تلاش برای ثبت فرهنگ و تاریخ اقوام در مستندهای میراث فرهنگی

به گزارش همشهری آنلاین، سینمای مستند، پاسدار همه ارزش‌هایی است که به وسعت تاریخ و جغرافیای ایران معنا پیدا می‌کنند. بخش مهمی از کارنامه بسیاری از مستندسازان برجسته ایرانی به ثبت همین میراث سپری شده است. سینمای مستند، در ادامه همین تعلق خاطر و احساس مسئولیت به جشنواره یادگار رسیده، تنها جشنواره تخصصی مستند میراث فرهنگی در ایران و منطقه که نمونه مشابهی برای آن وجود ندارد.

میراث فرهنگی دو نوع است: میراث فرهنگی ملموس و مادی، که به مجموعه مظاهر مادی که خارج از وجود ما تحقق مادی و فیزیکی دارد اطلاق می شود. بیشتر ارزش های تاریخی و هنری بر آثار و مظاهر مادی مترتب است. شهرها و بناها، اشیاء و...، میراث فرهنگی غیر ملموس ومعنوی، مجموعه مظاهری هستند که گرچه وجود خارجی ندارند، اما جلوه های مادی آنها قابل درک و در دسترس است. زبان، باورها، اعتقادات و آداب و رسوم که به خودی خود مادی نیستند.

در فرهنگ و اعتقادات ما ثبت دستاوردهای گذشته، امری پسندیده است. آن چه از مجموع آیات قرآن روشن می‌شود و مورد توافق مفسران و تاریخ‌دانان مسلمان قرار گرفته، جنبه عبرت آموزی مراجعه به تاریخ و آثار گذشتگان است. این عبرت در نزد مسلمانان از قدیم فایده عمده تاریخ محسوب می شده است.

هر چیزی که از گذشتگان به جای مانده، حامل پیامی است، پیامی از چگونگی زندگی، تلاش و نبرد انسان برای زنده ماندن و غلبه بر طبیعت، برای رفع نیاز خود و استفاده درست از آن چه در دسترس بوده است. این تلاش ها به صورت تجربیات راهگشا در تکوین و تکامل تمدن های بشری نقش اساسی داشته است.

ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، به عنوان کشوری که با فرهنگ دیرین، در شکل گیری تمدن‌های جهانی دخیل بوده، میراث فرهنگی گسترده ای دارد. آثار به جا مانده از گذشتگان ما همواره زینت بخش موزه های جهان بوده است. نتایج مطالعات و کاوش های باستان شناسی، بازگو کننده آن است که ایران دارای یکی از قدیمی ترین تمدن های بشری بوده است. سیر تکامل فنون معماری و خانه سازی از مرحله استفاده از خشت های دست ساز و قالبی، اول بار درایران و در بین‌النهرین یافت شده است. گشت و گذار در تاریخ، حرکت در مسیری پر فراز و نشیب برای ما ایرانیان به همراه دارد، چه خوب که سینمای مستند همواره بستری برای این حرکت پیدا کرده است. ما علاقه مندان سینما و میراث فرهنگی، با آثار شاخص و جذاب مستندسازان کشور، در تاریخ قدم زده ایم، بناهای باشکوه و شاهکارهای معماری را از نو یافته ایم و دانسته ایم که ایرانیان چگونه با سختکوشی، زندگی را پاس داشته اند و در دل کویر و در مجاورت دریا و جنگل، نشانه‌های این تجربه و زیست را به یادگار گذاشته اند.

حفظ و حراست از میراث فرهنگی وظیفه همه افراد جامعه و در واقع وظیفه ای ملّی و همگانی است. سینمای مستند ایران مخصوصا بعد از انقلاب اسلامی یک تنه در حفظ میراث فرهنگی کشور، در خط مقدم ثبت و معرفی تاریخ ایران کار کرده است. امروز و با گسترش مطالعات میان رشته‌ای، برگزاری جشنواره ای در قد و قامت جشنواره «یادگار» کوششی است برای توجه کردن بر آنچه ممکن است اشتغالات روزمره و ظهور تکنولوژی ما را از آن دور کرده باشد. جشنواره «یادگار» در صورت استمرار و پیگیری نه تنها احیاکننده سنت ها و تقویت کننده باورها و آداب و رسومی است که در هجمه مادی و معنوی این روزها، ممکن است خدشه ببیند، بلکه می تواند بازآفرین ارزش‌هایی باشد که امروز، بیش از گذشته برای جامعه ایرانی ضروری است. از این منظر، جشنواره یادگار تنها متعلق به دو حوزه سینما و میراث فرهنگی نیست، جامعه شناسان، پژوهشگران علوم اجتماعی و هنرمندان مختلف می‌توانند همراه و همگام این حرکت باشند.

برپایی چهارمین دوره جشنواره در سالی که شیوع ویروس کرونا، سایه سنگینش را بر حوزه فرهنگ و هنر انداخته تلاشی برای ثبت زندگی است. چالش بزرگ جامعه ما و جهان، در این روزها حفظ زندگی و میراثی است که بشر از دل همین مبارزه ها، شکست نخوردن ها و پیروز شدن بر اقلیم و آشتی با طبیعت به دست آورده است.

چهارمین جشنواره «یادگار» پلی است که ما را به آینده وصل می کند، از گذشته آغاز می‌شود، از جایی که مستندسازان کوشیده اند رد پای تاریخ، فرهنگ و قومیت ها و رنگین کمانی که در این سرزمین جاری است ثبت کنند، «یادگار» خود صاحب پیشینه است و باید آن را در اقلیمی تازه، دور از پایتخت معنا کند و به آن هویت بدهد. قرار است یادگار نمایشگر آنچه باشد که از تاریخ و تمدن ایران اسلامی باقی مانده است، آنچه از ابنیه و معماری باشکوه به یادگار مانده و در عین حال امیدبخش و موثر باشد تا در کشوری رنگارنگ از نظر قومی و نژادی، به صلح و آرامش و همدلی برسد. در روزگاری که بعضی مترصد ثبت و ضبط دستاوردها، بزرگان، مفاخر و میراث ما هستند برگزاری جشنواره ای مثل «یادگار» انتقال این باور و وظیفه ملی است. هر کدام ما باید سرباز میراث فرهنگی باشیم، اگرچه ساخت مستندهای میراث فرهنگی دشوار و هزینه‌بر است، اما تمرکز بر تولید این آثار که می‌توانند در ویترین جهانی عرضه شوند و ما را به جهانیان بشناسانند، رسالتی است که نباید از آن فاصله گرفت.

در جهان تازه و با گسترش تکنولوژی و خلق تجربه های متفاوت در حوزه سینما، سینمای مستند برای ثبت میراث فرهنگی ظرفیتی بیش از گذشته دارد، دنیای امروز، دنیای رسانه و تصویر است. تصاویرند که برای مردم جهان، باور و ذهنیت می‌سازند. این تصاویر با سرعت پخش شده، در مدیوم‌های مختلف دیده می‌شوند، مرزها را برمی‌دارند، همدلی یا دشمنی می‌سازند، فرهنگ ها را رو در روی هم قرار می‌دهند و به تخاصم‌ها دامن می‌زنند. در چنین جهانی، تماشای اثری مستند می‌تواند نوری در دل تاریکی روشن کند و پاسخی به ادعای غلط و باورهای نادرست باشد. جشنواره «یادگار» بیش از آنکه بدانیم می‌تواند انگیزه بخش و موثر باشد. جهان امروز، منتظر تماشای مستندهای فرهنگی و میراث فرهنگی است، از این فرصت استفاده کنیم.