تحلیلی بر توسعه همکاری‌های روسیه و چین؛ اتحاد شرقی و نفی جهان تک قطبی

به گزارش اسپوتنیک- فرشاد عادل، دبیرکل اندیشکده مطالعات راهبردی ایران و چین در گفتگویی با اسپوتنیک مذاکرات روسای جمهور روسیه و چین را گفتگویی برای توسعه روابط دانست و گفت، ولادیمیر پوتین، رییس جمهور فدراسیون روسیه در اولین سفر خارجی خود پس از پیروزی در انتخابات این کشور صبح روز پنجشنبه 16 مه 2024 درمیان استقبال مقامات چینی وارد پکن شد و با شی‌جین پینگ، رییس جمهور چین دیدار و گفتگو کرد. این خبر که در طی روز گذشته به عنوان یکی از مهم‌ترین اخبار سیاسی مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفت از ابعاد مختلف دارای اهمیت است. انتخاب چین به عنوان نخستین مقصد خارجی ولادیمیر پوتین، پس از تمدید دوره ریاست جمهوری خود بر روسیه و نیز در هفتاد و پنجمین سال شکل‌گیری روابط سیاسی میان دو کشور پیام‌های قدرتمندی را در خصوص روابط دو کشور روسیه و چین به جهان فرستاد.

این دیدار در شرایطی صورت پذیرفت که همکاری‌های استراتژیک چین و روسیه در سطح بالایی در حال پیگیری است و اعتماد متقابل سیاسی میان دو کشور عمیق تر شده است؛ همچنین در سال گذشته حجم تجارت دوجانبه میان فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین به رکورد 240 میلیارد دلار رسید که فراتر از انتظارات و زود تر از زمان مقرر شده در چشم‌انداز مشترک مد نظر دو کشور، هدف افزایش حجم تجارت به 200 میلیارد دلار را محقق کرد و حتی از آن عبور کرد که این امر نشان دهنده‌ی رشد پر شتاب روابط دو جانبه‌ی روسیه و چین است. این در شرایطی است گاز طبیعی روسیه از اصلی ترین منابعی است که انرژی مورد نیاز چین را تامین می‌کند و خودروهای ساخت چین در حال تردد در خیابان‌های روسیه هستند که این مثال نمادین شاهدی است بر توسعه‌ی تبادلات دوجانبه و همکاری‌های دو کشور.

شی در این دیدار "پایبندی بر اصل احترام متقابل و حمایت مداوم دو کشور از یکدیگر، پایبندی بر همکاری برد-برد، پایبندی بر اصل دوستی همیشگی و انتقال آن به نسل‌های آینده، پایبندی بر هماهنگی راهبردی و هدایت مشترک مدیریت جهان به مسیر درست و درنهایت پایبندی بر تحقق عدالت و انصاف و تلاش برای حل مسایل مهم از طریق سیاسی" را به عنوان پنج اصل اساسی روابط روسیه و چین معرفی کرد. از سوی دیگر ولادیمیر پوتین نیز از چین به عنوان یک شریک قابل اعتماد یاد کرد که روسیه خواهان گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، امنیتی با آن است و همچنین بر هماهنگی دو کشور در صحنه‌های بین المللی، تعهد به تلاش برای استقرار یک نظم جهانی چندقطبی و تقویت همکاری‌های مشترک در قالب بریکس و سازمان همکاری شانگهای تاکید داشت.

ناتو در روز 29 ژوئن 2022 در اعلام موضع جدید خود، به ارائه‌ی یک مفهوم استراتژیک جدید پرداخت که بر اساس آن روسیه به عنوان "مهم ترین تهدید مستقیم برای امنیت و ثبات ناتو و متحدانش" معرفی شد که این امر در اصل انعکاسی از وخامت شدید روابط محور غرب با روسیه در دهه گذشته بود. در نتیجه این اقدام، ناتو در سند راهبردی سال 2022 خود متعهد شده است که به دلیل شناسایی روسیه به عنوان تهدیدی برای محیط امنیتی ناتو، این نهاد وضعیت دفاعی خود برابر روسیه را تغییر دهد. در بخشی از این سند ذکر شده است:

"ما بازدارندگی و امور دفاعی را برای همه متحدان به طور قابل توجهی تقویت خواهیم کرد، آمادگی خود را در برابر روسیه افزایش خواهیم داد و از شرکای خود در مقابل مداخله و تجاوز و حمایت خواهیم کرد".

