آموزش رفتن به توالت، از جنبه های گوناگون، مرحله مهمی برای کودک به حساب می آید. کودک ، با کسب این مهارت ، به دو دستگاه بدن خود که قبلا خارج از کنترلش بود، مسلط می شود و از این تسلط احساس غرور می کند. در حقیقت، کودکان در آغاز از پیدا کردن مهارت ادرار ، چنان مغرور می شوند که می خواهند هرچند دقیقه آن را به نمایش بگذارند. آنها نخستین مسئولیت جدی شان را می پذیرند. همکاری موفقیت آمیز در این برنامه اساسی، به والدین و فرزند اعتماد به نفس می دهد . کودک می تواند از تمیز نگاه داشتن خویش ، احساس رضایت کند.
ممکن است ابتدا تصور کنید که با آموزش این درس به کودک ، کهنه های کمتری کثیف می شوند . این موضوع اهمیت دارد ، ولی ارزشی که کودک از حدود ۲ سالگی برای پاکیزگی قایل میشود ، بسیار بیشتر از اینهاست . این آموزش ، درواقع بنیانی است برای سراسر زندگی انسان ، که به پاکیزگی بدن ، لباس ، خانه واجتماع توجه کنند و کارها را با نظم و ترتیب انجام دهد . کودکان با آموزش توالت ، به نحوی احساس می کنند که راه درست و نادرست انجام امور کدام است ، این تصور ، آنان را یاری می دهد تا مفهوم وظیفه شناسی و احساس همدردی با مردم را، درخود گسترش بدهند . بنابراین، آموزش رفتن به توالت ، نقش مهمی در شکل گیری شخصیت کودکان و ایجاد پایه اعتماد متقابل، میان آنها و پدر ومادر، برعهده دارد .

آمادگی برای آموختن در سال اول
در سال اول تولد، کودک آگاهی کمی نسبت به عمل دفع نشان می دهد و در انجام این کار شرکت ارادی ندارد . هرگاه روده بزرگ طفل پرشود ، به سادگی عمل دفع را انجام می دهد ، کودکان . معمولا بعد از صرف صبحانه، احساس دفع می کنند، زیرا بعد از استراحت طولانی شبانه ، معده و روده ها پر و تحریک می شوند و شروع به کار می کنند. آموزش کودکی که به طور مرتب عمل دفع را انجام می دهد ، آسان تر است . آشنایی کودک با نظم و ترتیب، پایه ای است برای آموزش استفاده از توالت.
کودکان در یک سالگی ، ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از صرف صبحانه ، کمتر احساس اجابت مزاج می کنند. در این حالت که کودک دفع منظمی ندارد ، می توان هرروز مدتی او را روی لگن نشاند تا به تدریج عادت کند و عمل دفع برای او شرطی شود . اما ممکن است این عمل ناراحتی و عصبانیت او را نیز به دنبال داشته باشد. به علاوه ، تصور بر این است که اجبار کودکان در این مرحله ، زمینهای برای شب ادراری به حساب می آید. من تصور می کنم که در سال اول تولد ، نباید این آموزش را شروع کرد.

نشانه های آمادگی
درنیمه اول سال دوم تولد ، کودکان کم کم ، به عمل وزمان دفع آگاه می شوند و می توانند خود را کنترل کنند و یا به عمد، اجابت مزاج نمایند . آنها نسبت به مدفوع خود واکنش نشان می دهند و احساس غرور مینمایند و اگر فرصت داشته باشند و آموزش ببینند ، با آن مثل سایر اشیاء بازی می کنند.
دراین مرحله ، کودکان از رضایت خاطر والدین خشنود می شوند و می خواهند مهربانی و محبت پدر و مادر را به خود جلب کنند . این حالت ، فرصت مناسبی است برای شروع آموزش استفاده از توالت.

