ناگفته‌هایی از نخستین ساعات پس از زلزله کرمانشاه

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: یکسال از وقوع زلزله ۷.۳ ریشتری در غرب ایران می گذرد. زمین لرزه ای که حدود ۶۰۰ قربانی گرفت و ۱۰ هزار مصدوم برجای گذاشت. داغ از جان باخته ها هنوز در دل بازماندگان زلزله زنده است. با وجود اقدامات در خور توجه دولت و نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و کمکهای خیره کننده مردم از سراسر ایران، سقف بسیاری از خانه ها بر سر مردم زلزله زده استوار شده و زندگی اگرچه با سختی های طبیعی پس از یک بحران بزرگ در جریان است. در سالگرد وقوع این زمین لرزه، صحبت‌های پیرحسین کولیوند رئیس سازمان اورژانس و طیب قدیمی نماینده وزیر بهداشت در مناطق زلزله زده کرمانشاه در نشست تخصصی در خبرگزاری مهر، در مورد خدمات ارائه شده به مردم زلزله زده و تجربیات کسب شده از این واقعه برای مدیریت بحران‌های احتمالی پیش رو را می خوانید؛

پیرحسین کولیوند، رئیس سازمان اورژانس کشور در این نشست تخصصی با اشاره به مسئولیت‌های ذاتی وزارت بهداشت در همه بحران‌ها گفت: ارائه خدمات بهداشتی در بحران‌ها برعهده وزارت بهداشت است؛ هم در پیشگیری هم در آمادگی هم در حضور و بهبود مصدومان، وزارت بهداشت پیشرو در امور است. از ۱۶ فروردین سال گذشته تا ۴ شهریور ۹۷ چندین زلزله همراه با خسارت داشتیم. البته در کنار اینها حوادث و بحران‌هایی همچون سیل، طوفان و ... هم واقع شده است. زلزله سفید سنگ خراسان رضوی با ۴۲ مصدوم، زلزله پیش قلعه خراسان شمالی، زلزله کرمانشاه در ۲۱ آبان با ۷.۳ ریشتر و ۶۰۰ کشته، زلزله هجدک ۶.۲ ریشتر با ۸۸ مصدوم، زلزله ۵.۲ ملارد در ۲۹ آذر که چند مصدوم ناشی از فرار داشت، زلزله ۵.۲ کوهبنان با ۴۲ مصدوم، زلزله در یاسوج با ۱۳۲ مصدوم و در نهایت زلزله ۴ شهریور ۹۷ زلزله تازه‌آباد با بیش از ۲۰۰ مصدوم در کنار سیل در جهرم، انسداد جاده ها در برف سنگین سال گذشته و ... مهمترین بحرانهای طبیعی طی یکسال گذشته بوده که با حضور اورژانس و دیگر دستگاه‌ها مدیریت شده است.

