کتاب‌شناسی عملیات «بیت‌المقدس»

به گزارش ایران اکونومیست، درباره خرمشهر و عملیات الی بیت‌المقدس کتاب‌های متعددی نوشته شده است. این عملیات از دهم اردیبهشت سال ۱۳۶۱ آغاز شد و با آزادسازی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ به پایان رسید. در ادامه تعدادی از کتب چاپ شده در این باره را مرور می‌کنیم.

۱- خونین شهر تا خرمشهر (فصل دوم: آزادسازی)

کتاب «خونین شهر تا خرمشهر» سه فصل دارد: فصل اول «از اشغال تا آزادسازی» است که به آغاز جنگ و اشعال خرمشهر می‌پردازد و ضمن شرح مقاومت مردم خرمشهر در محورهای مختلف جبهه و داخل شهر و چگونگی هجوم دشمن و مسیر حرکت نیروهای دشمن، به بررسی وضعیت داخلی عراق و تأثیر مقاومت ملت ایران بر استراتژی عراق می‌پردازد. در ادامه، بحثی کوتاه در مورد وضعیت سیاسی و نظامی کشور و هم‌چنین تحولات در عرصه سیاسی ایران در زمان اشغال خرمشهر دارد و زمینه‌های شروع طرح آزادسازی خرمشهر در جامعه و آغاز تلاش به این منظور را مطرح می‌نماید. فصل دوم، «آزادسازی»، به بررسی عملیات بزرگی که به آزادسازی خرمشهر انجامید (بیت‌المقدس) عملیات‌های ثامن‌الائمه، طریق‌القدس و فتح‌المبین پرداخته، ویژگی‌ها و مراحل مختلف هر عملیات را (از طرح‌ریزی و پشتیبانی تا نتایج) توضیح می‌دهد. فصل سوم به بازتاب پیروزی و نتایج آزادسازی خرمشهر، می‌پردازد و شرح می‌دهد که چگونه با آزادسازی خرمشهر، موقعیت ایران در منطقه تثبیت گردید.

این کتاب در نخستین همایش ادبی ـ هنری حماسه خرمشهر برنده جایزه اول معرفی شد.

۲- جنگ؛ بازیابی ثبات (فصل سوم: آغاز تحول در جنگ و آزادسازی مناطق اشغالی)

موضوع اصلی کتاب «جنگ؛ بازیابی ثبات»، تشریح ابعاد و ویژگی‌های هجوم سراسری عراق به خاک ایران و علل توقف آن و سرانجام، چگونگی بیرون راندن نیروهای متجاوز از خاک ایران است.

در این جلد همچنین، تحولات سیاسی ایران در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱، که یکی از سرنوشت‌سازترین دوره‌های انقلاب اسلامی به شمار می‌رود و تأثیر به‌سزایی در ایجاد تحول در جبهه‌ها داشته است، بحث و بررسی می‌شود.

کتاب «جنگ؛ بازیابی ثبات»، از سه فصل تشکیل شده است. همچنین این کتاب دارای نقشه‌های متعددی است که موقعیت جغرافیایی عملیات‌ها را نمایش می‌دهد.

فصل اول با عنوان بررسی اهداف و مقاصد سیاسی عراق؛ در ابتدا استراتژی نظامی عراق را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد و با بررسی استعداد و گسترش ارتش عراق، سازمان نظامی و استراتژی عملیاتی ارتش عراق در جبهه‌های جنوب، میانی و شمالی، به تشریح پیشروی نیروهای عراقی می‌پردازد. فصل دوم با عنوان بن‌بست نظامی، بحران سیاسی؛ استراتژی بنی‌صدر را برای آزادسازی مناطق اشغالی مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل سوم، آغاز تحول در جنگ و آزادسازی مناطق اشغالی نام دارد. در این فصل به بررسی زمینه‌های تحول در جنگ، اجرای چندین عملیات محدود و نتایج آن‌ها می‌پردازد.

۳- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان) (فصل ۳: آزادسازی مناطق اشغالی، تداوم جنگ)

آغاز تا پایان کتاب «سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان)» هفت فصل دارد که در آن‌ها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرت‌های بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرت‌های بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» به ویژه حضرت امام خمینی (ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تأکید امام بر ادام هی جنگ، طرح‌ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکل‌گیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیین کننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمک‌های اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ به‌ویژه پس از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.

۴- تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول) (فصل چهارم: پیروزی‌های ایران)

کتاب «تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول)» اولین کتاب جامع درباره تاریخ جنگ تحمیلی است که تمام مباحث جنگ را از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تا سقوط صدام مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. این کتاب دو جلدی دارای ده فصل است که تاریخ و تحولات جنگ عراق با ایران را به صورت موشکافانه مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در این کتاب به چرایی آغاز جنگ توسط صدام حسین پرداخته شده است و دلیل عدم آمادگی ایران را برای جلوگیری از بروز جنگ مورد بررسی قرار داده است.

