چه کسانی از رحمت خدا مایوس می شوند؟

به گزارش خبرنگارحوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛نهج البلاغه با مرور قرن‌ها نه تنها تازگی و جذابیت خویش را حفظ کرده که فزون‌تر ساخته است و این اعجاز نیست مگر به سبب ویژگی هایی که در شکل و محتوا است. این امتیاز را جز در مورد قرآن نمی توان یافت که در کلام امام علی(ع) درباره قرآنآمده است: « ظاهره انیق و باطنه عمیق، لاتفنی عجائبه و لاتنقضی غرائبه » قرآن کتابی است که ظاهری زیبا و باطنی عمیق دارد، نه شگفتی های آن پایان می‎پذیرد و نه اسرار آن منقضی می‎شود. در سخن مشابهی نیز آمده است : «لاتحصی عجائبه و لاتبلی غرائبه» نه شگفتی های آن را می‎توان شمرد و نه اسرار آن دستخوش کهنگی می‎شود و از بین می‎رود.
سخنان امام علی(ع) در فاصله قرن اول تا سوم در کتب تاریخ و حدیث به صورت پراکنده وجود داشت. سید رضی در اواخر قرن سوم به گردآوری نهج البلاغه پرداخت و اکنون بیش از هزار سال از عمر این کتاب شریف می‎گذرد. هر چند پیش از وی نیز افراد دیگری در گردآوری سخنان امام علی (ع) تلاش‌هایی به عمل آوردند، اما کار سید رضی به خاطر ویژگی هایی که داشت درخشید و ماندگار شد، چون سید رضی دست به گزینش زده بود.

لاَ تَأْمَنَنَّ عَلَى خَیْرِ هذِهِ الاُْمَّةِ عَذَابَ اللّهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى: «فَلاَ یَأْمَنُ مَکْرَ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ» وَلاَ تَیْأَسَنَّ لِشَرِّ هذِهِ الاُْمَّةِ مِنْ رَوْحِ اللّهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى : «إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ».
امام 7 فرمود : بهترین افراد این امت را از عذاب الهى ایمن ندانید زیرا خداوند مى‌فرماید: جز زیان‌کاران هیچ‌کس در برابر مجازات الهى احساس امنیت نمى‌کند. (ممکن است یک روز لغزشى پیدا کند و در صف بدکاران قرار گیرد) و براى بدترین افراد این امت نباید از رحمت خدا مأیوس شوید زیرا خداوند مى‌فرماید: از رحمت خدا جز کافران مأیوس نمى‌شوند.

امام(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه کوتاه به دو نکته مهم اشاره مى کند و در واقع به همگان هشدار مى دهد. در نکته اول مى فرماید: «بهترین افراد این امت را نباید از عذاب الهى ایمن بدانید زیرا خداوند مى فرماید: جز زیان کاران هیچ کس در برابر مجازات الهى احساس امنیت نمى کند»; (لاَ تَأْمَنَنَّ عَلَى خَیْرِ هذِهِ الاُْمَّةِ عَذَابَ اللّهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى: «فَلاَ یَأْمَنُ مَکْرَ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ»). ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه خود در این جا ایرادى مطرح کرده و آن را بدون پاسخ گذاشته است و آن این که آیه شریفه اول درمورد قوم زیان کار است که ممکن است در برابر مجازات الهى احساس امنیت کند اما کسى که از بهترین افراد این امت است مشمول این آیه نیست چگونه امام(علیه السلام) آیه را تطبیق بر این گونه افراد فرموده است؟ پاسخ این ایراد روشن است و تعجب مى کنیم چگونه ابن ابى الحدید توجه به آن پیدا نکرده است. منظور امام(علیه السلام)این است: افرادى که در صف متقین و نیکوکاران قرار دارند از آینده خود در امان نباشند زیرا هر زمان ممکن است لغزشى براى آن ها پیدا شود و از مسیر حق منحرف گردند و گرفتار عذاب الهى شوند. همان گونه که در میان یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) افرادى مثل طلحه و زبیر بودند که در زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)خدمات بزرگى به اسلام کردند و همه جا از آن ها به نیکى یاد مى شد ولى در زمان على(علیه السلام)بیعت او را شکستند و شمشیر به روى امام وقت خود کشیدند و براى به دست آوردن مقام، جنگ جمل را به راه انداختند که گروه زیادى از مسلمانان در آن جنگ کشته شدند و خود آن ها نیز به قتل رسیدند.

