آیا ایران به خط پایان خشکسالی‌های درازمدت رسیده است؟ ارزیابی آمار ۵۰ روز نخست سال آبی جاری از رشد ۲۰۷ درصدی بارش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل و کاهش عطش ذخایر آبی حکایت دارد. گرچه خشکسالی‌ها از کمبود بارش‌ها نشات می‌گیرند و با افزایش میزان ریزش‌ها رفع می‌شوند، اما خشکسالی‌های اقلیمی متناوب ایران در طول سال‌های گذشته باعث شده با ریزش‌های جوی اخیر ۳۸درصد مخازن سدها پر آب شود. خالی ماندن ۶۲ درصد از حجم مخازن سدهای کشور این معادله که روزهای پرباران پاییز امسال خشکسالی‌های کشور را از پا درمی‌آورد را به چالش کشیده است. به اعتقاد تحلیلگران، خشکسالی هیدرولوژیکی ایران که اکنون در پهنه کشور سایه افکنده است، ناشی از سال‌ها کمبود بارش و اضافه برداشت از منابع زیرزمینی آب است به‌گونه‌ای که در کنار خالی ماندن حجم بالایی از مخازن آبی سدها، در حال‌حاضر میزان منابع آبی زیرزمینی کشور با کسری ۱۱۰ میلیارد مترمکعبی یعنی به اندازه کل میزان منابع آبی سالانه در دسترس کشور مواجه است.

پاییز امسال، میزان بارندگی‌ها در ایران امیدوارکننده پیش‌بینی شد. سازمان هواشناسی اوایل مهرماه بود که در گزارشی سال آبی ۹۸-۹۷ را سالی نرمال از نظر بارش‌ها پیش‌بینی کرد. بر همین اساس انتظار می‌رود در پاییز امسال در مجموع ۶۲ میلی‌متر بارش به ثبت برسد که مطابق با آمارها ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا ۲۰ آبان‌ماه، ۳۶ میلی‌متر آن به ثبت رسیده است. در این میان رشد ۲۰۷ درصدی بارش‌های کشور در ۵۰ روز نخست سال آبی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، این سوال را در ذهن متبادر می‌کند که آیا سال آبی پربارانی در پیش‌رو داریم و آیا به خط پایان خشکسالی‌های درازمدت ایران نزدیک شده‌ایم؟ کارشناسان آب معتقدند از آنجا که بارش‌های ایران از منظر زمانی هیچ‌گاه منظم نبوده و در هیچ سالی الگوی زمانی مشابهی با سال‌های قبل به ثبت نرسیده و همچنین نمودار رشد یا افول بارش‌ها هیچ‌گاه شیبی یکسان در طول سال نداشته است، پس نمی‌توان گفت پربارشی دوماه اول پاییز امسال، نشان از این دارد که در روزهای باقی‌مانده از پاییز هم، همین میزان رشد بارش را تجربه خواهیم کرد. به اعتقاد آنها هنوز بسیار زود است که بتوان نتیجه گرفت سال آبی جاری سالی پربارش خواهد بود. در این میان برخی تحلیلگران دیدگاه دیگری نسبت به نوع خشکسالی‌های ایران دارند. به اعتقاد آنها گرچه ریشه خشکسالی‌ها از بارش‌ها نشات می‌گیرد و با افزایش حجم بارش‌ها ناپدید می‌شوند، اما خشکسالی‌های اقلیمی متناوب به نوعی از خشکسالی می‌انجامد که به آن خشکسالی هیدرولوژیکی می‌گویند. این نوع از خشکسالی‌ها معمولا با تاخیر بیشتری نسبت به خشکسالی‌های هواشناسی، کشاورزی یا اقلیمی رخ می‌دهند و با تاخیر بیشتری نیز برطرف می‌شوند. خشکسالی‌های ایران هم که از نوع هیدرولوژیکی است که ناشی از سال‌ها کمبود بارش‌ها و اضافه برداشت از منابع زیرزمینی آب است. بنابراین مطابق بررسی‌ها اگر چندین سال مثل ۵۰ روز ابتدایی سال آبی جاری، بارش‌های مطلوبی رخ دهد و در آنسو مانع اضافه برداشت‌ها در منابع زیرزمینی آب شویم، شاید بتوان گفت رفته رفته خشکسالی هیدرولوژیکی از کشور رخت برخواهد بست.

