعت ۱۴:۳۰ روز ۲۰ مرداد شورای تأمین استان اصفهان با شرکت مقامات لشکری و کشوری این استان تشکیل شد و تصمیم به برقراری حکومت نظامی در آن اتخاذ شد، ابتدا قرار بود ساعت شروع حکومت نظامی در ساعت ۱۵ هر روز باشد اما به خاطر ماه مبارک رمضان، بنا شد این زمان به ساعت ۲۰ تغییر یابد. رضا ناجی فرمانده پادگان اصفهان در پایان این جلسه تأکید کرد برقراری حکومت نظامی باید به تأیید شاهنشاه نیز برسد. اما در همان روز نه تنها موافقت شاه جلب شد بلکه ناجی در حکمی از سوی شاه به عنوان فرماندار نظامی اصفهان و حومه تعیین شد؛ بعد از ظهر روز ۲۰ مرداد، خبر برقراری حکومت نظامی در اصفهان از رادیو پخش شد.

پس از این اعلام، توپ و تانک‌ها به شهر آمده و در میدان‌ها و چهارراه‌ها مستقر شد، همان شب تعدادی از انقلابیون به عنوان محرک وقایع اصفهان دستگیر و زندانی شدند و به نظر می‌رسید اعتراض مردم سرکوب شده است.

آنتونی پارسونز (سفیر انگلیس در ایران) در خاطرات خود با اشاره به آغاز حکومت نظامی در اصفهان به عنوان روشی موقت، نوشته است: «در اصفهان حکومت نظامی اعلام شد و شاه بدین ترتیب روش‌های موقتی و مسکن را آغاز کرد. او اعلام داشت که سخنرانی‌ها و مطبوعات کاملاً آزاد است و انتخابات جدید در سال ۱۳۵۸ برگزار خواهد شد، اما هیچ‌کس به این حرف‌ها وقعی نگذاشت.»

گرچه حکومت نظامی در اصفهان، آزمایشی برای بررسی امکان برقراری مقررات مشابه در سایر شهرها بود و کمتر از یک ماه بعد، این مقررات در تهران و حومه و سپس یکی پس از دیگری در سایر شهرها نیز به اجرا گذارده شد ولی این راه‌حل، هرگز بازدارنده نبودند. زیرا به قول «پارسونز» روشی موقتی بوده و هیچ‌کس به تبلیغات رژیم «وقعی نمی‌گذاشت».

در پی بالا گرفتن این اعتراضات و برخورد وحشیانه رژیم با مردم، امام خمینی (س) در تاریخ ۲۲ مرداد مطابق با ۸ رمضان ۱۳۹۸ در پیامی که از نجف صادر کردند، کشتار وحشیانه رژیم در اصفهان و شیراز را محکوم کردند.

در بخشی از پیام امام خمینی (ره) آمده بود: کشتار بی رحمانه اصفهان به دنبال حیله و دروغ و افترا موجب تأثر و تأسف بسیار است. اکنون اهالی اصفهان به اسم حکومت نظامی بدون مجوز قانونی در زیر چکمه خونخواران شاه از اجتماعات دینی ممنوع‌اند و حق اظهار نظر ندارند و از آزادی اعطایی برخوردارند!

بدین ترتیب امواج انقلاب اسلامی در شهرها تداوم یافت. سرلشکر ناجی نیز وقتی اولین بیانیه حکومت نظامی اصفهان را در رادیو تلویزیون این شهر قرائت می‌کرد، هرگز تصور نمی‌کرد ۵ ماه دیگر شاه، گریان و سردرگم مجبور به فرار از کشور شود و یک ماه بعد از آن رژیم فروبپاشد و کمی بعد جنایتکاران اصلی رژیم از جمله خود وی را به سزای عمل خویش برساند.

از شهیدان این واقعه عظیم می‌توان به سید حسین دوازده امامی، مهدی قیومیان، حسن زارع، محمد حسن منتظری نجف آبادی، رسول باطنی، صفرعلی غلامی قهدریجانی، رسول نم نبات، عباسعلی ذاکر حسین آبادی اشاره کرد، یادشان گرامی و راهشان پررهرو باد.