علاقه مند کردن کودک به درس، تشویق بهتر است یا تنبیه؟

شهرزاد: نگران وضعیت تحصیلی فرزندان بودن، برای والدین امری طبیعی است. هر پدر و مادری دوست دارد کودکش در امر تحصیل موفق باشد ؛ زیرا آن را نشانه ای از رشد و پیشرفت کودک خود می داند. با یک نگاه ساده، می توان پذیرفت که پیشرفت در تحصیل، پیامدهای مثبتی برای کودکان دارد.

اگر کودک به درس و مطالعه عادت کند، به ناچار باید از افراط در بازیگوشی و وقت کشی چشم بپوشد و مانند بزرگسالان خود را نسبت به انجام مسؤولیت هایش ملزم بداند. همین احساس به او بزرگی می بخشد و ارزش وجودی او را نزد خودش بالا می برد. این همان چیزی است که به آن احساس مسؤولیت پذیری می گویند. بنابراین، پیشرفت تحصیلی نه تنها خود یک موفقیت است، بلکه نشان دهنده تلاش، انگیزه و پشتکار کودک است؛ عزت نفس و اعتماد به نفس او را افزایش می دهد.

راهکارهای موفقیت کودکان در تحصیل

1ـ محیطی مناسب برای درس و انجام تکلیف او ایجاد کنید. محیط مناسب، محیطی آرام است که سروصدای تلویزیون، رادیو، تلفن، گفتگوی افراد، مزاحمت خواهر و برادر و غیره در آن نباشد و بطور کلی، چیزی باعث حواس پرتی کودک نشود. کودک باید عادت کند که مطالعه و تکالیف درسی اش را در محلی خلوت که دارای نور کافی است، انجام دهد. این امر به او کمک می کند هنگام مطالعه و نوشتن تکالیف درسی، از تمرکز کافی برخوردار باشد.

2ـ تکالیف درسی و مطالعه باید به موقع انجام شود. والدین باید یک زمان ویژه را در نظر بگیرند که کودک فعالیت های درسی خود را در آن زمان خاص انجام دهد. کودک باید یاد بگیرد تمام فعالیت های دیگر خود از قبیل بازی، تماشای تلویزیون و غیره را در آن زمان تعطیل کند. لازم است یک برنامه مکتوب برای این کار تهیه شود و زمان آن نیز مشخص گردد، تا وقتی زمان آن فرا می رسد، هم والدین و هم کودکان موقعیت را درک کنند، به طوری که کودک به انجام وظیفه اش تشویق شود. اگر در تعیین زمان تکلیف، از خود کودک نظرخواهی شود، بهتر است. توجه داشته باشید که زمان انجام تکلیف کاملاً باید به درس و مطالعه اختصاص داده شود، یعنی اگر مثلاً نوشتن با سرعت انجام شد، باید از باقی وقت برای مطالعه استفاده شود.پس باید دقت کنید، هنگامی که زمان تکلیف فرا می رسد، کودک را متوجه کارش کنید و همه برنامه های جنبی او را تعطیل کنید. حتی اگر در آن زمان در منزل نیستید، توسط تلفن یا کمک گرفتن از همسایگان و آشنایان، بر این کار نظارت کنید. این قاطعیت و دقت، تأثیر روانی زیادی بر کودک و تشویق او به درس می کند.

بنابراین در راهکار دوم باید این کارها انجام شود:

ـ زمان بندی ساعت مطالعه به وسیله تهیه برنامه مکتوب

ـ تعطیل کردن برنامه های مزاحم

ـ اختصاص تمام وقت تعیین شده به مطالعه و عدم مبادرت به فعالیت های دیگر

ـ نظارت والدین بر کار کودک در ساعت مطالعه

3ـ بچه ها باید تکالیف درسی را خودشان انجام دهند. گاهی بچه ها از سختی تکالیف شکایت دارند و توقع دارند والدین به جای آن ها قسمتی از تکالیف را انجام دهند. در این گونه موارد، باید بررسی کنید که آیا واقعاً این طور است یا به خاطر نداشتن اعتماد به نفس کافی از آن سر باز می زنند؟ در صورت اول، باید مهارت کافی را به او آموزش دهید، ولی در صورت دوم، احتیاج به تشویق و دلگرمی دارد تا آمادگی لازم را برای انجام تکالیفش به دست آورد. توجه داشته باشید، هرگز نباید تکالیف درسی او را به عهده بگیرید؛ زیرا اعتماد به نفس را در او تضعیف کرده و او را به این وضعیت عادت می دهید. حتی در صورتی که احساس کردید احتیاج به کمک دارد، ابتدا از او بخواهید راه حل پیشنهادی اش را ارائه کند، بعد درصدد تصحیح آن برآیید.