تصویر پاییزی سدها

وضعیت مساعد بارندگی‌ها در ۵۰ روز نخست سال آبی ۹۸-۹۷ این شائبه را به‌وجود آورده است که نفس‌های بحران آب در ایران به‌شماره افتاده است. اما آیا این شائبه چقدر به واقعیت نزدیک است؟ براساس آمارهای منتشر شده در حال‌حاضر از مجموع حجم ۵۰ میلیارد مترمکعبی مخازن سدهای کشور، ۱۸ میلیارد و ۹۴۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره شده در پشت سدها وجود دارد که به این ترتیب می‌توان گفت ۳۸ درصد حجم مخازن سدهای کشور پُر و ۶۲ درصد حجم مخازن سدهای کشور خالی است. سال گذشته در نیمه آبان‌ماه، حجم ذخایر سدهای کشور ۲۱ میلیارد و ۲۴۰ میلیون مترمکعب بود که مقایسه این رقم با میزان ذخایر آبی سال‌جاری، از کاهش ۱۱ درصدی حجم ذخایر آب سدهای ایران حکایت دارد. این در حالی است که با وجود بارش‌های قابل‌توجه آبان‌ماه و بارش‌های خوب مهرماه امسال، هنوز وضعیت ذخایر آب در سدهای کشور مطلوب نیست. علت پایین بودن حجم ذخایر آب در سدهای کشور را می‌توان در تابستان گرم و خشک ۹۷ جست‌وجو کرد که در پی کاهش شدید بارش‌ها در سال آبی گذشته، حجم ذخایر سدهای کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است. با این حال تابستان امسال هر چند سخت، اما سدهای کشور نقش خود را در تامین آب و حتی برق تولیدی از آب رهاسازی شده ایفا کردند. به همین دلیل شروع پاییز امسال، تصویر سدهایی تقریبا خالی از آب ترسیم شد که حجم بارش‌های ۵۹ میلیارد مترمکعبی ۵۰ روز نخست سال آبی جاری توانسته سدهای تقریبا خالی کشور را ۳۸درصد پُر کند.

وضعیت ماه اول پاییز

با ثبت ۳۶ میلی‌متر بارش در ۵۰ روز نخست سال آبی جاری، میزان بارش‌های کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل که سالی کم‌بارش و خشکی به‌شمار می‌رفت، رشدی ۲۰۷ درصدی ثبت شده است. اما وضعیت بارندگی ماه اول پاییز امسال چگونه رقم خورده است؟ ارزیابی داده‌های «شرکت مدیریت منابع آب ایران» نشان می‌دهد ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا ۳۰ مهر سال آبی ۹۸-۹۷ بالغ بر ۲/ ۱۰ میلی‌متر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۵/ ۷ میلی‌متر)، ۳۶ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۶/ ۸ میلی‌متر)، ۶/ ۱۸ درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین حجم بارش اول مهر تا ۳۰ مهر امسال معادل ۸۱/ ۱۶ میلیارد مترمکعب بوده است. اما کدام حوضه‌های آبریز در مهرماه تغییراتی را ثبت کرده‌اند؟ بارش تجمعی مهرماه در ۶ حوضه آبریز اصلی نشان می‌دهد تمام حوضه‌ها رشد بارش‌ها را در این ماه تجربه کرده‌اند. «دریای خزر»، «قره‌قوم»، «خلیج فارس و دریای عمان»، «فلات مرکزی»، «دریاچه ارومیه» و «مرزی شرق» به‌ترتیب بیشترین میزان بارندگی‌ها را در مهرماه امسال ثبت کرده‌اند. اما این حوضه‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال قبل چه تحولاتی را تجربه کرده‌اند؟ «دریای خزر» و «دریاچه ارومیه» دو حوضه اصلی هستند که در مقایسه با سال آبی گذشته در مدار نزولی بارندگی‌ها قرار گرفته‌اند. این در حالی است که دو حوضه «فلات مرکزی» و «قره‌قوم» روند صعودی در رشد بارندگی‌ها را تجربه کرده‌اند. در این میان دو حوضه «خلیج فارس و دریای عمان» و «مرزی شرق» در مقایسه با سال گذشته در میزان بارندگی‌ها تغییر محسوسی نداشته‌اند. وضعیت بارندگی تجمعی حوضه‌های آبریز درجه ۲ کشور از اول مهر تا روز ۳۰ مهرماه امسال نیز با تغییراتی همراه بوده است. براساس آمارهای منتشر شده حوضه‌های آبریز «ارس»، «تالش، مرداب انزلی»، «سفیدرود بزرگ»، «رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز»، «هزار و قره‌سو» و «قره‌سو و گرگان» بیشترین افت بارندگی نسبت به سال آبی گذشته را تجربه کرده‌اند.

