مومیایی رایگان مردگان در کویر لوت/هیچ جسدی اینجا نمی‌پوسد

می‌توان در‌ این بیابان یک قبرستان درست کرد که دو متر در پنج متر مختص به هر کس باشد و بدن همه در آن سالم بماند. حتی اگر بخواهیم جسد را بعد از پروسه‌ای به خانه بیاوریم، می‌توانیم این کار را انجام دهیم اما برای جلوگیری از آسیب جسد باید یک لاک روی آن کشیده شود تا سالمِ سالم بماند.

به گزارش خبرنگار ایلنا، کویر یکی از بکرترین جاذبه‌های طبیعی است که آرامش شب‌های پرستاره آن هرکسی را به سوی خود جذب می‌کند. کویر دنیایی کشف نشده است که انسان‌ها در آن می‌توانند جزیره‌های ذهنشان را آزاد کنند. در طلوع و غروب آن شهرهای نامرئی بسازند که وسعتی نداشته باشد.

این جاذبه خداوندی در این سال‌ها مورد استقبال بسیاری از گردشگران قرار گرفته است. حتی در این مناطق مسابقات اتومبیلرانی راه انداخته‌اند. این موضوع علاوه بر رونق دادن به مناطق کویرنشین می‌تواند از تراکم جمعیتی مردمی که هر تعطیلی را بهانه‌ای برای سفر به شمال می‌دانند، کم کند. البته در کنار این موضوع نباید حفاظت از محیط زیست آن مناطق را فراموش کرد که در این سال‌ها به معضلی بزرگی در صنعت گردشگری تبدیل شده است.

عده‌ای بر مبنای آسیب‌هایی که در این سال‌ها محیط زیست از حضور گردشگران داشته‌ است، آنها را نابودگران قرن ۲۱ معرفی می‌کنند. بر این اساس تصمیم گرفته‌اند که دیگر جاذبه‌ای را معرفی نکنند. در صورتی که به سادگی نمی‌توان چنین لفظی را به همه گردشگران اطلاق کرد. با پرویز کردوانی (پدر کویرشناسی ایران) درباره وضعیت فعلی کویرهای ایران، قابلیت‌ها و آسیب‌هایی که در این سال‌ها کویرها با آن مواجه بودند، به گفتگو پرداختیم.

پرویز کردوانی(پدر کویرشناسی ایران) درباره وضعیت کویرهای ایران گفت: کشور ما دارای کویرها و بیابان‌های فراوان بوده که البته برخی در تشخیص آنها اشتباه کرده و بیابان‌ها را کویر معرفی می‌کنند. بنابراین ابتدا لازم است بگویم که بین کویر و بیابان فاصله وجود دارد و نمی‌توان بیابان‌ها را به عنوان کویر معرفی کرد. در واقع به جایی که نمکزار باشد و مناسب گیاهان زراعتی نباشد، کویر می‌گویند. همانند کویر مرکزی ایران که بزرگترین نمکزار دنیا است. همین‌طور ما مناطق دیگری داریم که از لحاظ آب و گیاه فقیر است و به آن بیابان می‌گویند ولی به اشتباه برخی از آنها را نیز کویر نام‌گزاری کرده‌اند. یکی از این موارد بیابان لوت است که مهمترین بیابان ما بوده و البته درون آن کویر وجود دارد ولی خود آن به هیچ وجه کویر نیست.

وی درباره کویر مرکزی ایران این‌طور توضیح داد: کویر بزرگ مرکزی ایران یا دشت کویر از ورامین شروع شده و تا جنوب گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود ادامه پیدا می‌کند. چند وقت پیش استاندار منطقه از من دعوت کرد تا به کویر مسیله قم بروم. ولی وقتی به آنجا رسیدم، اصلا آن را نشناختم. چراکه نسبت به ۳۰ سال قبل که به آن منطقه رفته بودم بسیار تغییر کرده بود. در گذشته اینقدر این منطقه گیاه داشت که شما گوسفند را شتر می‌دیدید ولی در حال حاضر هیچ خبری از گیاهان نیست. آنقدر آنجا مورد استفاده بد گردشگران قرار گرفته و در آن چاه زده‌اند که حتی یک موش در یک کیلومتری آن دیده می‌شود.

کردوانی در ادامه اظهار داشت: در گذشته از من خواستند که برای کویرهای ایران یک نظریه بدهم و من این کار را کردم و نظریه مورد قبول قرار گرفت. بر این اساس قرار بود، یک اتاق فکر کویرشناسی ایجاد شود ولی نشد چراکه رئیس جدید که آمد طور کلی اداره را تعطیل کرد و الا قرار بود که نماینده سازمان ملل از آمریکا بیاید و با افتتاح اتاق فکر کویرشناسی شاهد اتفاق‌های خوبی در این حوزه شویم. در نظریه خود گفته بودم که اگر مسئولان کشور به کویر توجه کنند زندگی ما از نظر اشتغال، درآمد، جاذبه گردشگری، صنایع و موارد دیگر به کلی عوض خواهد شد ولی این اتفاق نیفتاد و حال می‌توان گفت که به‌زودی کویرهای ایران خشک می‌شوند.