در سایر فصل‌ها تمام فراز و نشیب‌ها و تحولات دوران جنگ مورد بررسی قرار گرفته و همه عملیات‌های مهمی را که جمهوری اسلامی ایران برای بیرون راندن ارتش متجاوز عراق از سرزمین‌های اشغالی با کمک نیروهای مسلح و مردم داوطلب انجام داده است، تشریح و تجزیه و تحلیل کرده است.

عملیات‌های مهمی مثل شکست حصر آبادان، آزادسازی بستان، رسیدن به مرز فکه، فتح خرمشهر و عبور قوای ایران از اروند رود و بازگرداندن لبه تیز جنگ به سوی صدام نیز به طور مشروح در این کتاب بررسی شده‌اند. در این کتاب به جنگ شهرها، جنگ نفتکش‌ها، بکارگیری سلاح‌های شیمیایی توسط عراق، ماجرای مک‌فارلین و جنگ آمریکا با ایران در خلیج‌فارس نیز پرداخته شده است.

۵- روند جنگ ایران و عراق ـ جلد اول (فصل چهارم: آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)

در کتاب «روند جنگ ایران و عراق ـ جلد اول»، حوادث و رویدادهای جنگ ایران و عراق، از دیدگاه یک فرمانده و پژوهشگر دفاع مقدّس بررسی و تحلیل شده است. این اثر در ده فصل تدوین شده که طی دو جلد به چاپ رسیده است. در جلد دوم اثر، عملیات‌های والفجر ۵ و ۶، خیبر، بدر، والفجر ۸، کربلای ۳، فتح ۵، والفجر ۱۰ و مرصاد ذکر شده است. موضوعاتی مانند جنگ شهرها، جنگ نفت‌کش‌ها، حملات شیمیایی عراق، مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی و … نیز در پایان اثر درج شده است.

در ضمن این کتاب در بیست و پنجمین دوره انتخاب کتاب فصل؛ مهر ۱۳۹۲ و همچنین سی و یکمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران؛ بهمن ۱۳۹۲ شایسته تقدیر شناخته شد.

۶- جوانان اهواز زنده اند ـ جلد اول (روایت سردار احمد غلامپور) (گفت وگوی چهاردهم: عملیات بیت المقدس و فرماندهی قرارگاه قدس در این عملیات و گفت وگوی پانزدهم: آزادسازی خرمشهر و مسئلۀ پایان جنگ)

کتاب «جوانان اهواز زنده‌اند» جلد اول از کتاب تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت سردار احمد غلامپور است. این کتاب از ۱۵ گفتگو تشکیل‌شده که شامل سه دوره از زندگی سردار غلامپور می‌شود: دوره کودکی تا انقلاب اسلامی، دوره پس از انقلاب اسلامی تا وقوع جنگ تحمیلی و دوره هجوم ارتش عراق تا آزادسازی خرمشهر. اولین جلسه گفتگو با سردار غلامپور در ۲۷ مرداد سال ۱۳۸۸ در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برگزارشده است.

۷- جنگ الکترونیک (روایت علی اسحاقی) (جلسه ششم: تشکیل واحد جنگ الکترونیک و جلسه هفتم: آمادگی عراق پیش از عملیات رمضان)

جرقه شکل گیری واحد شنود وقتی زده شد که علی اسحاقی بیسیم روشن عراقی‌ها را در منطقه دارخوین به غنیمت گرفت. عملکرد موفق واحد شنود تا عملیات فتح‌المبین، سبب شد تا این واحد نوپا با نام واحد جنگ الکترونیک از عملیات بیت‌المقدس تا پایان جنگ نقش‌آفرینی کند. از جمله مأموریت‌های جنگ الکترونیک رصد کردن فعالیت‌های ارتش عراق از خط مقدم تا بغداد بود. علی اسحاقی در ۲۷ جلسه گفتگو، شکل گیری، توسعه و مأموریت‌های این واحد تا سال ۱۳۶۵ و بخشی از لایه‌های پنهان این دوران تاریخ‌ساز را بازگو می‌کند.

۸- از ری تا شام (روایت ناتمام احمد غلامی) (بخش چهارم: بیرون راندن متجاوز؛ از بستان تا خرمشهر (جلسۀ سیزدهم: عملیات بیت‌المقدس، اعزام به سوریه و تشکیل تیپ ۱۰ سیدالشهدا (ع))

کتاب «از ری تا شام» تاریخ شفاهی دفاع مقدس روایت سردار احمد غلامی است جانشین تیپ ۱۰ سیدالشهدا (ع) و فرمانده تیپ ۱۱۰ خاتم‌الانبیا (ص) در دوران دفاع مقدس است. سردار شهید غلامی در این کتاب جنگ را از منظر خود و آن‌گونه که درک نموده روایت کرده است. درواقع این کتاب مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، تجربه‌ها و البته قضاوت‌های شخصی اوست.