در ساعات اولیه پس از زلزله ۷۳۵۰ مصدوم و مجروح به بیمارستانهای مختلف در شهرستانهای کرمانشاه، همدان، البرز و تهران منتقل شدند که این یک رکورد در دنیا به شمار می رودوی با اشاره به دقایق نخست پس از زلزله کرمانشاه گفت: از طریق سامانه ای که روی گوشی تلفن همراه ما نصب شده و به مرکز لرزه نگاری کشور و مراکز لرزه نگاری اروپا و آمریکا متصل است از وقوع زلزله مهیب در غرب کشور مطلع شدیم و در همان نخستین لحظات عازم منطقه شدم. در همان مسیر و در ساعت ابتدایی سامانه EOC وزارت بهداشت شامل تمامی معاونت‌ها در ستاد وزارت بهداشت فعال شد و نظارت بر همه امور با فرماندهی وزیر بهداشت آغاز شد. همچنین به سرعت با فرمانده ارتش جمهوری اسلامی و سپاه هماهنگی های لازم برای کمک در خدمات به ویژه ارائه بالگرد برای امدادرسانی هوایی انجام شد. از آنجا که در روزهای پایانی ورود زائران اربعین به کشور بودیم تعداد قابل توجهی از آمبولانس‌ها و اتوبوس آمبولانس‌های اورژانس در نزدیکی منطقه در مرزها مستقر بودند.
همچنین ۶ بیمارستان سیار در مزرهای اربعین که جمع آوری شده و در راه بازگشت به تهران، یکی در سنندج و دیگری در گردنه آوج بود، دستور دادیم به منطقه اعزام شوند. شرایط به گونه ای پیش رفت که هنگام خروج ما از کرمانشاه به سمت سرپل ذهاب و دیگر شهرهای زلزله زده، تمامی مسیر به سمت کرمانشاه مملو از آمبولانس‌های انتقال مصدومان بود. در ساعات اولیه پس از زلزله ۷۳۵۰ مصدوم و مجروح به بیمارستان‌های مختلف در شهرستان‌های کرمانشاه، همدان، البرز و تهران منتقل شدند که این یک رکورد در دنیا به شمار می رود. با وجود اینکه منطقه امکانات فرودگاهی نداشت، بالگردهای اورژانس و دیگر دستگاه‌ها از ساعات ابتدایی بامداد خدمات خود را آغاز کردند و نقش به سزایی در انتقال مصدومان داشتند و از طلوع آفتاب تا بعدازظهر روز اول زلزله حدود ۲۱۶۰ مجروح با بالگرد جابجا شدند. بیمارستان‌ها غالبا تخریب شده یا آسیب دیده بود و مراکز درمانی امکان ارائه خدمات کامل نداشتند به همین دلیل عملیات امدادی به صورت صحرایی آغاز شد. در کمتر از ۱۵ ساعت ۶ بیمارستان صحرایی شامل اتاق عمل، آزمایشگاه و ... نصب و مستقر شد.

حتی یک قلم کمبود دارو و فرآورده‌های خونی نداشتیم

رئیس سازمان اورژانس کشور ادامه داد: با توجه به اینکه در بحران‌های طبیعی پیش از این موضوع خدمات روان کمتر مورد توجه قرار گرفته بود و زلزله کرمانشاه مناطق وسیع و جمعیت‌های زیادی را در بر گرفته بود، وضعیت روحی و روانی مردم بسیار نگران کننده بود به همین دلیل به سرعت ارائه خدمات مشاوره روحی و روانی برای بازیابی روحیه اجتماعی در دستور کار قرار گرفت و توفیقات زیادی را گروه‌های مختلف مشاوره در کنار کارشناسان اورژانس سبب شدند.

از آنجا که پیش بینی حادثه تروریستی از سوی داعش در عراق در اربعین را داشتیم، علاوه بر دارو، خون و فرآورده های خونی هم به میزان کافی در اختیار داشتیم و کمبودی در زلزله کرمانشاه احساس نشدوی گفت: برای اولین بار در یک بحران طبیعی حتی با یک قلم دارو کمبود مواجه نشدیم و دپو دارو که برای اربعین در نظر گرفته شده بود به کمک آمد. از آنجا که پیش بینی حادثه تروریستی از سوی داعش در عراق را داشتیم، علاوه بر دارو، خون و فراورده های خونی هم به میزان کافی در اختیار داشتیم و به همین دلیل ۱۹۸۰ عمل جراحی در کمتر از ۳ روز انجام شد. از سوی دیگر سیل پزشکان و پرستاران داوطلب به قدری زیاد بود که تعدادی را به دلیل عدم نیاز برگرداندیم. در همان ساعات پادگان ابوذر نیروی زمینی به طور کامل در اختیار قرار گرفت. با اینکه بسیاری پیش بینی می کردند در سرمای زمستان شاهد همه گیری آنفلوآنزا باشیم اما به دلیل رعایت نکات بهداشتی و تزریق ۲۵ هزار دوز واکسن آنفلوآنزا شاهدیک مورد بیماری واگیردار در منطقه هم نبودیم. در ادامه با گرم شدن هوا و فرا رسیدن تابستان از آنجا که منطقه گرمسیری است پیش بینی وقوع همه گیری بیماریهای مختلف ناشی از گرما، گرد و غبار، نخاله های ساختمانی و گرد و خاک را داشتیم که باز هم این مساله با مدیریت دستگاههای مسئول حل شد و بیماری واگیر در تابستان هم واقع نشد.

