باروتی در انتظار جرقه

ایرانیان در لیست عصبانی‌ترین کشورهای جهان قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر حسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر مستعفی بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سال گذشته اعلام کرد: «طی 26سال گذشته شیوع بیماری افسردگی در ایران دو برابر شده است و افسردگی رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. ۱۶.۸ درصد زنان و بیش از ۱۰ درصد مردان ایرانی دچار بیماری افسردگی هستند». طبیعتا پیرو مشکلات روانی «خشونت» نیز افزایش خواهد یافت. دیروز نهمین همایش علمی سالانه سلامت روان و رسانه به همت کرسی یونسکو و انجمن علمی روانپزشکان ایران در سازمان جمعیت هلال احمر برگزار شد تا بررسی دقیق تری از آخرین وضعیت خشونت میان ایرانیان داشته باشد. دکتر احمدعلی نوربالا، روانپزشک در این همایش آمارهای تکان‌دهنده‌ای را درباره خشونت در جامعه اعلام کرده و می‌گوید: «خشونت در جهان رو به افزایش است و در ایران عامل خطر خشونت، بیشتر خانگی است. 50 درصد خشونت‌ها در ایران خشونت‌های کلامی است و افرادی که خشونت‌ها را اعمال می‌کنند از سلامت روانی کافی برخوردار نیستند». وی با اشاره به این که ممکن است خشونت بین فرد با خانواده یا جامعه باشد، به تعریف خشونت پرداخته و تاکید می‌کند: استفاده عامدانه از زور یا برای تهدید علیه شخص یا گروهی از افراد، منجر به جراحت یا زیان روانشناختی در افراد می‌شود. خشونت ممکن است بین فرد یا خانواده یا اجتماع باشد،‌ همچنین از نظر ماهیت می‌تواند جنبه فیزیکی یا عاطفی داشته باشد. پرخاشگری رفتاری برای صدمه زدن جسمی یا زبانی به افراد به قصد نابود کردن دارایی دیگران انجام می‌گیرد و منجر به بروز آسیب‌های جسمی می‌شود.

خشونت 23 درصدی ایرانیان در خانواده

این روانپزشک به رتبه‌بندی خشونت در جهان و تهران پرداخته و می‌افزاید: «حدود 23 درصد مردم رفتار خشونت آمیز در خانواده دارند و زنان تنها 22درصد اقدامات پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز را در خانواده خود انجام می‌‌دهند. حدود 21 درصد مردم تهران تجربه رفتار خشونت‌آمیز در خانه را داشته‌‌اند و به ‌طور کلی خشونت خانگی در کشور حدود 23 درصد است». اما این خشونت در تمام کشور یکسان نیست . نوربالا به تفکیک آن پرداخته و اعلام می‌کند: «اگر بخواهیم استان‌ها را تفکیک کنیم، استان‌‌های لرستان، ایلام و کرمانشاه بیشترین و استان قم کم‌ترین میزان خشونت خانگی را به ثبت رسانده‌اند». وی در تشریح علل خشونت در ایران، تاکید می‌کند: «بیشتر ما در انتقال مطلب و مفهوم به ویژه موضوع مخالف نظرمان مهارت کمی داریم. این کم مهارتی در برخورد با خانواده، جامعه و دنیا خود را نشان می‌دهد که نه در شأن ایرانیت و نه در شأن اسلامیت است و در حقیقت قابل گذشت نیست». وی با تاکید بر این که خشونت یکی از آفت‌های برجسته فرهنگی و سرمنشاء خشونت‌های دیگر است، می‌افزاید: «نحوه بیان برخی از احزاب و گروه‌های سیاسی، منابع، تربیون ها، و حتی شخصیت‌های مهم تحلیل‌گر با خشونت‌های کلامی همراه است. این خشونت یک آفت محسوب می‌شود».

