در خارج از ایران زباله‌ها چگونه دفن می‌شوند؟

مروری بر مدیریت پسماند در کشورهای توسعه یافته دنیا؛

در خارج از ایران زباله‌ها چگونه دفن می‌شوند؟

طبق گزارش‌ها، علاوه بر زباله‌های عادی و شهری روزانه در کشورمان 400 تن زباله بیمارستانی، 80 تن ویژه بیمارستانی، بیش از 90 هزار تن صنعتی و 380 تن پسماند لجن اسیدی و خاک رنگ بر در کشور تولید می‌شود.‌

هر چند پسماندها و شیرابه های این پسماندها اثرهای زیست محیطی و بهداشتی فراوانی به بار می آورند اما می‌توانند با سود آوری فراوان و ایجاد اشتغال زایی نیز همراه باشند و نقش مهمی در اقتصاد کلان ایفا کنند.

به طوری که اکنون کشورهای پیشرفته با اجرای مدیریت هوشمند پسماند و آگاهی رسانی به مردم، از راه تفکیک مناسب در خانه ها، از زباله به عنوان فرصتی برای کسب درآمد استفاده می‌کنند.

زباله؛ تهدید یا فرصت؟

این روزها در بسیاری از کشورهای جهان نه تنها زباله تهدیدی برای انسان ها محسوب نمی شود بلکه با مدیریت موثر به آن «طلای کثیف» نیز اطلاق می شود و علاوه بر بازیافت و استفاده منطقی از آن، در بخش های مختلف، حتی از این زباله ها برق نیز تولید می شود. مثلا نیروگاه زباله‌سوز کپنهاگ، هزاران تن زباله ‌های غیربازیافتی را به حرارت و برق تبدیل می‌کند. همچنین کشور سوئد یکی از موفق‌ترین کشورهای جهان در زمینه بازیافت زباله است. در سال 1975 تنها 38درصد زباله‌های خانگی این کشور بازیافت می‌شدند اما اکنون این میزان به 99درصد افزایش یافته است؛ درحقیقت شاهد یک انقلاب بزرگ در چرخه بازیافت پسماند در سوئد هستیم.

دکتر محمد علی عبدلی، استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در این خصوص گفت: ما اگر مدیریت درستی نسبت به هر یک از این پسماندهای ناخواسته و خطرناک محیط زیست و سلامت داشته باشیم، می توانیم این تهدیدها را تبدیل به فرصت کنیم. اهمیت این بحث و چگونگی مدیریت پسماند باعث شد سیستم های مدیریت پسماند در اواخر دهه 1940 و پس از آن بازیافت مواد و انرژی از دهه 1970 در کشورهای صنعتی شروع شود و در دهه 1990 نیز مساله کاهش از مبدا در راس برنامه‌های این کشورها قرار بگیرد و به مرور زمان نیز این موضوع پیشرفت کند.

معاون پژوهشی پیشین دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران افزود: امروز پسماندها به عنوان یک فرصت( نه تهدید) دیده شده و دفن بهداشتی پسماندها به صورت پیشرفته در کشورها اعمال می شود. هم اکنون برخی از کشورها مانند سوئد، سوئیس مشکل پسماندهای خودشان را حل کرده و تقریبا به مرحله بدون زباله «Waste Zero» رسیده اند حتی از کشورهایی مانند اتریش نیز وارد کننده پسماند هستند.

توجیه مالی زباله‌های الکترونیکی

بازیافت بسیاری از زباله ها مانند زباله های الکترونیک توجیه مالی بسیاری دارد. اکثر موادی که از زباله‌های الکترونیک به دست می‌آیند، فلزهایی مانند آهن، مس و آلومینیوم و نیز پلاستیک هستند و ممکن است در موارد کمیاب‌تری موادی مثل طلا، نقره، پالادیوم و ایریدیوم نیز به دست بیاید. حتی مواد خاص‌تری که در صنعت وسایل الکترونیک به کار می‌روند - مانند لیتیوم و کبالت- نیز ممکن است از طریق بازیافت زباله‌های الکترونیک به دست بیایند. البته باید در نظر گرفت در یک مورد گوشی تلفن میزان قابل توجهی از طلا یافت نخواهد شد اما در یک تن گوشی موبایل می‌توان حدود 350 گرم طلا استخراج کرد. همچنین این صنعت می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی تولید کند و در عین حال به محافظت از محیط زیست و نیز عدم نابودی منابع کمک می‌کند.