رئیس سازمان اورژانس کشور ادامه داد: با توجه به تخریب بیمارستان وزارت بهداشت در اسلام آباد و آسیب بیمارستان‌ها در دیگر شهرها، مجموعه ای متعلق به راهیان نور در اختیار قرار گرفت و ظرف مدت کوتاهی تبدیل به بیمارستان شد و اعمال جراحی و زایمان و دیالیز در آن انجام می شد، تا وقتی که بیمارستان تخریب شده تعیین تکلیف شد. همچنین تا خرداد و تیرماه به دلیل وقوع پس لرزه و نگرانی مردم تعداد زیادی از آمبولانس‌ها را در منطقه نگه داشتیم به همین دلیل شاهدیم که رضایت مندی از خدمات وزارت بهداشت بالا است.

ابلاغ برنامه هماهنگی بحران به دستگاه‌های مختلف

زلزله کرمانشاه یک مانور خیلی خوب بود تا میزان آمادگی دستگاه‌ها سنجیده و ارتقا یابد. کشور ما در طول سال با حوادث طبیعی زیادی مواجه می شود که اگر سازمان‌های مسئول آماده باشند و پیش بینی های لازم را انجام داده باشند به طور قطع خسارات این بحران‌ها به حداقل کاهش می یابد. یکی از تجربیات زلزله کرمانشاه هم این بود که بلافاصله پس از آن یک همگرایی بین اورژانس، شهرداری، وزارت کشور و دیگر دستگاه‌ها در پایتخت شکل گرفت. استان‌های معین تهران برای مقابله با بحران در پایتخت مشخص شد. محل دپوی دارو و تجهیزات و کالاهای استراتژیک و فرآورده های خونی پیش‌بینی شد که در هنگام وقوع زلزله احتمالی یا دیگر بحران‌ها و بسته شدن راه‌ها، دسترسی به آن امکان‌پذیر باشد.

تاثیر حضور رهبر معظم انقلاب در زلزله کرمانشاه

متاسفانه جامعه آمادگی لازم برای مواجهه با بحران‌ها را ندارد. دیدیم در تهران فقط یک لرزه کوچک موجب بسته شدن راه‌ها شد. مدیریت بحران کشور و تهران و اورژانس همکاری خوبی دارند و ما به عنوان هماهنگ کننده امور، برنامه نهایی را تهیه کرده ایم. این برنامه ویرایش شده و به تمام دستگاه‌های مسئول ابلاغ شده است.

از تجربیات زلزله کرمانشاه این بود که یک همگرایی بین دستگاه‌ها در پایتخت شکل گرفت و محل دپوی دارو و تجهیزات استراتژیک و فرآورده های خونی پیش بینی شد که در هنگام وقوع بحران‌ها، دسترسی به آن امکان پذیر باشددر یکی دو سال اخیر کشور چندین بحران را پشت سر گذاشته است. حادثه معدن یورت، سیل جهرم، ساختمان پلاسکو و ... باید هر کدام تجربه اندوخته ای برای سازمان‌های مسئول در بحران باشند. ما در اورژانس از این حوادث درس گرفته ایم و به همین دلیل در ۳ سال گذشته تعداد آمبولانس‌های اورژانس ۲ برابر شده و در این مدت به اندازه ۴۰ سال گذشته توسعه یافته است. ایران حدود ۴۳ سال پیش به عنوان چهارمین کشور دنیا با ۱۰ پایگاه جزو کشورهای پیش رو در تاسیس اورژانس بود و امروز تعداد آمبولانس های اورژانس به ۵۵۰۰ رسیده است. تا چند سال قبل تنها یک بالگرد ملکی داشتیم و حالا ۳۹ فروند بالگرد آماده خدمات در حوادث احتمالی هستند. همچنین تعداد موتورآمبولانس‌ها از ۳۰ دستگاه به حدود ۳۰۰ دستگاه رسیده که با امکانات بالا ۲۵۰ مورد در تهران خدمت می کنند و زمان رسیدن به بالین بیمار به ۱۰ دقیقه رسیده است. امروز ما حتی شناور اورژانس داریم و ساختار اورژانس از مرکز به سازمان تغییر کرده و برای بحران‌ها خود را آماده کرده است.