این کویرشناس با بیان اینکه هرکدام از کویرهای ایران ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند، گفت: ما انواع مختلف مواد ارزشمندی را در کویرهای خود داریم که در این سال‌ها می‌توانستیم از آنها استفاده کنیم. به عنوان مثال کویری با نام "پف کرده" داریم که نمک آن سولفات سدیم است و تمام مواد شوینده، شیشه‌سازی، کاغذسازی و ده‌ها موارد دیگر را از طریق آن می‌توان ایجاد کرد. همچنین در معادن برای جدا کردن مس و آهن از یکدیگر کاربرد دارد که در صورت نداشتن این نمک، برای وارد کردنش می‌بایست میلیاردها هزینه می‌کردیم ولی حال این نمک در کویرهای ما وجود دارد اما آنطور که باید از آن استفاده نشده است.

وی افزود: برخی از کویرهای ایران نمکی دارند که از آن می‌توان در چاه‌های نفت استفاده کرد. چراکه نفت و آب با یکدیگر قاطی نشده و وقتی این نمک را درون چاه می‌ریزند، آب آن به ته چاه رفته و نفت بالا می‌آید. یعنی در استخراج نفت به شدت مفید به فایده عمل می‌کند. همچنین در صنایع پتروشیمی و موارد دیگری نیز می‌توان از آنها استفاده کرد. همینطور کویر دیگری داریم که نام آن "چربه" بوده و ظاهری همانند فرودگاه دارد که انگار رنگ قهوه‌ای به آن زده‌اند. خاک این کویر که در جنوب دامغان و شمال خور و جندق است، کلسیم داشته و می‌توان از آن در داروخانه‌ها استفاده کرد.

کردوانی با بیان اینکه هر آدم برای آرامش اعصاب خود به یک قطعه کویر نیاز دارد، اظهار کرد: علاوه بر تمام این خاصیت‌ها، نمک برخی از کویرهای ما دارای نیترات پتاسیم بوده که می‌توان آن را با سیستم خیلی ساده به باروت تبدیل کرد. به همین دلیل کویر را می‌توان به‌نوعی یکی از عوامل اصلی موفقیت‌ ما در جنگ با عراق برشمرد. همچنین ۹۰ درصد گیاهان کویری دارویی هستند که به شدت می‌توانند به ما کمک کنند.

وی افزود: برخی از کویرهای ما در مناطق نیمه خشکی بوده که ۹ ماه از سال بارندگی دارند. همانند کویر میقان اراک یا کویر آذربایجان شرقی که در بالای دریاچه ارومیه و زیر مرند واقع شده و گرد و غباری نمکی که در حال حاضر در آن منطقه ایجاد شده مختص به همین کویر بوده که به غلط آن را از طرف دریاچه ارومیه می‌دانند. علاوه بر این مناطق در مناطق خشک ایران هم کویر‌هایی یافت می‌شود. کویر مسیله، حوض سلطان ازجمله کویرهای ما در مناطق خشک به شمار می‌آیند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. در نهایت باید بگویم که ما می‌توانستیم دور کویرهایمان صدها کارخانه درست کنیم و از آن بهره زیادی را به کشور برسانیم ولی اکنون بیشتر از پنج، شش کارخانه در اطراف کویرها وجود ندارد.

وی ادامه داد: جدا از همه این خاصیت‌ها می‌توان از کویرهایی که در آنها گیاه، فضای سبز و حیات وحش وجود دارد، به عنوان جاذبه توریستی در بهارها استفاده کرد. همچنین از کویرهایی که نه نمک و نه گیاه دارند می‌توان به عنوان یک منبع گرم، انرژی خورشیدی و بادی استفاده کرد و همچنین در آنها مسابقات اتومبیلرانی برگزار کرد. با همه این تعاریف می‌توان این طور نتیجه گرفت که این کویر که منبع بزرگ درآمد بود و می‌توانست از لحاظ ترویستی، معادن و ... برای ما اشتغال ایجاد کند، به صورت درست مورد استفاده قرار نگرفت و به عقیده من ۲۰ سال دیگر یک دانه از کویرهای موجود ما باقی نخواهد ماند.