وی گفت، در بخش دیگری از این سند برنامه ریزی بلندمدت ناتو، ضمن اشاره به چین بیان شده است که این کشور به دلیل تلاش‌هایش در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی در حال ضربه زدن به ناتو است و خاطرنشان شده که چین به دنبال دستیابی به فناوری‌های برتر و کنترل صنایع کلیدی است و در عین حال قوانین و مقررات بین‌المللی را نادیده می‌گیرد. این سند تاکید دارد که "جاه طلبی ها و سیاست های قهری پکن منافع، امنیت و ارزش های ناتو را به چالش می کشد." و"عملیات مخرب ترکیبی و سایبری چین و لفاظی های هجومی و اطلاعات نادرست آن متحدان ناتو را هدف قرار داده و به امنیت این اتحاد آسیب می‌زند".

استراتژی تقابلی جدید ناتو مرحله‌ای جدید از عزم عملی و جدی محور غرب برای کنترل خیزش قدرت در شرق بود. بر اساس نگرش جدید غرب، اگرچه قدرت‌گیری کشورهایی نظیر روسیه و چین اجتناب ناپذیر است و جهان را وارد دورانی جدید کرده که در اسناد امنیت ملی آمریکا از آن با عنوان عصر"رقابت سه جانبه" یاد شده، اما این "وضعیت جدید ژئواستراتژیک" نیازمند کنترل است و به همین منظور اقدامات مختلفی برای مهار روسیه و چین باید به کار گرفته شود. از جمله مهم‌ترین این اقدامات ایجاد سدی دفاعی پیرامون جغرافیای دو کشور چین و روسیه است که از تسری ابتکارات، ایجاد ارتباطات و توسعه اتحادهای این دو کشور به سایر نقاط جلوگیری شود.

عادل افزود، بر همین اساس شاهد بودیم که با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو تلاش شد تا سد دفاعی ناتو برابر روسیه در شمال اروپا تثبیت شود و تلاش‌ها به منظور ترمیم این سد دفاعی در اوکراین با تخصیص بودجه‌های کلان نظامی در حال پیگیری باشد. از سوی دیگر افزایش حضور آمریکا در جنوب‌شرق آسیا یا منطقه ایندوپاسیفیک اقدامی است که در عمل تلاش دارد تا هدف مهار چین را به سرانجام برساند. این اقدامات در حالی رخ می‌دهد که با ظهور چین به عنوان یک قدرت اقتصادی کشورهای مختلف از انتخاب‌های بیشتری برای همکاری با قدرت‌های بین‌المللی برخوردار شده اند و دیگر آمریکا تنها انتخاب کشورهای جهان برای دریافت تکنولوژی‌های برتر و یا توسعه همکاری‌های اقتصادی و امنیتی نیست و این مساله موجب شده است تا تقسیمات کیک قدرت بین‌المللی دچار تغییراتی شود و سهم آمریکا از آن کم‌تر از قبل باشد که این امر تهدیدی برای جهان غرب به رهبری آمریکا است.

در چنین شرایطی بدیهی است که روسیه و چین به منظور مقابله با اقدامات غرب و محور ترانس‌آتلانتیک برای مهار قدرت‌شان برنامه‌ریزی‌های جدیدی را به منظور تقویت روابط در دستور کار داشته باشند و با تثبیت اتحادشان از چشم‌انداز مورد تاکید خود برای آینده جهان که در آن نفی هژمونیسم و جهان تک قطبی از مهم‌ترین موارد است به دفاع بپردازند.

از سوی دیگر قدرت‌های شرقی نظیر روسیه و چین با تاکید بر توسعه‌ی همکاری‌های جدید در قالب نهاد‌های بین‌المللی نوظهوری مانند پیمان شانگهای و بریکس در حال طرح ریزی نظمی جدید برای مراودات بین‌المللی هستند و همانطور در که در سخنان شی و پوتین به شکلی پر رنگ مورد اشاره قرار گرفت توسعه پایدار روابط چین و روسیه به عنوان دو قدرت بین‌المللی نه تنها به تامین منافع ملی دو کشور کمک خواهد کرد، بلکه گزینه‌های متنوع تری را در اختیار سایر کشورهای جهان، به‌ویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی به منظور شکل دادن به همکاری‌های بین‌المللی جدید و دستیابی به توسعه قرار خواهد داد.