مردم آگاه هستند؛ کار شود قدردانی می کنند و کار نشود می گویند اقدامی نشده است. حضور رهبر انقلاب در نخستین روزهای پس از زلزله به قدری موثر بود که اگر دنیا دنیا پول هم هزینه میشد این تاثیر را نداشت.

اگر بخواهیم یک مورد بحران در تهران در یک سال گذشته را نام ببریم می توانیم به برف سنگین پارسال اشاره کنیم که جاده های ورودی و خروجی تهران را بست. در این مورد هم ما براساس گزارش هواشناسی آمادگی داشتیم. از ظهر اعلام کردیم ماموران زنجیر چرخ را چک کنند و در جاده ها مستقر شوند و غافلگیر نشدیم.

بسیاری از حواشی در زلزله کرمانشاه سیاه‌نمایی و شایعه بود

طیب قدیمی، نماینده وزیر بهداشت در مناطق زلزله زده کرمانشاه هم به نخستین ساعات و روزهای پس از زلزله و اقدامات انجام شده در زلزله کرمانشاه اشاره کرد و گفت: زلزله کرمانشاه نخستین اقدام تریاژ سریع مصدومان و تعیین تکلیف آنها بود که باید در زمان مشخصی انجام می شد. این اقدام در همان ساعات اولیه انجام شد. در حوزه بهداشت غیر از جایجایی مصدومان، مردم نیاز به دریافت خدمات جاری خود هم داشتند که این خدمات در عرض ۶ روز به شرایط عادی برگشت. روز هفتم بعد از زلزله سامانه شبکه برای تعیین تکلیف افراد به وضعیت قبل از زلزله برگشت.

وی افزود: با استقرار بیمارستان‌های صحرایی از روز ۱۶ آذر، بیمارستانی در ۲ کیلومتری شهر راه اندازی شد که با تخصص‌های بیشتر از بیمارستان شهر و با کمک دانشگاه‌های دیگر و اعزام نیرو، کار درمان بیماران را تسریع بخشید. به دلیل پیش بینی پس لرزه ها، تا دی ماه بیمارستان صحرایی برپا بود و بعد به بیمارستان احداث شده منتقل شد.

قدیمی با اشاره به برخی انتقادات در خصوص نحوه ارائه خدمات به افراد زلزله زده، اظهار کرد: سیستم ارائه خدمات و مقابله با حوادث در کشورهای توسعه یافته هم بدون نقص نیست و یک شبه مستقر نشده است. در مدیریت بحران در کنار حاکمیت، مردم هم باید به وظایف خود آگاه باشند. سیاه نمایی نباید بشود؛ مدیریت خدمات ما پایین تر از کشورهای توسعه یافته در شرق و غرب نیست. سیستم مدیریت بحران باید بین مردم و حاکمیت به توافق برسد. باید هرکس به اندازه ای که نیاز دارد فقط از امکانات و خدمات ارائه شده استفاده کند.

نماینده وزیر بهداشت در مناطق زلزله زده کرمانشاه به برخی حواشی در همان روزهای نخست به ویژه اخبار منتشر شده در مورد فوت یک کودک در اثر سرماخوردگی اشاره کرد و گفت: بسیاری از اطلاعاتی که منتشر شد اطلاعات غیر واقعی بود. پسربچه ای که عنوان شد بر اثر سرماخوردگی جان خود را از دست داده است در واقع بیماری او پیش از زلزله شروع شده بود و خانواده کوتاهی کرده بودند. در یک مورد دیگر هم یکی از افراد بیماری زمینه ای داشت که منجر به مرگ وی شد.

در فصل سرما ۲۵ هزار دوز واکسن آنفلوآنزا و واکسن کزاز تزریق شد و در سرما اپیدمی نداشتیم. در موضوع سرویس‌های بهداشتی مشکلاتی بود اما نظارت بر بهداشت عمومی شهر و نخاله‌های ساختمانی و زباله ها داشتیم تا جلوی اپیدمی گرفته شود.