پدر کویرشناسی ایران در ادامه افزود: در حال حاضر ما علاوه بر کویر مرکزی ایران ۴۰، ۵۰ کویر داریم که همه آنها به‌زودی خشک می‌شوند. دلیل این موضوع ازدیاد چاه‌های عمیقی است که هم در شهر و هم برای کشاورزی ایجاد کردند و به این ترتیب وضعیتی را به وجود آوردند که دیگر آبی به کویرها نمی‌رسد. همچنین علاوه بر این موضوع اتفاق دیگری که افتاده آمده‌اند و از تهران تا مشهد را بیابان‌زدایی کردند. یعنی جنگل‌های مصنوعی کاشتند و به این صورت همه جا خشک شده و دیگر آبی از زیر به کویرها نمی‌رسد.

وی ادامه داد: در گذشته اصلا نمی‌توانستیم زمستان‌ها در کویر راه برویم چراکه دور تا دور کفش گل جمع می‌شد و برای راه رفتن مشکلات زیادی به وجود می‌آمد ولی اکنون به راحتی با ماشین هم در کویرها رفت و آمد می‌کنند که نشان‌دهنده کم‌آب شدن کویرها است. بنابراین باید بگویم که نهایتا این کویرها به همراه نمک‌هایشان خشک شده و نمک‌هایشان نیز ریزگرد درست می‌کنند. در نتیجه در آینده به جز دو کویری که به وجود می‌آیند، کویری دیگری نخواهیم داشت. یکی از کویرهایی که در حال حاضر هم به وجود آمده، دریاچه ارومیه بوده که متاسفانه نمک آن بیرون آمده و حتی برای فروش نمک آن هم اتیکت نمکزار ارومیه و دریاچه مرده زدند و به‌نوعی دیگر تبدیل به نمکزار شده است.

کردوانی در ادامه اظهار داشت: علاوه بر ارومیه، از بس ما در زمین چاه زده‌ایم و از زیر آب شور بالا آمده که در آینده‌ این آب‌های شور به صورت مصنوعی کویر درست می‌کند چراکه براساس تعریف به زمینی که شور باشد و قابل استفاده برای گیاهان زراعتی نباشند کویر می‌گویند. برهمین اساس انسان هم می‌تواند کویر درست کند اگر به طور مداوم زمین را با آب شور آبیاری کنند، زمین تبدیل به کویر می‌شود. بنابراین کویرهای ما که روزی یکی از بکرترین نقاط کره زمین به شمار می‌آمدند، به این صورت نابود شده است. البته همچنان مردم از آنها استبقال می‌کنند و به آنجا می‌روند.

کردوانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره بیابان‌های ایران نیز گفت: به جایی که متوسط بارش سالیانه آن کمتر از ۵۰ میلیمتر باشد، بیابان می‌گویند. در بیابان ممکن است در طول یک‌سال و یا سال‌ها بارانی نیاید و تمام باراش سال‌های آن در چند روز و چند ساعت اتفاق بیفتد. یعنی ممکن است به جای چند سال، ظرف ۲۴ ساعت ۲۰۰ میلیمتر باران بیاید. همانند بیابان آتاکاما در شیلی که حدود ۲۹ سال است رنگ باران را به خود ندیده است.

وی ادامه داد: یکی از بیابان‌های اصلی کشور ما بیابان لوت بوده که گرمترین نطقه کره زمین را در خود جای داده و طبق حرف ناسا دمای آن به ۷۰.۷ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. گرمترین نقطه این بیابان چاله لوت نام دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۱۱۶ متر است. این بیابان ویژگی‌های منحصر به‌فردی داشت. به‌عنوان مثال مدت‌ها قبل وقتی در این بیابان کار می‌کردم، یک روز در میانه آنجا یک گاو دیدم و به شدت تعجب کردم. چرا که آنجا ۱۵۰ در ۲۰۰ کیلومتر وسط بیابان لوت قرار داشت وحتی گیاه در آن رشد نمی‌کرد چه رسد به اینکه گاوی بتواند در آن دوام آورد. وقتی جلو رفتیم دیدیم که در آنجا یک گاو سالمِ سالم روی تپه ماسه‌ای قرار دارد.

کردوانی افزود: داستان این بود که در گذشته معمولا افرادی از بیرجند برای شهداد که در غرب بیابان لوت است گندم، گوسفند، گاو و امثال اینها می‌آوردند و از شهداد خرما و مرکبات می‌بردند. در آن زمان این مسیر ۱۷ ساعت راه بود و به همین دلیل در یکی از رفت‌وآمدها یکی از گاو‌ها در دست‌اندازهای آنجا می‌میرد و آن را از ماشین پایین می‌اندازند. یک ماه بعد گروه ماجراجویی به آن منطقه رفته و گاو را روی تپه ماسه‌ای می‌گذارند. گاو تا زمانی که ما آن را دیدیم سالم مانده بود. در حقیقت این حیوان در آن شرایط حالت مومیایی پیدا کرده بود. یعنی آن منطقه اینقدر گرم، خشک و داغ بود که بدن گاو سالم سالم مانده بود. بر همین اساس می‌توان گفت که بیابان لوت این ویژگی دارد که اگر بنده مردم، پسرم می‌تواند، منطقه‌ای را در بیابان لوت درست کند و بدنم را سالمِ سالم نگه دارد.