در ذیل آیه شریفه 175 سوره اعراف نیز داستان مردى از بنى اسرائیل در تفاسیر مختلف نوشته شده است که نخست در صف مؤمنان بود و حامل آیات و علوم الهى شده بود سپس از این مسیر گام بیرون نهاد و شیطان به وسوسه او پرداخت و عاقبت کارش به گمراهى و بدبختى کشیده شد. «(وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِى آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ); و بر آن ها بخوان سرگذشت آن کس را که آیات خود را به او دادیم; ولى (سرانجام) خود را از آن تهى ساخت و شیطان درپى او افتاد، و از گمراهان شد!». مفسران نام این شخص را بلعم باعورا نوشته اند که دانشمند مهمى بود ولى سرانجام براثر دنیاپرستى منحرف گشت. آنگاه در دومین جمله مى فرماید: «براى بدترین افراد این امت نیز نباید از رحمت خداوند مأیوس شد زیرا خداوند متعال مى فرماید: از رحمت خدا جز کافران مأیوس نمى شوند»; (وَلاَ تَیْأَسَنَّ لِشَرِّ هذِهِ الاُْمَّةِ مِنْ رَوْحِ اللّهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ»). دلیل آن هم روشن است.
چون بدترین افراد ممکن است روزى متنبه شوند و در مقام توبه و انابه برآیند و مشمول رحمت الهى گردند. همان گونه که در جمله دوم منظور امام(علیه السلام) این نیست که بدترین افراد در حالى که توبه نکرده اند و تغییر مسیر نداده اند مشمول رحمت حق مى شوند، در جمله اول نیز به قرینه مقابله همین است که بهترین افراد ممکن است تغییر مسیر دهند و گرفتار عذاب الهى شوند. در تاریخ اسلام نیز افراد زیادى را سراغ داریم که روزى در صف کفار و بدکاران و سارقان و مانند آن بودند اما ناگهان بیدار شدند و به راه حق برگشتند و عاقبت به خیر شدند. در ذیل گفتار حکمت آمیز شماره 170 داستانى از جلد هشتم کافى نقل کردیم که سخن از عابدى مى گفت که شیطان او را فریب داد و به گناه دعوت کرد ولى زن آلوده گنهکارى او را از گناه نجات داد و خودش نیز اهل نجات شد. توضیح آن را در ذیل همان کلام مطالعه فرمایید. نکته منظور از مکر الهى چیست؟ «مکر» در فارسىِ امروز به معناى توطئه مخفیانه براى انجام کارهاى خلاف است وجنبه ضدارزش دارد در حالى که در لغت عرب به معناى هرنوع چاره اندیشى براى بازداشتن دیگرى از کار یا از چیزى است خواه خوب باشد یا بد. بنابراین هنگامى که مکر به خداوند نسبت داده مى شود به معناى چاره اندیشى براى بازداشتن است که گاه درمورد گنهکاران به کار مى رود و مفهومش همان مجازات هاى الهى است و گاه درمورد نیکوکاران به کار مى رود که مفهومش بازداشتن از خطرهاست. در آیه مورد بحث، مکر به همان معناى اول یعنى مجازات الهى است و مى دانیم هیچ کس ـ حتى نیکوکارترین شخص ـ نباید ترس از مجازات را از خود دور سازد چراکه خوف و رجا به صورت متعادل رمز پیشرفت و پیروزى است.

تنها جمعیت زیان کاران هستند که خود را در امن و امان از مجازات الهى مى بینند و هر کارى را براى خود روا مى دارند. ولى مؤمنان و صالحان همواره در بیم و امیدند; مبادا لغزشى کنند و حسنات آن ها بر باد رود، و همواره به لطف خدا امیدوارند. در حدیثى از امام امیرمؤمنان(علیه السلام) که در غررالحکم آمده مى خوانیم: «مَنْ أمِنَ مَکرَ اللهِ هَلَک; کسى که خود را از عذاب الهى در امان ببیند هلاک مى شود». در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که مى فرماید: «إِذَا رَأَیتُمُ الْعَبْدَ یتَفَقَّدُ الذُّنُوبَ مِنَ النَّاسِ نَاسِیاً لِذَنْبِهِ فَاعْلَمُوا أَنَّهُ قَدْ مُکِرَ بِهِ; هنگامى که ببینید کسى از بندگان خدا گناهان مردم را مورد توجه قرار مى دهد و گناه خود را فراموش مى کند بدانید فریب خورده (و خود را از عذاب الهى مصون دانسته است)».

انتهای پیام/

شرح و تفسیر حکمت 377 نهج البلاغه