بیمارستان تخریب شده اسلام آباد هنوز تعیین تکلیف نشده است

وی در مورد بیمارستان اسلام آباد که در زلزله تخریب شد، گفت: بیمارستان اسلام آباد از قبل ارائه خدمات داشت امروز هم با ۱۴۰ تخت فعال است. بیمارستان نوسازی در مجاورت آن توسط راه و شهرسازی ساخته شده بود در بهار ۹۶ تحویل وزارت بهداشت شد و در اردیبهشت ۹۶ تجهیز شده بود اما همه بخش‌های آن هنوز فعال نشده بود. این بیمارستان دچار آسیب شد و تا این لحظه هم تعیین تکلیف نهایی نشده است که آیا باید مقاوم سازی شود یا تخریب مجدد. وزارت راه مشاور مقاوم ساز گرفته و تشخیص داده اند که قابل بازسازی است اما هنوز در شورای فنی و هیات‌های ۹ نفره و ۱۳ نفره و مشاوران دادگستری تایید نشده است. مجری سازنده باید خودش پاسخگو باشد. خدمات در بیمارستان قبلی ادامه دارد و ظرفیت ارائه خدمات با افزایش فضاهای خدماتی بیشتر شده است.

قدیمی افزود: احداث یک بیمارستان ۹۶ تخت خوابی در اسلام آباد توسط خیران آغاز شده است. در سرپل ذهاب بیمارستان آسیب دیده و قابل استفاده نبود. اما توانستیم ۸ کلینیک تخصصی در همانجا راه اندازی کنیم. البته بیمارستان نیاز به مقاوم سازی دارد که در حال انجام است و از اول آذر به چرخه خدمات بر می گردد. ۲۵ خانه بهداشت در سرپل ذهاب و جوانرود تحویل شده است. از ۴۵ خانه بهداشت آسیب دیده ۳۰ خانه بهداشت آماده بهره برداری است و ۱۵ خانه بهداشت تا پایان سال به بهره برداری می رسد. ۸ مرکز جامع سلامت آسیب دیده بود که خیران بازسازی ۷ مرکز را متقبل شده اند و به پیشرفت ۶۰ درصدی رسیده است و پیش بینی می کنیم تا ابتدای زمستان به بهره برداری برسد.

نماینده وزیر بهداشت در مناطق زلزله زده کرمانشاه تاکید کرد: ۱۹۰ واحد بهداشتی با کاربری‌های مختلف آسیب جزیی دیده بود که کار تعمیرات آنها به پایان رسیده است. در قصر شیرین بیمارستان آسیب دیده بود اما ارائه خدمات ادامه داشت، بازسازی و تعمیر آن به پایان رسیده است.

تشکیل تیم های واکنش سریع پزشکی پس از زلزله کرمانشاه

در ادامه کولیوند، رئیس اورژانس کشور با اشاره به وقوع زلزله احتمالی در تهران گفت: زلزله در تهران حتما واقعه تلخی است اما نه به آن شوری که گاهی بیان می شود. در زلزله کرمانشاه ما با جمعیت‌هایی حدود ۱۰۰ هزار نفر در شهرها مواجه بودیم اما این عدد در تهران جمعیت یک محله است. نیاز به کار بسیار زیادی وجود دارد و امداد هوایی در پایتخت باید در اولویت قرار گیرد. زمانی بیمارستان حضرت امام (ره) تا این اندازه در دل شهر نبود اما امروز همه مراکز درمانی در مرکز شهر است با راه بندان پس از بحران از ارائه خدمات باز می ماند. معتقدم باید شهرداری زمین در اختیار بگذارد و در ۴ گوشه شهر بیمارستان‌های مجهز احداث شود. باید به لحاظ پدافندی همه بیمارستان‌ها چک شود. اگر آمادگی وجود داشته باشد خسارات کاهش می یابد و برنامه‌ ریزی ها باید واقع بینانه باشد.

موضوع آموزش‌های خودامدادی و دیگر امدادی بسیار مهم است و این آمادگی را داریم که آموزش ارائه دهیم برای اقشار مختلف جامعه. در اتفاقات اولین کسی که می تواند کمک کند همان نزدیکترین بازمانده خانواده است. تیم های واکنش سریع پزشکی پس از زلزله کرمانشاه تاسیس شده است که هرجا نیاز باشد اقدام می کنند. این تیم‌های استاندارد حتی توان ارائه خدمات در صحنه بین الملل را دارند.