به جامعه استرس وارد نکنید

آمارها به گفته‌های نوربالا ختم نمی‌شود. نهادهای حمایتی همچون سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، انجمن‌های روانپزشکی و... هم آمارهای خود را دارند. از جمله این آمارها «شروع 75درصد اختلالات روانی در کمتر از 24 سال است» که توسط حبیب ا... مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور اعلام شده است.همچنین 50 درصد اختلالات روانی در سنین زیر 14 سال در کشور شروع می شود که باید این مساله مورد توجه قرار گیرد». معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به ضرورت ارتقای سلامت روان افراد جامعه و هزینه بیشتر در در حوزه پیشگیری می‌گوید: «در حال حاضر چهار درصد بودجه سلامت در این حوزه صرف می‌شود اما کافی نیست. به نظر می‌رسد ترویج گفتمان به ویژه گفتمان عاری از خشونت در جامعه ضرورت دارد و باید با انجام اقدامات پیشگیرانه گفتمان عاری از خشونت در جامعه را ترویج کنیم». وی با تاکید بر این که باید محیط‌های دوستدار خانواده ایجاد کنیم و مهارت‌های زندگی را آموزش دهیم، می‌افزاید: «96 درصد مراکز خدمات سلامت در کشور خدمات سلامت روان را به عموم ارائه می دهند. در سیاست‌های کلان باید روی عواملی که باعث خشونت و اختلالات روانی می‌شوند، بیشتر تمرکز کرده و در جهت پیشگیری از بروز اختلالات روانی سرمایه‌گذاری کرد». وی با تاکید بر این که نباید استرس زیاد را به خانواده ها در کشور وارد کنیم، می‌گوید: «خانواده‌هایی که در دهک‌های پایین جامعه یا در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض خشونت هستند و باید حساسیت بیشتری نسبت به این خانواده‌ها وجود داشته باشند.مسعودی فرید با بیان این که بیش از یک میلیون تماس در سال 97 با اورژانس اجتماعی تماس گرفته‌اند، می‌افزاید: «امسال تاکنون 825 هزار کودک از طریق اورژانس اجتماعی در مراکز بهزیستی پذیرش شدند. بیشتر این کودکان به دلیل اعتیاد والدین‌شان مورد خشونت خانگی قرار گرفته بودند. باید ارتباط پایدار و ایمنی برای زنان و کودکان کشور ایجاد کنیم و در راستای از بین بردن هنجارها و باورهای نادرست فرهنگی و اجتماعی در مورد خشونت و نحوه تعامل با همسر و فرزندان قدم برداریم».

ترک محل کار 19درصد زنان به دلیل آزار جنسی

خشونت‌های رفتاری تنها به کلام و زد و خورد جسمی محدود نیست و آزارهای جنسی نیز گونه ای دیگر از خشونت‌هایی است که در جامعه رواج دارد. ناهید خداکرمی، عضو شورای شهر تهران در مورد خشونت‌هایی که علیه زنان رخ می‌دهد، معتقد است بیشتر آزارهای جنسی زنان گزارش نمی‌شود. او تاکید می‌کند: «گاهی زنان فقط تصور می‌کنند که مورد تبعیض جنسی قرار گرفته‌اند در حالی که ممکن است تبعیضی رخ نداده باشد اما برخی مواقع نیز تبعیض جنسیتی براساس تجربه زنان است. ممکن است آزارها از نوع آزارهای کلامی، غیرکلامی، فیزیکی یا جنسی باشد اما بیشتر موارد، خانم ها از آزارهای جنسی کلامی رنج می‌برند. 6٠ درصد از زنان بر این باورند که در محیط ناسالمی کار می‌کنند و ١٩درصد هم به دلیل آزارهای جنسی مجبور به ترک محل کار خود می‌شوند. در مجموع باید گفت که 64 درصد از خشونت‌ها در محیط کار، کلامی است. عضو شورای شهر تهران به شرایط زنانی که آزار دیده‌اند پرداخته و می‌افزاید: «متاسفانه بسیاری از موارد فرد آزار دیده مورد قضاوت قرار می‌گیرد و به او برچسب می‌خورد. به همین دلیل افرادی که قربانی آزار هستند، آسیبی که دیده‌اند را بیان نمی‌کنند. خداکرمی به یک تحقیق جهانی در سال ٢٠١5 اشاره کرده و می‌گوید: «طبق این تحقیق از هر سه زن در گروه سنی ١5 تا ٣4 سال، یک نفر مورد آزار جنسی قرار گرفته است. بنابراین باید با توانمندسازی زنان، تقویت شایسته سالاری، توزیع عادلانه فرصت‌ها و اصلاح نگرش درباره تفاوت‌های جنسیتی در جامعه شرایطی فراهم کرد که زنان به راحتی و با قاطعیت به تقاضاهای آزاردهنده «نه» بگویند و با خواسته‌های مغایر قانون و اخلاق برخورد کنند.

