چرا روسیه به حملات آمریکا پاسخی نداد؟

بعد از یک هفته جنگ لفظی میان ایالات‌ متحده و روسیه- که بیشتر در توییتر اتفاق افتاد- حملات هوایی علیه سوریه در نهایت روز شنبه صورت گرفت. نیروهای ایالات ‌متحده، بریتانیا و فرانسه به سه هدف مرتبط با تأسیسات سلاح‌های هسته‌ای در نزدیکی دمشق و استان حمص حمله کردند.
با وجود حالت تأثربرانگیزی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، هنگام اعلام این عملیات نظامی داشت، نتیجه این عملیات ناچیز بود. گزارش‌های متناقض در مورد اینکه چند موشک به اهداف درنظرگرفته‌شده برخورد کرده‌اند را کنار بگذاریم، این موشک‌ها هیچ تلفات نظامی‌ای نداشته و هیچ‌گونه صدمه جدی به زیرساخت‌های نظامی سوریه نزده‌اند. نتیجه حملات روز 14 آوریل در مقایسه با حمله هوایی اخیر اسرائیل به پایگاه نظامی تی‌فور ناچیز بود. به‌این‌معنا، حملات آمریکا، بریتانیا و فرانسه با اقدام نظامی آوریل سال 2017 که آمریکا بعد از استفاده از سلاح شیمیایی در شهر خان شیخون استان ادلب، پایگاه هوایی شعیرات را بمباران کرد، تفاوتی ندارد. تفاوت حمله امسال و سال گذشته این بود که واشنگتن این‌بار علاوه‌بر رژیم سوریه، دوست خود، مسکو، را هم به‌خاطر حملات شیمیایی‌ محکوم کرد. این مسئله موقعیت را متشنج‌تر کرد و گمانه‌‌‌زنی‌ها درباره درگیری مستقیم آمریکا و روسیه را افزایش داد.
از رویارویی مستقیم، همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، اجتناب شد و کل عملیات ظاهرا چیزی بیشتر از «نمایش» نبود.
اسد محتاط بود
طرفی که بیشترین سود را از این موقعیت برد، دولت سوریه و متحدانش بودند. در نتیجه این حملات، معادلات قدرت در زمین جنگ تغییری نکرد و نیروهای وفادار به دولت سوریه هیچ تلفاتی نداشتند. چندساعت بعد از حملات، بشار اسد ویدئویی از خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که ظاهرا پیروزمندانه وارد محل کارش در دمشق می‌شد. رسانه‌های خارجی و محلی هم بعد از آن صحنه‌هایی از جشن‌گرفتن مردم در خیابان‌ها را منتشر کردند.
سال گذشته، حمله آمریکا به پایگاه نظامی شعیرات مردم را شگفت‌زده کرد و در رسانه‌های بین‌المللی شک‌وتردیدهایی درباره امکان عملیات نظامی جدی‌تر آمریکا علیه دولت سوریه بالا گرفت. این‌بار، بعد از حملاتی که طبق تعریف ترامپ «عالی اجرا شد»، روشن شد که غیر از پوپولیسم دیگر هیچ‌چیز بیشتری پشت لفاظی‌های کاخ سفید وجود ندارد.
برای اسد واضح است که آمریکا هیچ راهبردی برای حل‌وفصل درگیری سوریه ندارد و حتی نمی‌تواند مکانیسم کارآمدی برای جلوگیری از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای به کار گیرد.
توافق روسیه و آمریکا
سال گذشته، رهبری روسیه حمله به پایگاه هوایی شعیرات را راه‌حلی کم‌هزینه برای حل مشکلات داخلی ترامپ می‌دید. امسال هم مسکو فهمیده که حمله به سوریه قطعا مجازات حمله شیمیایی به دوما و تلاشی برای تأثیر بر نتیجه بحران سوریه نیست. این حملات صرفا نمایش قدرت بودند.
