سفیدنمایی ازدواج‌های کدر!

یک کلیپ کوتاه حدودا یک دقیقه ای، نُقل صحبت آخرهفته گذشته بسیاری از شهروندان شد. کلیپی که در آن یک زوج جوان به تعریف آشنایی و ازدواج خود در سنین پایین و دوران کودکی اشاره کرده و به اقدام خود برای تشکیل زندگی مشترک می‌بالند. در این کلیپ کوتاه، زن جوان به نوعی مخالفت‌ها درباره ازدواج کودکان را تقبیح کرده و می‌گوید: «وقتی (کودک) به حداقل‌های انواع بلوغ برسه و دلشم بخواد ازدواج کُنه باید کل دنیا پشتش باشن و کمکش کنن که راهش آسون بشه!» مرد جوان نیز با بیان موضوعاتی چون اختلاس و غارت و خونریزی می‌گوید: «نماینده نسبتا محترمی که میگی که هر کسی که زیر ۱۸ سال باشه کودک و نابالغ و نفهمه! یعنی پس خودتم تا سن ۱۸ سالگی شامل این چیزایی که میگی، بودی دیگه..» این کلیپ کوتاه که سعی در مثبت جلوه دادن ازدواج کودکان و افراد در سن پایین دارد، در کمتر از چند ساعت میلیون‌ها بازدید در فضای مجازی داشت و جالب آنکه بسیاری از کاربران نسبت به فحوا و پیام کلیپ واکنش نشان داده و از لزوم محدودیت در سن ازدواج سخن گفتند. برخی کاربران با بیان اینکه «اگر کودک قدرت تشخیص و انتخاب برای زندگی را دارد، چرا حق رای ندارد؟» با اینکه «اگر ملاک بلوغ جسمی هست چرا کودک بالغ حق رانندگی کردن ندارد؟» و یا اینکه «کدام نماینده مجلس کودک 12 ساله خود را سر سفره عقد می نشاند؟» نسبت به کلیپ سفارشی ازدواج کودکان واکنش نشان دادند. بسیاری از فعالان حقوق کودک و البته نمایندگان مجلس نیز در واکنش به این کلیپ از طرح بازگشت خورده کودک همسری در مجلس حمایت کرده و خواستار تغییر سن ازدواج قانونی شدند.

سه گانه متضاد سن ازدواج

ازدواج کودکان از جمله موضوعات پرحاشیه جامعه ایرانی در سال‌های اخیر است که موافقان و مخالفان مختلفی را داشته است. موضوعی که خانواده‌ها و افراد عمدتا با نگاه‌های سنتی آن را جایز می دانند اما شرایط امروزجامعه و تبعات حاصل از این نوع ازدواج‌ها از ضرورت ایجاد محدودیت در سن ازدواج افراد سخن می‌گوید. اکنون در قضیه کودک همسری سه گانه عرف، شرع و قانون وجود دارد و هر یک از این سه نظر متفاوتی دارند، عرف جامعه می‌گوید میانگین سن ازدواج دختران 22 سال و هشت ماه است چون بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران و برابر مشاهدات پیمایش سال ۱۳۹۵، میانگین سن ازدواج نسبت به چهل سال پیش، سه سال و سه ماه افزایش یافته است. طبق این آمار میانگین سن مردان در اولین ازدواج، ۲۷ سالگی و در زنان نزدیک ۲۳ سالگی است، بنابراین حداقل سن ازدواج برای دختران به طور میانگین در جامعه همان 23 سال است . این درحالی است که قانون 13 سال به عنوان حداقل سن ازدواج را جایز دانسته و شرع نیز دلایل خود را دارد. عمدتا بلوغ جسمی به عنوان دلیلی شرعی در خانواده هایی که هنوز ازدواج کودکان را جایز می دانند، مطرح می شود و در کلیپ جنجالی اخیر نیز به عنوان دلیلی مهم از آن یاد شده است. با این حال، آسیب‌های ازدواج افراد در سن کودکی در سال‌های اخیر آنقدر زیاد شده که بر کسی پوشیده نیست و از این رو گروهی از نمایندگان مجلس به دنبال اصلاح سن ازدواج در کشور هستند.

