تحول سلامت مناطق محروم، زیر خط فقر

واکاوی طرح تحول سلامت در مناطق محروم

هزینه‌های کمرشکن سلامت، معمولاً زمانی برای خانوار اتفاق می‌افتند که پرداخت‌های مالی برای دریافت خدمات سلامت از حد معینی از منافع مالی خانوار فراتر روند. ازاین‌رو، نظام سلامتی که افراد یا خانوارها را گاهی به علت خرید مراقبت مورد نیازشان در فقر اندازد یا مانع از بهره‌مندی از مراقبت به علت هزینه‌های بالا شود، ناعادلانه است. در چنین وضعیتی، خانوارها نه‌تنها از بار بیماری، بلکه از بار ناشی از نابودی و فقر اقتصادی و به‌عبارت‌دیگر مواجهه با هزینه‌های کمرشکن و فقر ناشی از تأمین مالی سلامت خود نیز رنج می‌برند.

در ایران، برنامه کاهش میزان پرداختی بیماران بستری در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در قالب مجموعه برنامه‌های «تحول نظام سلامت» از اردیبهشت‌ماه 1393 لازم‌الاجرا گردیده است. یکی از مهم‌ترین اهداف طرح تحول نظام سلامت، برقراری عدالت در تأمین مالی نظام سلامت و کاهش بار هزینه‌های پرداختی مستقیم توسط بیمار بوده است.

در ایران، برنامه کاهش میزان پرداختی بیماران بستری در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در قالب مجموعه برنامه‌های «تحول نظام سلامت» از اردیبهشت‌ماه 1393 لازم‌الاجرا گردیده است. یکی از مهم‌ترین اهداف طرح تحول نظام سلامت، برقراری عدالت در تأمین مالی نظام سلامت و کاهش بار هزینه‌های پرداختی مستقیم توسط بیمار بوده است. اما برای بررسی میزان اثرگذاری این طرح، لازم است نسبت خانوارهای مواجه شده با هزینه‌های کمرشکن به‌خصوص در استان‌های محروم کشور مورد توجه واقع شود.

در همین راستا، محققینی از دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر و دانشگاه علوم پزشکی زابل در پژوهشی جامع، به تعیین میزان مشارکت مالی خانوارها در هزینه‌های نظام سلامت، محاسبه درصد خانوارهای مواجه شده با هزینه‌های کمرشکن سلامت و عوامل مؤثر بر بروز هزینه‌های کمرشکن پس از اجرای طرح تحول نظام سلامت پرداخته‌اند.

در این پژوهش کاربردی که به‌وسیله 11 نفر از پژوهشگران دانشگاه‌های فوق‌الذکر انجام شده، جامعه‌ای متشکل از 816 خانوار شهری و روستایی شهرستان زاهدان مشارکت داشته و داده‌های مورد نیاز پژوهش، از طریق پرسشنامه استاندارد پیمایش سلامت سازمان سلامت جهانی و با مراجعه حضوری به منازل آن‌ها جمع‌آوری شده‌اند.

این داده‌ها پس از گردآوری، با استفاده از روش‌های آماری و به کمک نرم‌افزارهای کامپیوتری مربوطه مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته‌اند.

بر اساس نتایج این مطالعه، سرپرست حدود 93 درصد از خانوارها، مرد بوده و حدود 10 درصد خانوارها نیز فاقد بیمه درمانی بوده‌اند. طبق این نتایج، پس از اجرای طرح تحول سلامت، حدود 13 درصد از خانوارها با هزینه‌های کمرشکن ناشی از هزینه‌های سلامت مواجه بوده و خانوارهای روستایی بیشتر از خانوارهای شهری با چنین هزینه‌هایی دست‌به‌گریبان بوده‌اند.

نتایج این مطالعه حاکی از آن است که باوجود اجرای طرح تحول سلامت، هنوز بسیاری از خانوارهای شهرستان زاهدان به دلیل استفاده از خدمات سلامت با هزینه‌های کمرشکن مواجه می‌شوند و بخشی از آن‌ها به دلیل این هزینه‌ها به زیر خط فقر کشیده می‌شوند.