4ـ گاهی لازم است از کودکتان بخواهید هنگام انجام تکالیف درسی (اعم از مطالعه، نوشتن، نقاشی، کاردستی و غیره) ابتدا از تکلیفی که بیشتر مورد علاقه اش است، شروع کند، تا آمادگی بیشتری برای اتمام آن داشته باشد؛ زیرا برای شروع در انجام تکلیف درسی و دست کشیدن از بازی و سایر کارهای مورد علاقه کودک، نیاز به انگیزه قوی است که به وسیله آغاز کردن از تکالیف مورد علاقه، می توان انگیزه لازم را در او ایجاد کرد و لذت موجود در فعالیت های قبل از درس او را تا حدودی جبران کرد.

5ـ از انگیزه های خارجی برای تشویق کردن کودک به درس و مطالعه غفلت نکنید. معمولاً کودکان در سنی نیستند که اهمیت ذاتی درس و مطالعه را درک کنند، به همین جهت استفاده از تشویق برای ایجاد انگیزه در آن ها، بسیاری از مواقع لازم می شود.

در اینجا، لازم است به طور مختصر، شرایط تشویق کردن کودک به درس را یادآور شویم؛ زیرا بدون در نظر گرفتن این شرایط، نتیجه تشویق معکوس خواهد شد:

ـ تشویق کودک نباید مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد باشد، وگرنه به جای اینکه وسیله باشد، هدف می شود.

ـ تشویق باید برای کودک جذاب باشد تا بتواند انگیزه کودک را بالا ببرد. به طور مثال، تماشای تلویزیون و فیلم، شرکت در فعالیت های خانوادگی، گذراندن وقت با دوستان، رفتن به رستوران همراه با خانواده، شرکت در جشن تولد دوستان و مانند آن، می تواند از بهترین تشویق ها برای کودک باشد.ـ تشویق باید به طور مستمر باشد، زیرا معمولاً با یکی دو بار ارائه مشوق، نتیجه ای حاصل نمی شود.باید والدین این آمادگی را داشته باشند که با توجه به رفتارهای فرزندشان، آن ها را به طور مستمر و برای چندین روز تشویق کنند. البته برای مستمر شدن تشویق، می توان از تحسین هم استفاده کرد. به هر حال، برای این که بتوان انگیزه کودک را در درس و مطالعه افزایش داد، لازم است در تشویق او استمرار نشان دهیم و منتظر نتیجه فوری نباشیم.

ـ پس از این که تشویق ها تأثیر گذاشت، لازم است آن ها را مرحله به مرحله کاهش دهیم و اجازه ندهیم بچه ها نسبت به تشویق شرطی شوند، یعنی طوری شود که اگر تشویق قطع شد، فعالیت آن ها هم قطع شود. شما می توانید با کاهش دادن تدریجی تشویق، روحیه مسؤولیت پذیری را در آن ها به وجود آورید.

ـ تشویق ها باید در اختیار والدین و مربی باشد. گاهی بچه ها نسبت به یک محرک تشویقی، شرطی می شوند و می خواهند به وسیله آن، اعمال قدرت کنند. مثلاً می گویند: من درس هایم را مطالعه نمی کنم و تکالیفم را انجام نمی دهم، مگر آن که مرا به رستوران ببرید. در این مواقع، باید فوراًبه آن ها بفهمانید که آن ها اجازه تهدید شما را ندارند. حتی اگر لازم باشد، محدودیت های جدی برای آن ها در نظر بگیرید تا وضعیت به وجود آمده، تغییر کند.راهکارهای اصلاحی کودکان گاهی به دلایلی، در انجام تکالیف درسی شان اهمال می کنند و از انجام آن سرباز می زنند.

مرحله اول: باید مواظب باشید هیچگاه به بچه ها برچسب منفی نزنید. گفتن سخنان زیر و امثال آن به کودک به معنای برچسب زدن است:

ـ تو هیچوقت نمی توانی تکالیفت را درست انجام دهی!

ـ چرا نمی توانی مثل خواهرات یا برادرت یا دوستت یا... باشی!

ـ مشقی که نوشته ای، چرا اینقدر زشت است!اگر دقت کنید، می بینید در هر یک از جملات فوق، نوعی بر چسب زدن و نسبت دادن صفتی منفی است که با نسبت دادن آن به کودک، باور می کند که واقعاً دارای عیب و نقصی است و نمی تواند آن را برطرف کند. در نتیجه اعتماد به نفس و انگیزه وی برای جبران ضعف درسی اش از بین می رود.

