عصارخانه شاهی نمادی از پیشینه صنعتی اصفهان

به گزارش ایرنا، عصارخانه در شهرهای قدیم ایران به آسیاب‌ های مخصوصی اطلاق می ‌شد که از آنها برای خرد کردن مواردی چون سنگ و زردچوبه و فلفل و امثالهم استفاده می...

به گزارش ایرنا، عصارخانه در شهرهای قدیم ایران به آسیاب‌ های مخصوصی اطلاق می ‌شد که از آنها برای خرد کردن مواردی چون سنگ و زردچوبه و فلفل و امثالهم استفاده می ‌شد.
عصارخانه عبارت از محوطه‌ ای بود که در وسط آن دو قطعه سنگ گرد بر روی هم قرار داشت و این دو قطعه سنگ از یک طرف با اهرمی به یک رأس چهارپا، مثل الاغ یا شتر یا قاطر یا اسب متصل بود.
با حرکت کردن حیوان که به صورت دورانی صورت می‌ گرفت، سنگ روئی آسیاب به حرکت در می آمد و با گردش این سنگ، آنچه از موادی که به وسط سنگ مزبور ریخته می‌شد، نرم می شد.
در گذشته عصارخانه متعدد و بزرگی در تیران و کرون، نجف آباد، لنجان، خمینی شهر، قهدریجان و سمیرم وجود داشته است که به عمد و یا به واسطه بی توجهی در طول تاریخ نابود شده است.
در گلپایگان عصارخانه های کهن هنوز یافت می شوند و در اردستان و زواره نیز ویرانه های چند عصارخانه وجود دارد.

** عصارخانه شاهی
اما یکی از عصارخانه های اصفهان که پنج سالی است بازسازی و به روی گردشگران بازگشایی شده است عصارخانه شاهی از جمله عصارخانه های باقی مانده از گذشته است که چشم هر گردشگری را به خود جلب می کند و در میان بازار بزرگ میدان نقش جهان پنهان مانده است.
این عصارخانه مربوط به دوران صفویه است یعنی 400 سال پیش و هنوز پا برجا مانده است و تا چند دهه پیش هم فعالیتش ادامه داشته است اما در نهایت به دلیل به صرفه نبودن از ادامه فعالیت بازماند.
بخش شرقی عصارخانه در دو طبقه ساخته شده است که طبقه بالایی آن با نام گرم‌خانه معروف است از آنجا به منظور پاک کردن و بو دادن دانه‌های روغنی استفاده می‌شده است.
عصارخانه شاهی اصفهان بنایی تاریخی با مهندسی زیبا مربوط به دوران صفویه به عنوان میراثی کهن اثر دیدنی شگرفی برای گردشگران نوروزی خواهد بود.
عصارخانه که در سال 1379 توسط شهرداری، از مالک خریداری و به همت سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان مرمت شده اکنون به عنوان یکی از جاذبه های کم نظیر گردشگری مورد بازدید مردم و گردشگران قرار دارد.
این عصارخانه در دوره صفویه به دستور شاه عباس اول، در بازار مخلص میدان امام (ره) با مساحت یکهزار و 800 مترمربع ساخته شد اما اکنون 380 مترمربع از آن باقی مانده است.
عصارخانه شاهی یک مکان تاریخی در شهر اصفهان است که همزمان با احداث بازار قیصریه و مدرسه ملاعبدالله به دستور شاه عباس اول ساخته شده ‌است.
مساحت آن اکنون 380 متر و در یک طبقه با ارتفاع حدود 11 متر و سه فضای گنبدی شکل با مقطع کجاوه ایجاد شده است؛ عصارخانه شاهی از سال 1392، به عنوان اولین و تنها پایگاه تخصصی مطالعات فرهنگ عامه در کشور، آغازبه فعالیت کرد.
در این عصارخانه چگونگی عصاره گیری و روغن کشی از دانه های روغنی به روش سنتی به عنوان بخش از اقتصاد معیشتی گذشتگان برای بازدیدکنندگان تبیین می شود.
درب عصارخانه شاهی اصفهان، مهرماه سال 93 بر روی عموم مردم باز شد و اکنون نیز با تجهیز شدن به آدمک هایی در فضای داخلی این بنا، مراحل عصاره گیری از دانه ها به نمایش گذاشته می شود.
لغت عصارخانه به معنی عصاره گیری و افشره کردن دانه های روغنی است.
پیش از دوره صفویه دانه های روغنی مثل گلرنگ، کنجد، سیاه دانه و خشخاش شناخته شده بودند.
درباره مراحل عصاره و روغن گیری در عصارخانه ها باید گفت مرحله اول آسیاب کردن است که ابتدا دانه های روغنی پاک و تمیز می شد، بعضی از دانه ها مانند خشخاش نیاز به بو دادن داشت که محل بو دادن دانه و انباشتن دانه ها طبقه دوم عصارخانه بوده است.
پس از بو دادن، پوسته سخت دانه گرفته و وارد مرحله آسیاب سنگی می شد که در قدیم از شتر نر، گاو یا اسب برای این کار استفاده می شده است که سنگ 'بارمالی' یا سنگی که ایستاده بر لوبی (سطحی که دانه ها روی آن قرار داشت) بود را به حرکت در می آورده است.
حرکت شتر باعث می شد نخستین مرحله ساییدن دانه های روغنی در این فضا انجام پذیرد و دانه های روغنی خام زیر این سنگ، نرم و آرد می شدند که به آن 'رج' گفته می شد و باید گفت که در این کار چشمان شتر را می بستند تا در چرخش طولانی مدت اذیت نشود.
سپس رج ها را به بخش دیگری منتقل و با آب آغشته می کردند که خمیری با نام گُله به دست می آمد، گُله های حاصل در این بخش را در سبدهای ضخیمی به نام 'کوپی' می ریختند تا به قسمت مهم عصارخانه یعنی تیرخانه ارسال شوند.
کوپی سبدهایی بود از گیاهی که در حاشیه رودخانه رویش می کند، ساقه نی مانندش را می کوبیدند و خمیر می کردند و از آن کوپی سبدهای معروف در عصارخانه را می بافتند که نقش تصفیه کننده را داشتند.
عملیات روغن گیری نهایی در تیرخانه اصلی ترین فضای عصارخانه انجام می شد که از دو تیر قطور بزرگ از جنس چوب چنار، قرقره و اهرم چوبی، چاهی به اسم تیلوه (استوانه عمودی بلند با جداره چوبی) که کف آن ناودان و خمره ای برای ذخیره روغن گرفته شده است و دیوار اِسپَر با ضخامت پنج متر ساخته شده از کلاف های چوبی شده است، تشکیل شده است.
روغن گیری کاری سخت بود و پس از اتمام روغن گیری، روغن ها به خمره های بزرگ منتقل می شدند و خمره ها در انبار و در داخل دیوار (به علت دمای مناسب) نگهداری می شدند.
در قدیم جلوی عصارخانه بار اندازی بوده است که پس از تعطیل شدن کارخانه به پاساژ تبدیل شده است.
ورودی بنا در زمان حاضر بوسیله دربی از سمت بازار بدون هشتی است، فضای اصلی عصارخانه در یک طبقه با ارتفاعی حدود 11 متر است که این فضا توسط سه فضای گنبدی شکل ایجاد شده است و قسمت های جانبی آن دارای دو طبقه است.
فضای هشت ضلعی واقع در شرق بنا محل انبار کیسه های دانه های روغنی و فضای شمال محل نگهداری خمره های روغن بوده که هنوز هم دیده می شوند، در این ساختمان با توجه به قرارگرفتن آن در کنار بناهای دیگر بازار درب یا پنجره های دیده نمی شود.
روشنائی عصارخانه توسط نورگیرهایی که در سقف تعبیه شده است تامین می شود و سقف ها به صورت طاق و چشمه است.
شاید بتوان گفت عصارخانه شاهی تنها عصارخانه استان اصفهان در عصر امروز است که بخشی از آن باقی مانده و بازسازی و مرمت شده است که شاید این امر نیز به واسطه همجواری آن با بازار بزرگ و قدیمی اصفهان در حد فاصل میدان امام (ره) و میدان امام علی (ع) یا همان میدان عتیق باشد.
این اثر تاریخی از یاد رفته در قلب میدان نقش جهان در بازار قنادی ها، ابتدای بازار مخلص، روبروی بازار مرکزی طلا واقع شده است .