این کارشناس با بیان اینکه شرایط جوی بیابان لوت به‌صورتی است که تنها در فصل پاییز و اسفندماه می‌توان به آنجا رفت، گفت: درصورتی که مسئولان کشور چنین اجازه‌ای را به ما بدهد و نیز مخالفتی با شرع نباشد، می‌توان در‌ این بیابان یک قبرستان درست کرد که دو متر در پنج متر مختص به هر کس باشد و بدن همه در آن سالم بماند. حتی اگر بخواهیم جسد را بعد از پروسه‌ای به خانه بیاوریم، می‌توانیم این کار را انجام دهیم اما برای جلوگیری از آسیب جسد باید یک لاک روی آن کشیده شود تا سالمِ سالم بماند. همانند کاری که در گذشته برای نگهداری گوشت بعد از خشک کردن آن، انجام می‌دادند.

وی در ادامه بیان کرد: علاوه بر چیزی که خودم دیدم، پنج، شش سال قبل دو مرتبه برای یک سفر کاری به این منطقه رفتم. راننده‌ای که ما را به آ‌نجا می‌برد موضوعی را مطرح کرد که خیلی جالب بود. او گفت پارسال یک کامیون گوسفند از بیرجند می‌آورند که در منطقه‌ای از بیابان لوت ماشین خراب شده و راننده از ماشین جدا می‌شود و به بیرجند می‌رود تا مشکل را حل کند. اما وقتی بعد از چند روز برمی‌گردد، می‌بیند که تمام گوسفندها به صورت کاملا سالم خشک شده‌اند. البته این بیابان دیگر چنین ویژگی ندارد.

کردوانی افزود: در حال حاضر در آن منطقه جاده‌ای کشیده‌اند که آخرین آبادی منطقه شهداد را به نهبندان متصل می‌کند و از داخل بیابان لوت می‌گذرد. به همین دلیل هزاران نفر بعد از ظهرها به این منطقه می‌آیند و شب تا صبح را در آنجا سپری می‌کنند. اکنون این منطقه پر از اشغال پوست هندوانه، موز و ... شده که سبب جمع شدن پشه‌ها شده و ویژگی مومیایی کردن را از این بیابان گرفته است.

وی ادامه داد: این موضوع را سه سال قبل به عینه در اردیبهشت ماه دیدم. متاسفانه گردشگرانی که تا به حال به بیابان لوت رفته‌اند، آشغال‌های خود را جمع نکرده و به نوعی زمینه‌ای برای رخنه پشه‌ها فراهم کرده‌اند. بر همین اساس اگر در حال حاضر گاوی در آنجا بیفتد دیگر سالم نخواهد ماند. علاوه بر کاری که گردشگران با زباله‌های خود بر سر این منطقه آوردند؛ در آنجا چندین هزار ماشین مستقر کرده و مسابقاتی را برگزار می‌کنند که آنجا را با مشکل جدی مواجه کرده و تغییراتی در آن به وجود آورده است. به همین دلیل می‌توان گفت که با این شرایط دیگر این بیابان نابود شده و ویژگی‌های گذشته خود را نخواهد داشت.

کردوانی در ادامه گفت: در شرق بیابان لوت بزرگترین کوه ماسه‌ای دنیا قرار دارد. ۶۰ کیلومتر در ۱۶۲ کیلومتر کوه ماسه است که ارتفاع آن بیش از ۵۵۰ متر است. وسعت این کوه به اندازه‌ای است که در گذشته وقتی با شتر به درون آن رفتم، ۱۳ روز طول کشید تا از آن گذر کنم. ولی در حال حاضر ماشین‌های شاسی‌بلند در این منطقه قرار دادند که جوان‌ها سوار آن شده و به بالای تپه‌ها می‌روند و تپه‌های آنجا را می‌ریزند. به این صورت زیبایی گذشته این تپه‌ها در حال از بین رفتن است.

وی در پایان گفت: اکنون تنها منبع درآمد بیابان لوت، همان جاذبه توریستی بوده که در حال حاضر از آن بهره می‌برد. چرا که زمستان‌ها آنقدر سرد است که نمی‌توان در آن زندگی کرد و تابستان‌ها نیز به اندازه‌ای گرم است که هیچ فعالیت کشاورزی و ... نمی‌توان در آنجا انجام داد. تنها کاری که در حال حاضر در آنجا می‌توان کرد این است که اگر آب شور است چاه بزنند و با همان آفتاب آن را شیرین کنند که بتوانند به توریست بدهند یا از معادنش استفاده کنند چراکه کویرهای آنجا نیز به زودی از بین خواهند رفت.