لجبازی
کاه کودکان آموزش دیده و در حدود ۱۲ تا ۱۸ ماهگی ، عادت استفاده درست از توالت را یکباره ترک کرده و در گوشه توالت یا در شلوارشان اجابت مزاج می کنند. من تصور میکنم این عمل ناشی از تقویت احساس مالکیت کودک نسبت به مدفوع خویش است. کودک می خواهد همه کارها را به میل خود انجام دهد و دست به لجبازی بزند که تاخیر در عمل دفع نیز از آن جمله است. در این حالت ، اصرار مادر، باعث لجبازی بیشتر کودک می شود . این احساس گردنکشی و عصیان ، بیشتر در کودکانی دیده می شود که حس خودخواهی شدیدی از خود نشان می دهند . دراین مورد هدایت و تشویق می تواند موثرتر از تحکم و فرمانروایی باشد.

آمادگی بیشتر در دو سالگی
درحدود ۱۸ تا ۲۴ ماهگی، تعداد و زیادی از کودکان، والدین را با علایم مشخص، از احساس دفع خود با خبر می سازند. این علائم ممکن است یک اصطلاح با صدای مخصوص خانوادگی باشد.
کودک ممکن است ناگهان بازی اش را به مدت چند ثانیه متوقف سازد، یا بعدا کمی احساس ناراحتی کند و به صورتی به والدین خبر بدهد که خود را کثیف کرده است و باید تمیز شود . این پیام، زمانی اهمیت دارد که پدر یا مادر منتظر دریافت آن باشد . این پیام ، به تدریج و با تشویق پدر ومادر ، شکل معینی پیدا می کند و کودک یاد می گیرد که از والدین کمک بخواهد.
کودک از دفع به موقع و به یاری والدین ، احساس خوشحالی و غرور میکند و کم کم درمی یابد که استفاده از شیوه جدید ، با پاکیزگی بیشتری همراه است و آن را ترجیح می دهد . من تصور میکنم ، واکنش بسیار شدید نسبت به ادرار ، مدفوع یا دفع گاز توسط کودک غیرضروری و غیر عاقلانه است . ولی آماده ساختن کودک ، برای انتخاب شیوه پاکیزه تری جهت اجابت مزاج ، به آموزش و تربیت درست دراین زمینه، یاری می رساند .

استفاده از توالت بزرگسالان
برخی کودکان ، برای استفاده از توالت بزرگسالان، از خود آمادگی نشان می دهند. در این حالت می توان به او کمک کرد تا به تدریج بتواند به طور مستقل اجابت مزاج کند . استفاده از لگن با توالتهای باریک می تواند به این آموزش کمک کند . این گروه از کودکان ، به ویژه در فاصله ۱تا ۲ سالگی ، میل دارند بدون کمک دیگران به توالت بروند . ساختن یک چهارپایه ، یا وسیله ای که کودک در وقت اجابت، روی آن بنشیند و احساس راحتی کند نیز مناسب است. و این آشنایی ، مقدمه ای است برای تربیت بعدی کودک. اگر دفع کودک نامنظم باشد ، به توالت بردن او درست نیست ، چرا که خسته و ناراحت می شود .
پیدایش حس تقلید در سال دوم نیز ، به آموزش کودک یاری می رساند. کودک با مشاهده توالت رفتن دیگران ، به این کار علاقه مند می شود . از این استقبال کودک باید استفاده کرد و او را آموزش داد .
او در سال دوم، کودک به تدریج با اندامهای بدن آشنا می شود و علاوه بر مدفوع، به ادرار خود نیز توجه پیدا می کند . اگر او در وقت معینی عمل دفع را انجام می دهد ، میتوان به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه او را روی جایگاه مخصوص در توالت نشاند. اجابت مزاج باعث رضایت خاطر کودک می شود و مادر می تواند با تشویق به او نشان دهد که کار مثبتی انجام داده است و جای اصلی این عمل ، توالت است . این شیوه در بیشتر کودکان ، بویژه آنها که طبعی ملایم دارند، موفقیت آمیز به نظر می رسد. به همین نسبت، آموزش کودکان سرکش ، با دشواری بیشتری همراه است.