آمارهایی در محاق

اینکه در هر سال چه تعداد ازدواج در سنین کودکی رخ می دهد و آمار سالانه ثبت این ازدواج ها چقدر است، موضوعی است که در سال‌های اخیر اعلامی رسمی درباره آن نشده اما در منابع غیر رسمی تا انجام سالانه بیش از 40 هزار ازدواج کودکان در کشور سخن گفته شده است. چندی قبل فرشید یزدانی دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تامین اجتماعی، در نشستی با عنوان «ازدواج زود هنگام کودکان» گفت که «سال ٩٠-٨٩ آمار ازدواج کودکان را منتشر کردم که از آمار ثبت احوال استخراج و ذخیره کرده بودم‌ اما ثبت احوال این آمار را تکذیب کرد و از آن سال به بعد آمار ازدواج کودکان از آمار رسمی حذف شد اما طبق آمار رسمی از سال ٨٥ تا شش ماه اول سال ٩٤، ٨٩٠ هزار نفر آنان دختر بودند. از آن سال به بعد گفتند آمار ازدواج کودکان کم شده در حالی که این آمار افزایش پیدا کرده است». این در شرایطی است که بنا بر آمار اعلام شده از سوی یونیسف، شیوع ازدواج کودکان دختر در کشور نیجریه ٧٨ درصد، آفریقای جنوبی ٦٨ درصد و بنگلادش ٦٥ درصد است و به استناد همین آمار، در ایران هم ١٧ درصد دختران پیش از ١٨ سالگی و سه درصد پیش از ١٥ سالگی ازدواج کرده‌اند که قانون و شرع همچنان مجوز وقوع چنین ازدواجی را می‌دهند.

طرحی در ابهام تصویب

از میانه‌های سال 95 بود که به دنبال رسانه ای شدن تبعات ازدواج های کودکانه در ایران و شیوع آن در بخش‌هایی از روستاها و حتی شهرهای مختلف، گروهی از نمایندگان مجلس، طرح کودک همسری را با هدف محدود کردن سن ازدواج و کاهش ثبت ازدواج در سنین پایین افراد استارت زدند که اکنون با گذشت قریب به دوسال همچنان در راهروی مجلس برای تصویب در رفت و آمد است. آخرین بار، پاییز امسال بود که صحن علنی مجلس این طرح را که شماری از نمایندگان به دلایلی با آن مخالف بودند، به کمیسیون مربوطه بازگرداند. طبیه سیاوشی، نماینده مردم تهران در مجلس، که پیگیری جدی برای به تصوب رساندن این طرح دارد، می‌گوید: این طرح مطالبه‌ جامعه بود که ما پیگیر این مطالبه شدیم و تصور کردیم طرح کودک همسری نیاز و ضرورتی است که باید آن را به صورت اصلاح قانون پیش ببریم، در این مدت از کارشناسان و متخصصان مختلفی در فراکسیون زنان دعوت کرده‌ایم.با وجود قید یک فوریتی که در صحن علنی مجلس برای بررسی طرح کودک همسری به تصویب رسید اما در بخش کارشناسی و قضایی که طی سه جلسه‌ بررسی شد، در روز پایانی نمایندگان عضو کمیسیون حقوقی و قضایی به طرح کودک همسری رای منفی دادند. وی با بیان اینکه طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی سن قانونی ازدواج ۱۳ سالگی است و ازدواج زیر ۱۳ سال با مجوز ولی قهری و دادگاه صالحه صورت می‌گیرد، اظهار کرد: آمار افرادی که در کودکی ازدواج می‌کنند، قابل توجه است چراکه در هر صورت انسانی که مجبور است چندین سال علی رغم میل باطنی با شخص دیگری ازدواج کند، به نوعی کشتن اوست. ایرادات فقهی و شرعی به طرح کودک همسری وارد می‌شد و متاسفانه مخالفت‌ها با طرح مذکور بیشتر از سوی جامعه زنان بود، این درحالی است که ما با شورای فرهنگی و اجتماعی زنان صحبت کردیم و قرار بر این بود با ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و افزایش سن ازدواج آن‌ها از ۱۳ به ۱۶ سال برای دختران این اجازه را فراهم کنیم تا دختران بتوانند از زندگی کودکانه خود استفاده کنند، اما متاسفانه این مساله فراهم نشد.