دختران قربانی، پسران قلدر

خشونت علاوه بر فضاهای حقیقی و واقعی در فضاهای مجازی هم موج می‌زند و به دنبال قربانی می‌گردد. بسیاری از کسانی که خجالتی هستند، در این فضاها بهتر نمود پیدا می‌کنند چرا که طرف مقابل خود را نمی‌بینند. از سوی دیگر در فضای مجازی فریب‌های بسیاری هم دارد، چرا که شخصیت‌ها مجازی است نه حقیقی. کتایون رازجویان، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره خشونت‌های مجازی به تحقیقی اشاره می‌کند که گروه هدف آن 505 دانش‌آموز دبیرستانی (212 دانش‌آموز دختر و 293دانش‌آموز پسر) است. وی در تشریح نتایج این تحقیق می‌گوید: «34درصد دانش‌آموزان قربانی خشونت مجازی شده‌اند. 46‌درصد شاهد خشونت بودند و 27 درصد از دانش‌آموزان مرتکب خشونت علیه دیگران شدند. دختران بیش از پسران قربانی خشونت و قلدری مجازی هستند و پسران معمولا بیشتر به قلدری می‌پردازند».عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به این که هم قربانیان خشونت مجازی و هم کسانی که خشونت را مرتکب می‌شوند، به کمک نیاز دارند، به قانون می‌گوید: «باید بستری فراهم کنیم که قربانیان بتوانند خشونتی را که متحمل شده‌اند، بیان کنند. چرا که بسیاری از افرادی که اقدام به خشونت علیه دیگران می‌کنند، خودشان قربانی هستند. سکوت شاهدان خشونت مجازی باید شکسته شود، چرا که شاهدان خشونت و جامعه باید از قربانیان در مقابل خشونت در فضای مجازی و نفرت پراکنی حمایت کنند. این حمایت‌هاست که از گسترش خشونت مجازی پیشگیری می‌کند». وی به باورهای غلط درباره استفاده از موبایل، تبلت و اینترنت اشاره کرده و می‌افزاید: «نباید موبایل فرزندان‌مان را خاموش یا دسترسی به فضای مجازی آن‌ها را محدود کنیم. چرا که مشکلات حل نخواهد شد، بلکه واقعیت این است که همه ما مصرف کننده اینترنت هستیم و باید برای حضور مفید و صحیح در این فضا آموزش‌های لازم را ببینیم. نوجوانان در این فضا رشد کرده‌اند پس باید یاد بگیرند که چگونه می‌توانند یک شهروند خوب باشند و پیامدهای یک پیام آن‌ها چه خواهد بود. چرا که پیام را یک نفر می‌فرستد اما احتمال دارد که چندین نفر آن را فوروارد کنند. فرزندان‌مان باید بدانند که در عین مراقبت از خود، چگونه از فضای مجازی بهره ببرند. بنابراین باید سواد رسانه‌ای خود و فرزندان‌مان را ارتقا دهیم.» این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به نقش معلم‌ها و مدرسه هم اشاره کرده و تاکید می‌کند: «معلم‌ها گروه هدف خوبی برای قربانی شدن هستند. به همین دلیل باید هم آموزش ببینند و هم آموزش بدهند. آموزش و پرورش برای کلاس دهم و یازدهم دو کتاب سواد رسانه‌ای را در دروس این دوره تحصیلی گنجانده است. در وهله اول کلاس دهم و یازدهم برای یادگیری سواد رسانه‌ای بسیار دیر است. از سوی دیگر می‌توان گفت که در این کتاب‌ها تقریبا اشاره‌ای به خشونت مجازی نشده است. پس دانش‌آموزان از کجا یاد بگیرند که چگونه در فضای مجازی مراقب خود باشند یا به دیگران آسیب نرسانند؟ مدارس برای مصونیت بیشتر دانش‌آموزان از آسیب‌های فضای مجازی، باید با اولیای دانش‌آموزان و پلیس فتا در ارتباط باشند. متاسفانه بسیاری از والدین به کم بودن سواد مجازی خود نسبت به فرزندان‌شان اعتراف می‌کنند، در حالی که این نوعی سهل‌انگاری است و امروزه داشتن سواد مجازی لازم است و باید اطلاعات لازم را به سرعت کسب کنند و همگام با فرزندان خود پیش روند».زنگ‌های هشدار یکی پس از دیگری به صدا می‌آیند. با این حال هنوز عزمی برای درمان اختلالات روانی جزم نشده است و بیمه‌های درمانی حاضر نیستند، داروهای روانپزشکی و روانی را تحت پوشش قرار دهند. مسلما اکثر قریب به اتفاق افرادی که با مشکلات و بیماری‌های روانی دست به گریبانند، استطاعت مالی برای تامین هزینه‌ داروهای روانی را ندارند و بیماری‌ها حادتر می‌شود. تا اقدام بنیادین، چرخ سیکل معیوب شیوع بیماری‌های روانی ‌همچنان خواهد می‌چرخد.