آشنایی با لگن
نخستین قدم در آموزش استفاده از توالت این نیست که بدون مقدمه کودک را روی لگن بنشانیم . بهتر است لگن را به عنوان یک اسباب بازی ، دراختیار او قرار دهیم تا با آن آشنا شود و حدود یک هفته با آن سرگرم باشد.
بعد از این مرحله سعی کنید به کودک یاد بدهید که این لگن شبیه به توالت است و هرگاه بخواهد می تواند رویش بنشیند . این آماده سازی باید با مبل کودک انجام گیرد . اگر کودک میل ندارد روی لگن بنشیند ، نباید اصرار کنید .

مرحله دوم
بعد از آشنایی کودک با لگن ، می توان معنای نشستن روی آن و دفع ادرار یا مدفوع را به او یاد داد. می توان برای کودک شرح داد که چگونه پدر و مادر از توالت استفاده می کنند و درصورت امکان ، از برادر با خواهر بزرگتر بخواهید که در این آموزش به شما کمک کند . شاید خود کودک ، با مشاهده بزرگسالان در هنگام استفاده از توالت، به تقلید از این کار علاقه مند شوند.
بعد از آشنایی کودک با مفهوم دفع و استفاده از توالت ، هرگاه که خود او اظهار تمایل کرد ، کهنه هایش را بردارید و برای نشستن روی لگن ، کمکش کنید . این عمل را به مدت یک هفته ادامه دهید . هرگاه کودک خود را کثیف کرد، او را روی لگن بنشانید و به کهنه آلوده اشاره کنید و برایش توضیح بدهید که مامان و بابا نیز از توالت استفاده می کنند و لباسشان را کثیف نمی نمایند. تکرار این عمل که ممکن است برای بزرگسالان یکنواخت باشد ، به آموزش کودک یاری می رساند. اگر در این کار موفق نشدید، مدتی لگن را کنار بگذارید و باردیگر، به تدریج این برنامه را از از سر بگیرید.

اظهار علاقه کودک
درصورت اظهار علاقه کودک به استفاده از لگن، با مشاهده کمترین نشانه آمادگی او را با تشویق به توالت ببرید و روزانه، دو تا سه بار این عمل را تکرار کنید.
وقتی کودک به مرحله ای برسد که احساس دفع خود را، به درستی اعلام کند، انتظار دارد یکی از والدین، او را به توالت بپرد ، شلوارش را درآورد و او را روی لگن بنشاند . تربیت کودک در این زمینه، هنگامی کامل می شود که بتواند این مرحله ها را به تنهایی انجام دهد .
مرحله آخر این آموزش ، یعنی درآوردن شلوار و رفتن به توالت ، معمولا در حدود ۲ تا ۵/۲ سالگی صورت میگیرد و به دو عامل بستگی دارد . یکی تشویق کودک به انجام این کار و دیگری توانایی او در بیرون آوردن شلوار خود، با این حال، گاهی کودک به علت مشغول بودن به بازی ، داشتن اسهال و یا در منزل خود نبودن ، به تصادف شلوارش را کثیف می کند . اما از ۳ سالگی به بعد، او کنترل بیشتری برخود پیدا کرده و از تعداد این گونه حوادث کاسته می شود.

رفتار والدین
رفتار والدین ، برای آموزش استفاده از توالت ، اهمیت بسیار دارد ، برخی پدران و مادران ، نسبت به این امر خونسردی و بی تفاوتی نشان می دهند و به عکس ، گروه دیگری از والدین ، دراین زمینه سختگیری می کنند و می خواهند هرچه زودتر کودک را برای استفاده از توالت ، آماده سازند . این گروه، از تمیز کردن کهنه های آلوده عصبانی می شوند و احساس ناراحتی میکنند . گروه زیادتری از والدین میل دارند ، مثل پدران و مادرانشان ، آموزشهای متعادلی را دراین زمینه به کار گیرند و این مناسب ترین رفتار است.
پژوهشهای انجام شده در این زمینه ، نشان می دهد که تربیت زودتر از موعد و سختگیرانه ، باعث لجبازی ، وسواس ورعایت بیمارگونه نظافت می شود . در حالی که اغلب مشاهده شده است که بسیاری از کودکان ، با تقلید از بزرگسالان ، درحدود ۲ سالگی به استفاده از توالت ، اظهار علاقه کرده اند.