نتیجه ۱۸ جلسه گفتگو مرحوم علی مژدهی با سردار غلامی، کتاب «تاریخ شفاهی سردار احمد غلامی» است که این گفتگوها از ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ آغازشده و تا اول اردیبهشت ۱۳۹۵ ادامه یافته است. در این کتاب در خصوص زندگی و فعالیت‌های احمد غلامی از تولد تا قبل از انتصاب او به فرماندهی تیپ ۱۱۰ خاتم‌الانبیا (ص) گفتگو شده است. تاریخ شفاهی سردار غلامی با فوت ناگهانی علی مژدهی و شهادت سردار غلامی در جبهۀ سوریه ناتمام مانده است.

۹- در مسیر پیروزی (روایت مرتضی قربانی) (جلسه دوازدهم: طراحی عملیات بیت المقدس، جلسه سیزدهم: مرحله اول و دوم عملیات بیت المقدس و جلسه چهاردهم: مرحله سوم و چهارم عملیات بیت المقدس)

کتاب «در مسیر پیروزی» حاصل ۱۶ جلسه گفتگو با سردار مرتضی قربانی است که در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ انجام‌ شده است.

قربانی در بسیاری از عملیات‌های دفاع مقدس با رشادت و شجاعت تمام در خطوط مقدم و نزدیک‌ترین مکان به نیروهای دشمن حضور یافت و ضمن اداره کردن نیروهایش، رزمندگان را به مقاومت در مقابل دشمن و پایمردی در موقعیت‌های مختلف، تشویق و تهییج کرد.

توصیف حماسه‌های مدافعان شهر و مظلومیت رزمندگان از نقاط عطف روایت قربانی از آن روزهای پرافتخار، اما تلخ تاریخ جنگ است.

حضور مردم آبادان در منطقه عملیاتی تنها ساعتی پس از شکست ارتش عراق در شرق رودخانه کارون در عملیات ثامن‌الائمه، چگونگی مقابله با پاتک واحد زرهی دشمن از طریق پل سابله برای بازپس‌گیری شهر بستان در عملیات طریق‌القدس، فرورفتن تانک‌های عراقی در باتلاق دشت سندال در حین عملیات فتح المبین و مقاومت جانانه نیروهای تیپ کربلا در محدوده پل نو در غرب خرمشهر برای جلوگیری از فرار یک لشکر عراقی که در خرمشهر مستقر بود، بخش‌هایی از روایت خواندنی مرتضی قربانی در تشریح عملیات‌های دوره آزادسازی مناطق اشغال‌شده خوزستان است.

عبور از مرز با هدف تنبیه متجاوز و اجرای عملیات رمضان در مناطق شرق بصره، توضیح درباره عملکرد تیپ کربلا در عملیات رمضان و ناکامی در این عملیات، قسمت دیگری از روایت قربانی است که در آن، برخی از واقعیت‌های صحنه نبرد و فضای ذهنی فرماندهان در آن زمان تشریح شده است. پایان گفتگوها با سردار قربانی به عملیات محرم اختصاص یافت که در ارتفاعات مرزی حمرین برای برون‌رفت از فضای پس از عملیات رمضان انجام شد.

۱۰- از سنندج تا خرمشهر (روایت سید یحیی صفوی) (جلسه بیست وچهارم: توانایی نظامی ایران و عراق در عملیات بیت المقدس، جلسه بیست وپنجم: گرفتن سرپل بزرگ؛ مرحلۀ اول عملیات بیت المقدس، جلسه بیست وششم: رسیدن به مرزهای بین المللی، جلسه بیست وهفتم: عوامل مؤثر بر فتح خرمشهر و جـلسه بیست وهشتم: پیروزی راهبردی ایران)

«از سنندج تا خرمشهر» جلد اول کتاب تاریخ شفاهی دکتر صفوی متن گفتگوهای ۲۸ جلسه است که در آن به موضوعاتی همچون زندگی شخصی، فعالیت‌های انقلابی، چگونگی آزادسازی سنندج و عملیات‌های موفقیت آمیز تا سال ۶۱ از جمله آزادسازی خرمشهر پرداخته شده است.

۱۱- مخابرات در جنگ (روایت مهدی شیرانی‌نژاد) (جلسه هفتم: رشد مخابرات همپای توسعه سازمان رزم سپاه جلسه هشتم: ساختار جدید مخابرات در عملیات بیت المقدس)

این کتاب حاصل ۲۷ جلسه گفت‌وگوی «یحیی نیازی» با «مهدی شیرانی‌نژاد» جانشین واحد مخابرات در دوران هشت ساله جنگ ایران و عراق است. شیرانی‌نژاد که در شکل‌گیری، توسعه، تجهیز و ماموریت‌های این واحد حضور پیوسته‌ای داشته، دانسته‌ها و مشاهدات خود را از این دوران را روایت کرده است.