فرار مالیاتی

به گزارش ایران اکونومیست به نقل از رسانه مالیاتی ایران؛ مالیات به عنوان یکی از مهمترین منابع دولت، نقش به سزایی در رشد اقتصادی و توزیع درآمد ایفا می‌کند. سهم مالیات از کل درآمدهای عمومی در میان کشورها، متفاوت است و میزان آن بستگی به سطح توسعه و ساختار اقتصادی آنها دارد. با توجه به نقش مالیات در اقتصاد، پدیده فرار مالیاتی که برگرفته از عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای می‌باشد به عنوان یک ضد ارزش می‌تواند تهدیدی جدی برای فرهنگ مالیاتی و به تبع آن تحقق رفاه اجتماعی باشد و به همین علت ضرورت شناخت عوامل بروز و تشدید فرار مالیاتی به دلیل بی توجهی به جنبه‌های اخلاقی و ارائه راه کارهایی در این خصوص بحثی در خور مطالعه و بررسی می‌باشد.
هر گونه تلاش با هدف طفره رفتن از پرداخت مالیات یا کمتر پرداخت کردن آن، فرار مالیاتی گفته می‌شود. اصطلاح فرار مالیاتی در رابطه با ترتیبات غیرقانونی اتخاذ شده برای اختفای درآمد یا نادیده گرفتن بدهی مالیاتی به کار می‌رود و به این معنی است که مودی کمتر از میزانی که قانونا موظف است پرداخت می‌کند.
استفاده مودی از راه‌های مختلف قانونی به‌منظور کاستن از میزان مالیات را اجتناب از مالیات می‌گویند. فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات هر دو به‌منظور گریز از ادای مالیات صورت می‌گیرد اما تفاوت اساسی این دو آن است که اجتناب از پرداخت مالیات رفتاری قانونی است، درحالی‌که فرار مالیاتی رفتاری غیرقانونی است، درواقع عاملان اقتصادی با استفاده از روزنه‌های قانون مالیات و بازبینی در تصمیمات اقتصادی خود تلاش می‌کند تا بدهی مالیاتی خود را کاهش دهند. ازآنجاکه اجتناب از مالیات فعالیتی قانونی است لذا بیشتر از فرار مالیاتی در معرض دید است. مصادیق متعددی برای اجتناب از مالیات قابل‌ذکر است. سرمایه‌گذاران خارجی معمولا سرمایه‌های خود را از کشوری با نرخ مالیات بالاتر خارج و به کشور دارای نرخ پایین‌تر مالیات وارد می‌کنند. با این اقدام آن‌ها از پرداخت بالاتر از کشور اول اجتناب می‌کنند. اگر نرخ مالیات مربوط به یک کالای وارداتی در مقایسه با کالای مشابه داخلی بالاتر باشد; چنانچه مصرف‌کنندگان داخلی کالای خود را به دلیل ارزان‌تر بودن ترجیح دهند به‌نوعی رفتار اجتناب از مالیات را در پیش‌گرفته‌اند زیرا با این رفتار مالیات کمتری می‌پردازند.
اخـلاق، ضرورت و لازمه یک جامعه سالم است. هر جامعه‌ای که بتواند اصول و ارزش‌های اخلاقی را در میان افراد خود گسترش دهد، پیش‌شرط حرکت در مسیر تعالی را اجرا کرده است. در حوزه مالیات، عدم رعایت اصول و آیین‌نامه‌های اخلاقی مرتبط از سوی مودیان می‌تواند بر رونـد توسـعه و رشد نظام مالیاتی در جامعه تأثیر بسزایی گذاشته و عملکرد نظام مالیاتی را با چالش روبه‌رو سازد. درآمدهای مالیاتی یکی از مهم‌ترین منابع در بودجه اکثر دولت‌ها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته بوده و به‌عنوان یک شاخص اقتصادی در رتبه‌بندی کشورها نیـز مطـرح می‌شود. حجـم و میزان درآمدهای مالیاتی در قسمت منابع بودجه، معرف سلامت اقتصادی کشورها شناخته می‌شود و نقطه قوت سیستم اقتصادی هر کشوری، شفافیت و سلامت نظام اقتصادی از طریق اتکاء به منابع و درآمدهای مالیاتی است. فرار مالیاتی یکی از اساسی‌ترین مشکلات در حوزه اقتصاد محسوب می‌شود، لـذا ضرورت دارد ضمن ریشه یابی عوامل موثر در شیوع این پدیده مخرب اقتصادی، جهت رفـع آن نیـز برنامه ریزی شود. دراین بین فرهنگ مالیاتی یکی از راههای نسبتا جدید وصـول مالیات‌ها می‌باشد کـه اعـتلای آن باعـث بالابردن کارایی دستگاه مالیاتی و نهایتا عدالت مالیاتی می‌شود و برای تحقق این مهم می‌بایست نسبت به افزایش پایبندی به مباحث اخلاقی در بین مودیان مالیاتی و بالابردن فرهنگ مالیـاتی آنهـا تاکید کرد و این همان مفهوم نظریه رفتار اخلاقی پست مدرن می‌باشد. اخلاق واقعی زمانی است که فرد گفـتن حقیقت را وظیفه خود بداند در نتیجه در گزارشگری مالی و به تبع آن اظهار مالیـات، گفـتن واقعیـت برگرفته از مقررات وضع شده نیست بلکه بازتاب اعتقاد به مباحث اخلاقی در ذهن فـرد می‌باشد و این همان مفهوم واقعی اخلاق از دیدگاه پست مدرن می‌باشد. حسابداران به عنوان گزارش کننده و واسط مالی بین شـرکت و بـازار سـرمایه، دارای مسـئولیت خطیری در برابر جامعه هستند.
باید پذیرفت مالیات از اهم منابع درآمدی دولت است که پذیرش آن از طرف ملت و نحوه اجرای آن از طرف دولت، به ویژگی‌های فرهنگی هر کشور بستگی دارد. اگرچه ممکن است مالیات از نظر برخی، پرداخت یک جانبه ملت به دولت تلقی شود و به همین منظور در پرداخت مالیات مقاومت‌هایی صورت گیرد، لیکن اگر فرهنگ پرداخت مالیات در جامعه نهادینه شود بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد.
آثار زیانبار فرار مالیاتی در تأمین نشدن درآمدهای مورد نیاز دولت و در نتیجه عدم ارائه خدمات اجتماعی مطلوب آشکار می شود. فرار مالیاتی موجب می‌شود درآمدها در سطح جامعه به نحو متناسب توزیع نشود و انباشت ثروت در دست گروه‌های خاص، شکاف طبقاتی را افزایش داده موجب افزایش تنش در جامعه می‌شود. فرار مالیاتی به عنوان یکی از مصادیق و مظاهر فساد اقتصادی، امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری را با چالش جدی مواجه می سازد. در این بین در کنار سایر عوامل ایجادکننده فرارمالیاتی، بیکاری یکی از عوامل پیدایش و گسترش فرار مالیاتی در ایران می باشد که با افزایش بیکاری، گرایش به فعالیتهای غیررسمی و غیرقانونی افزایش پیدا می کند. بنابراین با اجرای سیاستهایی برای کاهش بیکاری از قبیل اشتغالزایی و گسترش فرصتهای کاری می توان تا حدودی از حجم این پدیده کاست. همچنین با افزایش تورم، انگیزه ورود به اقتصاد زیرزمینی افزایش می یابد. لیکن با اجرای سیاست های پولی مناسب می توان از تورم و آثار زیانبار آن به خصوص فرار مالیاتی جلوگیری کرد.