فلسفه این آموزش
دکتر تی . بری برازلتون، یکی از متخصصان کودکان ، درزمینه آموزش استفاده از توالت، پژوهشهابی انجام داده است که فلسفه و روش کار او را خلاصه و به زبان خود ، برای شما بازگو می کنم . او تاکنون با توصیه این شیوه ، ۱۰۱۷۰ کودک را مورد آزمون قرار داده است و ۸۰ درصد آنان موفق شده اند ، به طور متوسط در ۲۸ ماهگی ، بدون کمک دیگران، از توالت استفاده کنند . این کودکان ، به طور متوسط در ۲ سالگی ، شبها خود را کنترل می کنند و نتیجه های به دست آمده با هر معیاری ، عالی به حساب می آید.
اصل اساسی مورد نظر دکتر برازلتون این است که کودکان را باید با توجه به خواست آزاد آنان آموزش داد واز اعمال هرفشاری خودداری کرد ، با استفاده از این شیوه، کودکان به آسان ترین شکل تربیت می شوند و کمترین احتمال برای مسایل مربوط به شب ادراری و دفع شبانه وجود دارد . ( در نمونه مورد بررسی ، کمتر از ۲ درصد از کودکان، تا سن ۵ سالگی چنین مشکلاتی داشتند . در حالی که یک بررسی در ارتش یک کشور اروپایی نشان داده است که ۱۵ درصد نظامیان، به خاطر اعمال فلسفه خشونت آمیز در این محیط، دچار شب ادراری هستند!) برازلتون ، به والدین توصیه میکند که مهربان و خوشرو باشند ، نسبت به این آموزش ، علاقه مندی نشان بدهند ، اما ناکامی فرزند را به باد انتقاد و سرزنش نگیرند. وقتی کودک اظهار بی میلی میکند، هیچ فشاری موثر نیست. وقتی او می خواهد توالت را ترک کند ، هیچ اصراری فایده ندارد.
بنابراین، کودکان هرگاه که احساس کنند ، بنا به میل آزاد خود تصمیم می گیرند که خود را کنترل نمایند ، زیرا می خواهند بزرگ شوند.
موفقیت این شیوه ، بستگی به این دارد که والدین به خواست کودکانشان برای بالغ شدن اطمینان کنند و علاقه و بردباری از خود نشان بدهند و من تصور نمی کنم که برای آموزش کودک ، تنها یک شیوه و زمان خاص وجود داشته باشد . مهم آن است که منتظر مرحله آمادگی فرزند باشید و آزادی را بر سختگیری ترجیح بدهید . هدف اصلی از این برنامه جلب همکاری کودک با والدین است . این همکاری زمانی به شکل موثر انجام می شود که کودک نسبت به هدف شما آگاهی کافی به دست آورد.

ترس از درد عمل دفع
گاه کودک دچار یبوست می شود و از عمل دفع احساس درد می کند و این احساس ، باعث خشکی بیشتر روده ها و افزایش ناراحتی او می شود . در این حالت باید از پزشک یاری گرفت تا با تغییر رژیم غذایی کودک ، مشکل او را برطرف سازد . معمولا دادن آب یا پوره آلو ، درحل این مسئله موثر است. همچنین ، ابراز همدردی و آگاهی از ناراحتی فرزند ، اعتماد او را افزایش می دهد.

