مسجد تاریخانه دامغان در یک قدمی ثبت جهانی

ثبت جهانی مسجد تاریخانه دامغان در فهرست آثار جهان اسلام به عنوان یکی از چهار مسجد گنبدی دنیا، از قدیمی ترین بناهای پس از اسلام در ایران و میراثی به جای مانده از قرن دوم هجری، نشان از هویت و اصالت ایرانیان است که فرایند آن در یک قدمی ثبت جهانی قرار دارد و نتیجه تا پایان تابستان امسال مشخص می شود.

به گزارش «دنیای سفر»، مسجد «تاریخانه» یا چهلستون در جنوب شرقی دامغان در استان سمنان، یکی از نخستین مساجد ایران و جزو قدیمی ترین بناهای پس از اسلام است که قدمت ساخت آن را بین سال ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری قمری دانسته اند.

بنای تاریخی و مذهبی مسجد تاریخانه با معماری بی نظیر، هویت و نشان شهر دامغان استان سمنان است که باید به عنوان گنجینه ای باارزش برای نسل های آینده حفظ و حراست شود و ثبت در فهرست آثار جهانی در حفظ این اثر ارزشمند موثر است و نشست برای ثبت جهانی این بنای ارزشمند در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه های یونسکو تا پایان تابستان امسال برگزار می شود که تلاش مسوولان در ارایه پرونده کامل و بدون نقص، در ثبت جهانی در فهرست آثار جهان اسلام سرنوشت ساز است.

سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ (آیسسکو - ICESCO) سازمانی تخصصی است که تحت حمایت سازمان همکاری اسلامی(OIC) فعالیت می کند و در زمینه های آموزش ، علوم، فرهنگ و ارتباطات در کشورهای اسلامی و به منظور حمایت و تقویت روابط بین کشورهای عضو به فعالیت مشغول است و دفتر مرکزی این سازمان در رباط در کشور مراکش واقع است.

آیسسکو برای شناسایی، معرفی و حفاظت بهتر میراث جهان اسلام چندسالی است که در حال تدوین فهرستی از آثار شاخص فرهنگی و تاریخی جهان اسلام است. این فهرست به جهان اسلام اختصاص دارد و غیر از فهرست میراث جهانی یونسکو محسوب می شود و ثبت مسجد تاریخانه دامغان در این فهرست دستاوردی ارزشمند در رونق گردشگری، تبلیغ فرهنگ ایرانی و اسلامی و حفظ و حراست از اصالت و هویت به شمار می رود.

قدمت تاریخانه و روایت های مختلف تاریخی از سازنده آن

مسجد تاریخانه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۸۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در وجه تسمیه این بنا گفته اند که «تاری» به معنای خداست و تاریخانه یعنی «خدای خانه» و عده ای بر این باورند که این مسجد قبلاً آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب ، آن را «ناریخانه» خوانده اند و سپس به «تاریخانه» معروف شده است.

به اعتقاد کارشناسان، تاریخانه با وجود ماهیت نیرومند ساسانی اش ، ساسانی نیست؛ چون ساختار آن با دستاوردهای اسلامی به طور کامل تغییر یافته است.

درباره تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن، صاحب نظران بسیاری بحث کرده اند. نویسنده مرآه البلدان دستور ساخت تاریخانه را به امیرالمومنین علی(ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است.

آرتور پوپ، ساخته شدن این مسجد را بین سال های ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود ۱۵۰ هجری می داند.نشست برای ثبت جهانی این بنای ارزشمند در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه های یونسکو تا پایان تابستان امسال برگزار می شود که تلاش مسوولان در ارایه پرونده کامل و بدون نقص سرنوشت ساز در ثبت جهانی در فهرست آثار جهان اسلام است.

توصیف بنا و اطراف آن

مسجد تاریخانه دامغان ، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده ، ۶ و نیم مترمربع وسعت داشته است. مناره ای دایره شکل در این مسجد قرار دارد که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی است که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری نامگذاری شده است.

ارتفاع کنونی این مناره ۲۶ متر است و ۸۶ پله دارد. محیط آن در پایین ۱۳ متر است که کم کم از آن کاسته می شود و در بالا به ۶ و هشت دهم متر می رسد.

ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن یا حیاط مرکزی است که پیرامون آن را رواق های سرپوشیده در برگرفته است.

«مسجد تاریخانه دامغان» در یک قدمی ثبت در فهرست آثار جهان اسلام

مسجد تاریخانه دامغان دارای ستون های مدور است که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ سانتی متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون ها ۲۶ عدد می باشد که این ستون ها یک و نیم متر قطر دارند و از نظر ویژگی های معماری همانند ستون های کاخ های ساسانی هستند، ۱۸ ستون از این تعداد در یک طرف و پنج ستون در سمت دیگر و سه ستون در مقابل قرار گرفته است.

در سال های اخیر این مسجد در چند مرحله مرمت و بازسازی شد که این اقدامات از جمله موارد زیرساختی در راستای ثبت این مسجد در سازمان جهانی یونسکو بوده است.

مسجد تاریخانه دامغان در یک قدمی ثبت جهانی

مسوول ثبت آثار و تعیین حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان گفت: نشست ثبت جهانی بنای تاریخی و مذهبی مسجد تاریخانه به عنوان هویت و نشان شهر دامغان و استان سمنان در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه های یونسکو تا پایان تابستان برگزار می شود.پرونده اقدامات برای ثبت جهانی مسجد تاریخانه در مجمع جهان اسلام تکمیل شد و تا هفته آینده به دبیرخانه برای بررسی ثبت جهانی ارسال می شود و سپس باید منتظر تشکیل جلسه تا پایان تابستان و ثبت جهانی بود.

هانی رستگاران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ابراز کرد: پرونده اقدامات برای ثبت جهانی مسجد تاریخانه در مجمع جهان اسلام تکمیل شد و تا هفته آینده به دبیرخانه برای بررسی ثبت جهانی ارسال می شود و سپس باید منتظر تشکیل جلسه تا پایان تابستان و ثبت جهانی بود.

وی بیان کرد: مسجد تاریخانه دامغان ، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده ، ۶ و نیم متر مربع وسعت دارد و در کنار این مناره ، در دوره سلجوقی ، مناره دایره شکل دیگری ساخته و به این مجموعه اضافه شد که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی بوده که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری نام گذاری شد.

مسوول ثبت آثار و تعیین حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان ابراز کرد: ثبت ملی و جهانی این آثار ارزشمند نقشی مهم در حفظ اصالت و هویت ایرانی اسلامی و رونق گردشگری دارد.

مسجد تاریخانه دامغان از نخستین مساجد ایران و جزو بناهای اوایل دوره اسلامی، به عنوان مظهری از زیبایی و شکوه معماری، در تاریخ می درخشد، ثبت جهانی این بنا به معرفی و ماندگاری بیشتر آن کمک می کند و اکنون اقدامات ارزشمند برای تحقق این رویکرد در دولت سیزدهم دنبال می شود.