تاکید بر حق کودکان

در بخشی از کلیپ 60 ثانیه‌ای دفاع از ازدواج کودکان؛ زن جوان با بخش بخش گفتن کلمه «ااازددددواااج» به دنبال تلقین این موضوع است که نمایندگان طراح برای تغییر سن ازدواج ، درک صحیحی از شرایط کودکان طالب ازدواج ندارند! این در شرایطی است که بسیاری از فعالان حقوق کودک رواج داشتن ازدواج کودکان در بخش هایی از جامعه را نکوهش کرده و جایگزینی سفره عقد به جای سفره‌های بازی کودکان و نیاز های واقعی سنین کودکی را مطلوب نمی‌دانند. «یاسمن اسماعیل افجه» روانشناس کودکان و کارشناس ارشد بالینی در این باره به «قانون» می‌گوید: کودک همسری از انواع کودک آزاری است، چنانچه در اغلب موارد ازدواج کودکان، بیماری‌های جسمی و روان شناختی زیادی را همراه دارد و بسیاری از کودکان متاهل توان بارداری و تحمل شرایط روحی و روانی آن را ندارند. از سویی، با پیوند ازدواج، حق ادامه تحصیل و ادامه زندگی از کودکانی که بر سر سفره عقد می نشینند، گرفته می شود. وی ادامه می دهد: از طرفی بسیاری از کودکان نمی‌توانند مشکلات روانی بعد از ازدواج را به زبان آورده و بیان کنند و از این رو آن را به جسم خود منتقل می کنند. در چنین حالتی که از آن به عنوان «سایکوسوماتیک» یاد می شود، کودک بعد از ازدواج احساس قربانی شدن داشته و عزت نفس خود را از دست می دهد و این درحالی است که زندگی کردن بدون عزت نفس شدنی نیست . این روانشناس کودک در ادامه با بیان اینکه انواع سن بلوغ در کودکان را داریم که یکی از آن‌ها جسمی است و زیر 18 سال اتفاق می‌افتد، می‌افزاید: «این درحالی است که بسیاری دیگر از انواع بلوغ ها همچون بلوغ روانی، عاطفی، اقتصادی و... بعد از 20 سالگی رخ می دهد و و هویت‌یابی افراد نیز حداقل از سن 16 سالگی امکان رخ دادن دارد. در چنین شرایطی فردی که زیر 16 سال دارد، قطعا دچار مشکل هویت است و معیارهای زندگی را نمی‌تواند به درستی تشخیص دهد در چنین شرایطی نشستن بر سر سفره عقد و پذیرفتن تعهد سنگین زندگی مشترک حداقل تا سن 16 سالگی، امری مطرود است». کارشناسان معتقدند که کودک با ازدواج وارد چرخه‌ای می‌شود که از نظر فردی، کودکی و شادی او را از بین می‌برد و این به پیری جسمی، جنسی، روحی و روانی می‌انجامد. از طرف دیگر جامعه خود را از افراد توانمند محروم می‌کند و خانواده‌ای که کودک او رشد نیافته است دچار نقصان کارکردی می‌شود. سیده فاطمه ذوالقدر نایب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در همین‌باره می‌گوید: به هیچ وجه مخالفتی با اصل و امر ازدواج که سنت حسنه رسول مکرم اسلام (ص) است وجود ندارد چراکه نقل مشهوری از پیامبر اکرم (ص) درباره تشویق به ازدواج به این بیان وجود دارد« ازدواج سنت من است، هرکس از سنت من روی برگرداند، از من نیست» اما موضع گیری با موضوع کودک همسری به عنوان یک پدیده‌ای است که برخی خانواده‌ها، به‌ویژه در مناطق محروم کشور از ناچاری، استیصال و فقر مجبور می‌شوند فرزندان کودک خود را در سنین پایین و قبل از بلوغ جسمی و جنسی و عقلی در سن حدود ٩ تا ١٣ سال به عقد و ازدواج اجباری با افراد مسن و بعضا دارای تمکن مالی در بیاورند که با توجه به تبعات، جسمی، روانی و روحی و اجتماعی چنین ازدواج های ناخواسته و اجباری ، بنابر حکم، عقل، شرع و نظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی و فتوای معظم له ، ازدواج‌هایی حرام و مردود است و تاکید بر چنین ازدواج‌هایی علاوه بر مشکلات و معضلات خاص آن، وهن به شرع نیز می‌باشد که برای کاهش آسیب های اجتماعی و کاهش آمار طلاق و جلوگیری از بازتولید فقر در این خانواده ها مخالفت‌ها با پدیده کودک همسری وجود دارد.