در این خصوص، مصطفی پیوند، محقق مرکز بهداشت شهرستان زاهدان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی زاهدان و همکارانش در این پژوهش می‌گویند: «رقم بالای 13 درصد در مورد مواجه بودن خانوارها با هزینه‌های کمرشکن سلامت نشان می‌دهد که حتی پس از طرح تحول سلامت و کاهش هزینه‌های بستری، بازهم در این استان مردم، بخش زیادی از هزینه‌های سلامت را خود پرداخت می‌کنند. شاید این موضوع به دلیل محروم بودن مردم این استان باشد. چنان‌که استان سیستان و بلوچستان به‌عنوان محروم‌ترین استان کشور شناخته شده است و ازلحاظ زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی کم‌برخوردارترین استان کشور است. لذا بسیاری از مردم به خدمات بهداشتی درمانی دسترسی نداشته یا آنکه برخی از مردم برای دسترسی به بیمارستان‌ها باید مسافت زیادی را طی کنند».

آن‌ها می‌افزایند: «همچنین پراکندگی بالای جمعیت در این استان از دلایل دیگر این موضوع است به‌نحوی‌که این استان به‌عنوان پهناورترین استان کشور دارای پراکندگی متنوعی بوده و در برخی موارد فاصله بین روستاهای آن بیش از ده‌ها و در برخی مناطق بیش از صدها کیلومتر است. لذا ممکن است برخی خانوارها دسترسی کمتری به تسهیلات بهداشتی درمانی داشته باشند. از سوی دیگر در این استان میزان بیکاری بالا بوده و برخی خانوارها در تأمین هزینه‌های امرار و معاش خویش مشکل دارند».

بنا بر یافته‌های پژوهش فوق، اگرچه اجرای طرح تحول نظام سلامت توانسته است در برخی مناطق کشور این میزان را به‌ویژه در خدمات بستری به نحو مطلوبی کاهش دهد و تعداد افرادی را که به دلیل پرداخت هزینه‌های سرسام‌آور بیماری به ورطه فقر می‌افتند در حد قابل‌توجهی کم کند، اما هنوز در محروم‌ترین استان‌های کشور، خانوارهایی زیادی بابت پرداخت‌های سلامت خود با هزینه‌های فاجعه‌بار روبه‌رو هستند.

پیوند و همکاران محققش در خصوص سایر نتایج حاصله از پژوهش خود اظهار داشته‌اند: «در رابطه با بیمه تکمیلی، حدود 91 درصد خانوارها فاقد پوشش بیمه تکمیلی بودند که این خود دلیلی بر محرومیت این استان است. همچنین بر اساس نتایج مطالعه، خانوارهایی که در پایین‌ترین دهک اقتصادی هستند بیشترین مواجهه با هزینه‌های کمرشکن را داشته‌اند. به‌علاوه استفاده از خدمات دندانپزشکی به‌عنوان عاملی در مواجهه خانوارها با هزینه‌های سرسام‌آور شناخته شد. چراکه بسیاری از خدمات دندانپزشکی در کشور تحت پوشش بیمه نیستند و افراد، جهت دریافت این خدمات، به‌خصوص در بخش خصوصی باید تمام هزینه خدمات را پرداخت کنند».

طبق گفته محققین مجری این پژوهش که نتایج فنی حاصل از مطالعه آن‌ها در قالب مقاله‌ای علمی پژوهشی در نشریه پایش، منتشر شده است: «یافته‌های ما نشان می‌دهد وجود فرد دارای بیماری مزمن در خانوارها و بستری در بیمارستان احتمال مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت را افزایش می‌دهد. بر این اساس، حدود 40 درصد از خانوارها اظهار کرده‌اند که برای تأمین هزینه‌های سلامت خود مجبور به فروش لوازم منزل و یا قرض گرفتن از افراد دیگر هستند».

این نتایج ارزشمند که دارای پشتوانه علمی هستند، نشان از آن دارند که نیاز است مدیران نظام سلامت نگاه ویژه‌ای به شهرستان‌ها و استان‌های محروم داشته و در رفع نقایص طرح مزبور در چنین استان‌هایی، تلاش بیشتری کنند.

گفتنی است نشریه پایش، توسط پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی و به‌صورت دوماهنامه منتشر می‌شود و دربرگیرنده مقالاتی مرتبط با شاخه‌های مختلف علوم بهداشتی است.

گزارش: دکتر محمدرضا دلفیه

منبع: خمرنیا، م. و همکاران. 1397. بررسی مشارکت مالی خانوارها در هزینه‌های سلامت بعد از اجرای طرح تحول سلامت. پایش، 17(3): 227 – 237.