ایجاد فرصت‌های شغلی با بازیافت صنعتی

بازیافت صنعتی متعلق به آینده است و مزایای اجتماعی و اقتصادی زیادی دارد. این صنعت می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی تولید کند و در عین حال به محافظت از محیط زیست و نیز عدم نابودی منابع کمک می‌کند. در عین حال برای آنکه قادر به انجام کار بازیافت به صورت دستی باشید، نیازی به مدرک مهندسی نیست و فقط لازم است که برای این کار آموزش مناسب را دیده باشید. مثلا در بازیافت لپ‌تاپ، باید احتیاط زیادی در باب مانیتور به خرج داد چون در مانیتور چراغ‌های پشتی وجود دارند که نباید بشکنند و به جیوه آلوده شوند. اما وسایل الکترونیک دیگر مثل کیبورد، مودم و پرینتر را می‌توان به خوبی جدا کرد. معمولا شرکت‌های مختلفی بخش‌های مختلف زباله‌های الکترونیک را به منظور بازیافت تحویل می‌گیرند. روندی که در این راستا برای بازیابی فلزات ارزشمند دنبال می‌شود، از قبل توسط تیم مهندسی پیش‌بینی و طراحی شده است. حتی مثلا در اروپا، بازیابی فلزهای ارزشمند در صفحات ال‌سی‌دی به شکل خودکار انجام می‌شود و دایما تکنولوژی‌های پیشرفته جدیدی برای استفاده در روند بازیافت طراحی می‌شود. در ادامه مدیریت پسماند در چند کشور پیشرفته جهان مورد مقایسه قرار می گیرند.

مدیریت پسماند در امریکا

به گزارش بنیاد مطالعه و تحقیقات محیط‌ زیست امریکا، 63.5 درصد از زباله‌های جامد در امریکا مدفون می‌شود و تنها 5.3 درصد از آنها از طریق خاکسترسازی از بین می‌رود. البته از مجموع زباله‌های جامدی که در این کشور جمع‌آوری می‌شود تنها 25.7 درصد از آنها قابل بازیافت است و در مراحل مختلف تولید از آنها استفاده می‌شود. هزینه مدیریت پسماند در امریکا بین 15 دلار تا 60 دلار به ازای هر تن در مناطق مختلف است و دلیل این گستره وسیع قیمتی هم تفاوت در کیفیت خدمات رسانی است. هزینه پایین مدیریت پسماند در امریکا سبب شده است تا در سال‌های گذشته تعداد زیادی شرکت در این بخش فعال شوند. این مساله نشان می‌دهد که امریکا از یک تهدید که ایجاد زباله تبعات منفی آن روی محیط‌ زیست است توانسته فرصتی ایجاد کند و درآمد کلانی هم کسب کند.

مدیریت پسماند در اسپانیا

نکته اساسی در این کشور محدود بودن زمین است. از همین رو برنامه ریزی یکپارچه‌ای در مجلس این کشور برای حصول به سرزمین «بدون پسماند» و «بدون دفن» آغاز شده است. این بدان معنی است که تولید زایدات در مبدا تحت کنترل در آمده و تولید کنندگان در تشریک مساعی با شهرداری ها، بحث کاهش زائدات را نیز مورد توجه قرار داده اند. اسپانیا با یکپارچه سازی استراتژی های خود توانسته است میزان بازیافت پسماندها را از رقم 40 درصد در سال 2000 به 49 درصد در سال 2005 برساند و روند افزایش تولید پسماندها را نیز تا حدودی متوقف کند.

مدیریت پسماند در آلمان

آلمان‌ها خود را قهرمان محیط زیست جهان می‌دانند. البته شکی نیست که این بحث برای آنها بسیار مهم است. جداسازی زباله‌های خانگی امری بسیار مهم برای مردم آلمان است.
در هر آپارتمان معمولا ۵ سطل برای ۵ نوع زباله وجود دارد که با رنگ‌های جداگانه مشخص شده‌اند. زرد برای بسته بندی‌ها (مانند کارتون‌های قدیمی شیر)، آبی برای کاغذ و مقوای نازک، سطل‌های ویژه شیشه در سه قسمت شیشه های روشن، قهوه‌ای و سبز و یک سطل برای مواد غذایی و گیاهی و سرانجام یک سطل سیاه برای سایر زباله‌ها که مناسب برای افرادی هم هست که حوصله جداسازی زباله‌ها را ندارند. از لحاظ تئوری و قانونی همه آلمانی‌ها ملزم به رساندن زباله‌های خاص مانند باطری و مواد شیمیایی به مراکز بازیافت هستند واگر کسی این کار را نکند مرتکب جرمی اداری شده که البته در عمل به ندرت در این مورد پیگیرد قانونی رخ می‌دهد. بر اساس نظرسنجی‌ها حدود ۹۰درصد آلمانی‌ها باعلاقه شخصی به جداسازی زباله‌ها می‌پردازند.