وضعیت ۲۰ روزه آبان

براساس آمارها ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول آبان تا ۲۰ آبان سال جاری بالغ بر ۸/ ۲۵ میلی‌متر بوده است. «دریای خزر»، «خلیج فارس و دریای عمان»، «دریاچه ارومیه» و «قره‌قوم» از میان ۶ حوضه آبریز کشور، بیشترین افزایش بارندگی در این ۲۰ روز را تجربه کرده‌اند. در این میان حوضه آبریز «قره‌قوم» و «مرزی شرق» که از اول آبان تا ۲۰ آبان سال آبی گذشته بارندگی را ثبت نکرده‌اند در مدت زمان مشابه امسال افزایش بارندگی داشته‌اند. اما در این میان سه حوضه اصلی آبریز «خلیج فارس و دریای عمان»، «فلات مرکزی» و «قره‌قوم» در مقایسه با سال آبی گذشته بیشترین رکورد بارندگی را ثبت کرده‌اند. همچنین حوضه آبریز درجه دوم «ارس» تنها حوضه‌ آبریزی بوده که در مدت زمان مورد بررس کاهش بارندگی‌ها نسبت به سال گذشته آبی را از سر گذرانده است. در مجموع می‌توان گفت از مجموع ۳۶ میلی‌متر بارش‌های ثبت شده در ۵۰ روز نخست سال آبی جاری، ۸/ ۲۵ میلی‌متر سهم ۲۰ روز گذشته از ماه آبان بوده که این میزان بارش، آبان‌ماه امسال را به ماهی پرباران تبدیل کرده است.

حال و هوای سدهای تهران

اما مخازن سدهای تهران در چه وضعیتی قرار دارند؟ مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در نشستی خبری آخرین وضعیت سدهای تهران را تشریح کرد. وی از تجهیز کلان‌شهر تهران به مخازن اضطراری تامین آب شرب خبر داد و گفت: برای تهران، احداث ۳۷۴ مخزن اضطراری تامین آب در برنامه قرار دارد تا بتوانیم در زمان بروز زلزله، تا سه روز آب شرب تهران را تامین کنیم. محمدرضا بختیاری در ادامه اظهار کرد: از ابتدای سال آبی جاری تا صبح روز گذشته (دوشنبه) بارش‌های استان تهران به ۴۶ میلی‌متر رسیده که نسبت به بارش‌های ۱۱ میلی‌متری مدت مشابه سال قبل در این استان، رشدی ۳۰۰ درصدی را شاهد هستیم. وی افزود: با وجود بارش‌های خوب پاییز امسال، حجم آب ذخیره شده در مخازن سدهای استان نسبت به سال قبل کاهش داشته به‌طوری که در روز بیستم آبان‌ماه امسال ذخایر سدهای استان ۵۵۴ میلیون مترمکعب بوده اما در روز بیستم آبان ماه سال گذشته، این رقم ۷۰۳ میلیون مترمکعب بود. بختیاری میزان رشد پیش‌بینی شده مصرف آب شرب تهران در تابستان ۹۸ نسبت به تابستان ۹۷ را ۷ تا ۸ درصد اعلام کرد و گفت: برای سال آینده، بدترین سناریوها را برای تامین آب شرب تهران پیش‌بینی کرده‌ایم و فکر می‌کنم مشکلی برای تامین آب شرب نخواهیم داشت. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران میزان هدررفت واقعی آب شرب در شبکه توزیع تهران را ۱۰ درصد دانست و گفت: میزان آب بدون درآمد در استان تهران ۹/ ۲۲ درصد است که از این رقم ۱۰ درصد هدررفت واقعی است. وی ادامه داد: برای کاهش هر یک درصد هدررفت واقعی باید ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه کنیم و به ما تکلیف شده که میزان آب بدون درآمد تهران را تا سال ۱۴۱۰ به ۱۵ درصد برسانیم که برای تحقق این‌کار نیاز به ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتبار داریم. بختیاری با بیان اینکه ٦٥ درصد مشترکان آب در تهران زیر الگوی مصرف، مصرف آب دارند، اذعان داشت: ١٥ درصد مشترکان در حد نرمال و ۲۰ درصد مشترکان بیش از حد نرمال مصرف آب دارند.

کپی شد