بهترین کار در این مواقع، همانطور که در بخش اول هم گفتیم، پشتیبانی مستمر و تشویق دائمی کودک به درس است. باید کوچکترین پیشرفت کودک ضعیف را تشویق کنید، نه این که تحسین و تشویق خود را فقط برای نمره بیست ذخیره کنید. سعی کنید هر شب تکالیف او را ببینید و موارد مثبت را دقیقاً شناسایی و سپس تشویق کنید و موارد منفی را با تذکری کوتاه یادآور شوید. مثلاً در موارد مثبت، بگویید: «من از این که تکالیفت را بدون جر و بحث یا بدون خط خوردگی، و... انجام داده ای، جداً از تو ممنونم». این دقت و ریزبینی شما به کودک می فهماند که چقدر مورد توجه شماست.

بهتر است برای این که تحسین بر کودک اثر قوی تر داشته باشد، مادر موفقیت کودک در انجام تکلیف و درس را به پدر بگوید و او هم جدا گانه فرزندش را تشویق و تحسین کند.

مرحله دوم: اگر تشویق و تحسین شما تأثیری نگذاشت و باز هم فرزندتان کم کاری کرد، باید رفتارهای قاطعانه داشته باشید. یعنی بدون این که کمترین ضعفی از خود نشان دهید، از خواسته خود ذره ای چشم پوشی نکنید و بلکه درصدد وادار کردن کودک به درس شوید.رفتارهایی از قبیل: التماس کردن به کودک، سؤال های بی هدف پرسیدن، مبهم سخن گفتن، تحقیر کردن، خصمانه صحبت کردن و مانند آن، از جمله رفتارهای نادرستی است که روی بچه ها تأثیر منفی می گذارد و از قاطعیت شما در برابر کودک می کاهد.

اغلب والدین هنگام برخورد با مشکلات تحصیلی کودکان، با آن ها مشاجره و بگومگوی زیادی می کنند، در حالی که این کار اوضاع را بدتر می کند. گاهی بچه ها در پاسخ به اعتراض والدین، بهانه تراشی می کنند و مسائل دیگری را مطرح می نمایند تا بحث را منحرف کنند و همانطور که گفتیم، آن را به مشاجره بی فایده و اعصاب خورد کن تبدیل کنند. به طور مثال، اعتراض والدین را ناعادلانه می دانند، بهانه تماشای تلویزیون می آورند و موارد دیگری از این قبیل.در این موارد والدین باید آرام و قاطع، فقط یک جمله را تکرار کنند: من از تو می خواهم تکلیف درسی ات را انجام دهی». اگر والدین این جمله را قاطعانه و با آرامش بیان کنند و به بحث های دیگری که او پیش کشیده، اصلاً توجهی نکنند، نه تنها وارد مشاجره های بی فایده و عصبی کننده نشده اند، بلکه خواسته شان را روشن و قاطع به او منتقل کرده اند. باید این گونه واکنش آن قدر ادامه داده شود تا کودک تسلیم شده، دست از بهانه تراشی بردارد.

مرحله سوم: اگر راهکار فوق (مرحله دوم) نیز در بچه تأثیر نگذاشت، باید روش دیگری را انتخاب کنید. در این مرحله باید بر شدت قاطعیت خود بیفزایید. برای این کار، باید بسیار آرام و قاطع به کودک بگویید: تو مخیّری یکی از دو راه را انتخاب کنی، یا تکالیف درسی ات را در زمان آن تمام می کنی، یا باید از تمام امتیازاتت مثل بازی، تماشای تلویزیون، بیرون رفتن از منزل، تلفن به دوستان، پاسخ دادن به تلفن دوستان و... چشم پوشی کنی. این گونه تهدید کردن، تأثیر زیادی در تغییر رویه کودک دارد.توجه داشته باشید، تهدیدهای بی معنا و مبهم مثل این که: اگر تکلیفت را انجام ندهی، می دانم با تو چکار کنم، یا تو را سرجایت می نشانم، تأثیری ندارد.

نکته:

همچنین این نکته را در نظر بگیرید که اگر کودک با داد و فریاد یا گریه کردن یا بی تفاوتی، قصد تهدید شما را داشت، به هیچ وجه تسلیم نشوید، بلکه آرام و محکم، خواسته تان را پیگیری کنید. مطمئناً او پس از مدتی تسلیم می شود و روش خود را تغییر می دهد.شما با استفاده از این روش، هم او را مستقیماً مجبور به انجام تکلیف نکرده اید و هم با مخیر کردن او بین این دو کار، در نهایت، تصمیم به انجام تکلیف را بر عهده خود او گذاشته اید و به این طریق هم حس مسؤولیت پذیری او را تقویت کرده اید و هم اعتماد به نفس او را افزایش داده اید و هم با کمترین دردسر، مشکل به وجود آمده را برطرف کرده اید.