مخالفان و موافقان گفت وگو کنند

اکنون با قرار گرفتن مواضع موافقان و مخالفان تصویب قانون کودک همسری در مقابل یکدیگر به نظر می‌آید گفت‌وگویی جدی در این باره ضروری است. چنانچه مخالفان این قانون همان‌گونه که از محتوای فیلم یک دقیقه دفاع از ازدواج کودکان بر می‌آید، چندان با ضرورت‌های تغییر سن ازدواج و تبعات ناشی از آن آشنا نبوده و می‌توان در فضایی گفت‌وگو محور به تبیین شرایط حال حاضر ازدواج های کودکان پرداخت. شاید در ازدواج های سنین بسیار کم استثنائاتی برای توفیق در ازدواج وجود داشته و ازدواج مشروح در کلیپ نیز از همان دست استثنائات باشد، اما آنچه مشخص است ازدواج کودکان به طور عام با آسیب‌های جدی زیادی مواجه است. علی ساری عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در این‌باره می گوید: من استثنائات را انکار نمی‌کنم. ممکن است موارد استثنائی حتی با سن کمتر از این عزیزان وجود داشته باشد اما ما نمی‌توانیم این موضوع را به کل جامعه تعمیم داده و ازدواج برای کل افراد سن پایین جامعه را قبول کنیم. تصمیم‌گیری با نگاه به صرف وجود یک مورد استثنائی و تعمیم آن برای همه‌ جامعه کاری غیرحرفه‌ای، غیرقانونی و غیر منطقی است. ما درباره موضوع مقابله با کودک همسری با بسیاری از کارشناسان و روانشناسان صبحت کرده‌ایم تاکید همه بر آن است که باید فرد مولفه‌هایی برای ازدواج داشته باشد تا بتواند برای آینده کشور مفید باشد. فرد در سن کمتر از ۱۵ سال آمادگی روحی روانی جسمی برای ازدواج ندارد؛ چون شرایط عقلانی و روحی و روانی برای استحکام خانواده لازم است تا زن وشوهر بتوانند به بهترین نحو فرزندان‌شان را تربیت کنندکه آینده سازانی خوبی برای جامعه باشند. برهمین اساس باید سن ازدواج بر مبنای منطق و دارای شرایط لازم باشد؛ البته در این بین برخی آگاهانه می‌خواهند در سن پایین ازدواج کنند که آن‌ها استثنا هستند. بادامچی با تاکید بر این که ایجاد هیاهو برای طرح کودک همسری درست نیست، گفت: برخی با ایجاد هیاهو می‌خواهند نمایندگان را از تصمیم خود پشیمان کنند؛ حال این که ما برای کل جامعه تصمیم‌گیری می‌کنیم و نه افرادی خاص که فقط می‌خواهند مانع تراشی کنند؛ قطعا هرچه فرد برای ازدواج پخته‌تر عمل کند، در زندگی موفق‌تر خواهد بود.