** از ابتدای نوروز 200 نفر از عصارخانه شاهی بازدید کردند
مسوول موزه عصارخانه شاهی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از ابتدای تعطیلات نوروز امسال تا شب گذشته 200 نفر از موزه عصارخانه شاهی در دل بازار بزرگ اصفهان بازدید کردند.
مریم قانونی با اشاره به اینکه میزان بازدید کنندگان تاکنون از مدت مشابه سال قبل کمتر بوده است افزود: پایین بودن بازدیدها شاید به دلیل ورود مسافران کمتری به بازار بزرگ اصفهان باشد ولی باید به این نکته نیز توجه کرد که عموما بازدیدها در نیمه دوم تعطیلات بیشتر می شود.
وی با تاکید بر اینکه این موزه پنج سال است که فعالیت خود را به این شکل آغاز کرده و برای بازدید عموم مردم بازگشایی شده است تصریح کرد: نوروز امسال ویژه برنامه هایی را برای گردشگران و بازدیدگنندگان در نظر گرفته ایم که از آن جمله می توان به برنامه 'نوا و بنا' و طرح پژوهشی نوروزگویی اشاره کرد.
مسوول موزه عصارخانه شاهی بیان کرد: در دو نوبت صبح و عصر اجرای تکنوازی موسیقی در موزه عصارخانه شاهی انجام می شود.
وی خاطرنشان کرد: در قالب طرحی پژوهشی با عنوان نوروزگویی به گردآوری رسوم و مراسم نوروزی نقاط مختلف کشور در موزه اقدام کرده ایم به این صورت که گردشگران و بازدیدکنندگان هریک به صورت شفاهی به بیان مراسم نوروزی شهرهای خود و یا گفت و گوی گروهی در این خصوص در حین مدت زمان بازدید از موزه اقدام می کنند.
قانونی توزیع بروشورهای معرفی موزه عصارخانه شاهی را یکی از اقدامات این مجموعه فرهنگی برای معرفی به گردشگران بیان کرد.
استان اصفهان با بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی که یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و هفت اثر آن به نام های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام های وزوان، مزد آباد و مون به ثبت جهانی رسیده، کانون توجه گردشگران خارجی و داخلی بویژه در تعطیلات نوروز است.
بر اساس آمار موجود در تعطیلات نوروزی سال گذشته 2 میلیون و 500 هزار نفر به استان اصفهان سفر کردند.
/6022 / 7135
انتهای پیام

گوناگون

عصارخانه شاهی نمادی از پیشینه صنعتی اصفهان

بیشترین بازدید یک ساعت گذشته