در ضمن، این واقعیت که واشنگتن برای انجام حملات هوایی اشتیاق چندانی نداشت، برای مسکو نشان‌دهنده ضعف و تردید آمریکا بود؛ امری که فقط به رهبری روسیه اعتمادبه‌نفس بیشتری داد. در نتیجه، مسکو بعد از حمله به اظهارات خصومت‌آمیز بسنده کرد و با این اظهارات واشنگتن همراه شد که دارایی‌های روسیه در سوریه هیچ‌گونه آسیب جدی ندیده است.
رایزنی میان روسیه و آمریکا ظاهرا هفته پیش از حمله آمریکا به سوریه صورت گرفته بود. مسکو آن‌قدر از این هماهنگی اطمینان‌خاطر داشت که درست در روز حملات، نمایندگان حزب حاکم روسیه متحد به رهبری آندره تورچاک، دبیر شورای هیئت‌مدیره حزب روسیه واحد، در دمشق حضور داشتند.
در نهایت، این حملات «تشریفاتی» علیه سوریه بهترین راه‌حل دو کشور برای کاهش تنش‌ها درباره مسئله حمله شیمیایی به دوما بود. مسکو وضع موجود را در سوریه حفظ کرد و واشنگتن هم به‌طور ظاهری به وعده‌اش عمل کرد و موضعی «اصولی» گرفت.
دعوی روسیه درباره حملات تلافی‌جویانه
اما ما از این تهدیدهای آتشین پیش از حملات باید به چه نتیجه‌ای برسیم؟
حرف‌وحدیث‌ها درباره تنش احتمالی بین روسیه و آمریکا در خاورمیانه از زمان مداخله نظامی سال 2015 روسیه در سوریه به راه بوده است. ولادیمیر پوتین در سخنرانی امسال خود در مجمع فدرال روسیه این گمانه‌ها را افزایش داد و از «انتقام فوری» در صورت حمله به روسیه خبر داد.
این تهدید به انتقام‌جویی درست پیش از حمله آمریکا به سوریه هم مطرح شد. والری گوراسیموف، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه، گفت؛ اگر جان نیروهای روسی به خطر بیفتد، روسیه دست به اقداماتی تلافی‌جویانه می‌زند. اگر این واقعیت را در نظر بگیریم که دولت ایالات‌ متحده دست‌کم فرضیه سناریوی مداخله نظامی به سوریه را در نظر داشته، مسکو هیچ انتخاب دیگری نداشته جز اینکه درباره «اقدام تلافی‌جویانه» قمپز در کند. درست مثل سال گذشته، هیچ اتفاقی بعد از حملات روی نداد و استدلال روسیه هم این بود که چون هیچ تهدیدی متوجه تأسیسات نظامی روسیه نبوده این کشور دست به عمل نزده است. انتظار دیگری هم از مسکو نمی‌رفت. با وجود حرف‌های احساسی، رهبری روسیه تلاش می‌کند از دامن‌زدن به درگیری جلوگیری کند.
رویارویی مستقیم با ائتلاف تحت رهبری آمریکا به معنای شکستی کامل برای روسیه در سوریه است و نیازی نیست بگوییم که می‌تواند آغاز یک درگیری مسلحانه جهانی باشد.
در نتیجه، عجیب نیست که روسیه به حملات هوایی اسرائیل در سوریه پاسخی نمی‌دهد. در طول شش سال گذشته، اسرائیل مدام زیرساخت‌های سوریه و تأسیسات نظامی این کشور را هدف قرار داده است. بنابراین روسیه به‌روشنی راهبردِ با گردن‌کلفتی حرف‌زدن را انتخاب کرده، درحالی‌که مطمئن است این موضوع هیچ خطری در زمین جنگ ندارد.
گفتنی است، با وجود عدم افزایش تنش در میدان جنگ، تنش‌های کلامی نباید دست‌کم گرفته شوند. در ماه‌های اخیر، رفتارهای بازیگران هر دو طرف غیرقابل پیش‌بینی شده و بی‌توجهی به هنجارها و رویه‌های معمول بین‌المللی هم افزایش یافته است. این امر می‌تواند در آینده خطرناک باشد، چراکه فضای مذاکره و راه‌حل‌های دیپلماتیک را کاهش می‌دهد.