مدیریت پسماند در سوئیس

سوئیس تجهیزات بازیافت زباله خود را به درستی مورد تمجید قرار می‌دهد. شیشه و کاغذ نمونه‌ای از زباله‌هایی هستند که به طور متوسط در سوئیس دور انداخته نمی شوند. در اکثر سوپرمارکت‌ها سطل‌های مجزایی برای بطری‌هایی با شیشه سبز و قهوه‌ای وجود دارد. هر شهر این کشور به طور ماهانه به جمع آوری رایگان زباله‌های کاغذی می‌پردازد که تنها شامل روزنامه‌های قدیمی نمی‌شود و اکثر مردم همه اشیاء ساخته شد از مقوای نازک یا کاغذ را از پاکت غلات تا قبض‌های تلفن قدیمی را مورد بازیافت قرار می‌دهند.
در مورد زباله‌های سبز هر دو هفته یک بار همه‌ی گیاهان و روییدنی‌های مربوط به باغچه یا باغ که دیگر مورد استفاده نبوده بیرون گذاشته شده و جمع آوری می‌شود.
آلومینیوم و حلبی به مخازن محلی منتقل شده باطری‌ها به سوپرمارکت‌ها بازگردانده می‌شوند و روغن‌های قدیمی یا سایر مواد شیمیایی در نقاط ویژه‌ای نگهداری می‌شود.
بطری‌های پلاستیکی رایج‌ترین محفظه نوشیدنی‌ها در سوئیس هستند که ۸۰ درصد آنها بازیافت می‌شوند که بسیار بیشتر از میانگین اروپا با ۲۰ تا ۴۰ درصد است.
اما حفظ محیط زیست تنها عامل ایجاد چرخه بازیافت در سوئیس نیست و برای این کار انگیزه مالی زیادی نیز وجود دارد. بازیافت رایگان است اما در اکثر نقاط سوئیس دور انداختن زباله هزینه دارد و هر کیسه زباله داری برچسبی است که هر برچسب دست کم یک یورو هزینه دارد.

مدیریت پسماند در ژاپن

کشور ژاپن یکی از برترین کشورهایی است که در حوزه بازیافت زباله ها قوی عمل می کند. کشوری که سال هاست با فرهنگ سازی برای شهروندانش موفق به ایجاد یک روند مستمر بهداشت در سطح کلان شده است. برخی از مهم ترین اصولی که سیستم تفکیک زباله در ژاپن را ارتقا داده اند، به فرهنگ سازی مرتبط هستند.

کشور ژاپن، ظرفیت مناسبی برای استفاده از روش دفن زباله ندارد. در واقع وضعیت خاک و بافت زمین این کشور به شکلی است که نمی توان روی دفن زباله حسابی باز کرد. در نتیجه یکی از متداول ترین روش ها برای کاهش حجم زباله ها در ژاپن تبدیل زباله های غیرقابل بازیافت به خاکستر است. در سراسر شهرهای مهم ژاپن سطل هایی مخصوص قرار دارد که ویژه انواع زباله های تجدید ناپذیر مثل پلاستیک هستند اما زباله ها برای ورود به این سطل ها قوانینی را پشت سر می گذارند.

یکی از مهم ترین بخش های پیش از ورود پلاستیک ها به سطل های مکانیزه خاکستری، جمع آوری انواع پلاستیک و مواد غیرقابل تفکیک است. بسیاری از شهروندان ژاپنی به شکل داوطلبانه اقدام به جمع آوری مواد پلاستیکی از سطح شهرها می کنند. اما برخی از افراد هم هستند که در حوزه جمع آوری پلاستیک ها و انواع شیشه و مواد غیرقابل تجدید فعالیت می کنند. این افراد با جمع آوری انواع زباله های قابل بازیافت (اعم از ظروف، بسته بندی ها و. . .) نقشی مهم در گردش چرخه بازیافت ژاپن ایفا می کنند.

مقام های دولتی ژاپن بر حسب وزن، حجم و اندازه زباله های تجدید پذیر، مبالغی را پرداخت می کنند. نکته جالب اینکه تمامی هزینه های خرید مواد پلاستیکی و شیشه ها از صندوق مالیات شهروندان کسر می شود. در واقع شهروندان با پرداخت مالیات به عضوی موثر از سیستم بازیافت کشور تبدیل می شوند.

گزارش: فرزانه صدقی