داستان ساخت بزرگترین تماشاخانه ایران/ تکیه دولت 147 سال پیش ساخته شد+فیلم و عکس

ساخت «تکیه دولت» چهار سال طول کشید؛ سرمایه عظیمی برد و هفتاد سال سرپا ماند تا اینکه در نهایت تخریبش کردند. حالا از آن بنای عظیم تنها چند عکس و نقاشی به جا مانده است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، ۱۴۷ سال پیش در چنین روزهایی بزرگ‌ترین تماشاخانه ایران در حوالی بازار تهران ساخته شد؛ احداث تکیه دولت سال ۱۲۴۷ به دستور ناصرالدین شاه و مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک آغاز شد و چهار سال بعد یعنی فروردین ۱۲۵۷ (محرم) افتتاح شد و تنها هفتاد سال سرپا ماند.

محل تکیه دولت زاویه جنوب‌غربی کاخ گلستان بود و در سه طبقه و یک زیرزمین با طاق‌نماهایی مشرف به صحن مرکزی، با مساحت دو هزار و ۸۲۴ مترمربع ساخته شد. این بنا سکویی داشت به قطر ۱۸ متر که بلندی آن ۹۰ سانتی‌متر بود. گذرگاهی شش متری دور سکو بود که گرداگرد آن با ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از کف آن، صحنی برای نشستن چهار هزار زن ساخته شده بود. به دور آنها، در چهار ردیف پلکان دایره‌وار و بالاتر از آنها مردان می‌نشستند.

این تکیه جمعا حدود ۲۰ هزار نفر گنجایش داشت که در آن برای تماشای تعزیه و عزاداری‌های محرم و صفر جمع می‌شدند. تکیه سه در داشت، برای زنان، مردان و شاه و درباریان اما سقفی نداشت؛ بلکه چوب‌بست‌هایی به‌شکل گنبد و چند میله قطور آهنی و پشت‌بندهای آجری، سقفی کاذب را تشکیل می‌داد.

برخی معماری آن را با سالن‌های رویال آلبرت هال لندن و ورونا در ایتالیا مقایسه کرده‌اند، اما با توجه به اینکه اولین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ پس از ساخت این تکیه بوده، به نظر می‌رسد معماری بنای آن بیشتر تحت تاثیر معماری کاروان‌سراهای ایرانی بوده که با مخارج ۱۵۰ هزار تومان و در طول چهار سال ساخته شده است.

تامین روشنایی این تکیه هم از نکات جالب آن است؛ ساموئل بنجامین (اولین سفیر آمریکا در ایران) که سال ۱۲۶۲ خورشیدی به تهران آمد در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «وسط تکیه از بالا چهل چراغ عظیم و باشکوهی آویخته بودند که با چهار چراغ برق قوی در شاخه‌های اطراف آن روشن می‌شد و به این ترتیب از آخرین اختراع برای روشنایی استفاده شده بود.» اولین کارخانه برق سال ۱۲۵۶ خورشیدی در خیابان امیرکبیر راه افتاده بود و نخستین مولد برق در سال ۱۲۶۳ به دستور ناصرالدین‌شاه وارد ایران شد و در تکیه دولت و دربار برای روشنایی مورد استفاده قرار گرفت.

از جمله رویدادهای مهم در این تکیه، دفن پیکر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به صورت امانی و کوتاه مدت در صحن بنا بود. همچنین استفاده از این تکیه برای تشکیل مجلس موسسان در سال ۱۳۰۴ به منظور اعلام انقراض سلسله قاجار و آغاز سلطنت رضاخان یکی دیگر از رخدادهای مهم تاریخی است که در آن به وقوع پیوسته است.

این تکیه در دوره مظفرالدین‌شاه، دچار خرابی‌هایی شده بود که به دستور شاه مرمت شد. بعد از خلع محمدعلی شاه در سال ۱۲۸۸ استفاده از تکیه دولت برای تعزیه‌خوانی ممنوع شد و در سال ۱۳۱۱ با ممنوع شدن تظاهرات مذهبی، اجرای تعزیه هم یکسره موقوف شد. تا اینکه در نهایت این بنا در سال ۱۳۲۵ به دستور عبدالحسین هژیر (وزیر دارایی دولت وقت) ویران شد و شعبه بانک ملی بازار روبروی سبزه‌میدان جای آن احداث شد.