تشویق کودک و یادآوری اهمیت پاکیزگی
کودکانی که احساس دفع خود را به والدین خبر می دهند ، باید مورد تشویق قرار گیرند . این مهربانی والدین ، باید همواره حفظ شود.
تاکید و یادآوری اهمیت پاکیزگی نیز در این آموزش موثر است هرگاه این شیوه ها موثر نباشد، باید آموزش مورد بحث را تا اعلام آمادگی کودک ، به عقب انداخت. و لگن یا توالت باید طوری باشد که کودک روی آن احساس راحتی کند، همچنین نباید در مورد شکل قرار گرفتن کودک ، سختگیری کرد. این گونه سختگیریها ممکن است باعث شود که کودک دست به لجبازی بزند و از اجابت مزاج خودداری کند. ادامه این حالت در تمام روز، گاه " یبوست روانی" به دنبال دارد که از نظر جسمی اهمیت زیادی ندارد ، اما نشانه اضطراب و نگرانی کودک به حساب می آید.

خودداری از اعمال فشار و سرزنش
اصرار والدین، معمولا افزایش مقاومت کودکان را در عدم استفاده از توالت به دنبال دارد. کاه کودکان قادر نیستند با سرعت مورد انتظار والدین، اجابت مزاج کنند و این امر خود آنان را نیز ناراحت می کند.
شرمنده کردن کودک، به خاطر آلوده کردن لباس یا اتاق، می تواند از فرزند شما شخصیتی وسواسی و بهانه گیر بسازد . این عمل ، تنفر لازم نسبت به آلودگی محیط را در کودک به وجود نمی آورد و امر آموزش را سرعت می بخشد.
استفاده از شیاف و مسهل ، باید به تجویز پزشک و رعایت تمایل کودک صورت گیرد. از به کار بردن شیاف ، تا حد امکان باید خودداری کرد.

کنترل همزمان مدفوع و ادرار
درستی نظر دکتر برازلتون ، با این واقعیت نشان داده می شود که وقتی کودکان برای کنترل خود احساس آمادگی می کنند معمولا می توانند برعمل دفع ادرار و مدفوع ، تقریبا به شکل همزمان ، مسلط شوند به عبارت دیگر ، درنیمه دوم ۳ سالگی ، آمادگی و شایستگی جسمی کافی برای کنترل مدفوع و ادرار، به وجود می آید. آنچه باقی می ماند این است که کودک در این زمینه رشد کند، برای کنترل ادرار، تلاش اضافی ویژه ای از سوی والدین مورد نیاز نیست .

نگرش درباره کنترل مدفوع و ادرار
نگرش کودکان درباره کنترل مدفوع وادرار ، متفاوت است و می تواند برای این آموزش، مورد استفاده قرار گیرد.
کنترل مدفوع ( جز در حالت اسهال)، آسان تر از ادرار است . کودکان در طی روز، کمتر مخالفت می کنند و با تسلط بیشتر برمثانه خود ، بهتر می توانند ادرارشان را کنترل کنند . از سوی دیگر، شب ادراری در برخی موارد را، باید شکلی از اعتراض به حساب آورد.
کنترل ادرار باید با توجه به رشد کودک و مستقل از تلاشهای آموزشی دراین زمینه، باشد. در سال اول تولد، مثانه کودک خود به خود تخلیه می شود . اما از ۱۵ تا ۱۸ ماهگی کودک می تواند حتی بدون آموزش، به مدت یکی دو ساعت، خود را کنترل کند . در این مرحله ، برخی کودکان در تمام شب نیز ادرار نمی کنند . با این حال ممکن است کودکان بعد از کنترل عمومی ادرار ، به خاطر قطع نکردن بازی و سرگرمی ، به طور " تصادفی" وحتی تا ۳ سالگی ، خود را خیس کنند . مثانه عده کمی از کودکان در ۲ سالگی نیز به فاصله نیم تا یک ساعت تخلیه می شود . به طور متوسط ، دخترها زودتر از پسرها می توانند مثانه شان را کنترل کنند.
آمادگی کودکان برای کنترل ادرار در این سن ، به معنای آن نیست که آنها در این زمینه تربیت یافتهاند ، اگر والدین به موقع به او یادآوری نکنند ، ممکن است این آموزش به تاخیر بیفتد ، در این مرحله ، کودک به اندازه کافی از پرشدن مثانه و احساس دفع ، آگاهی ندارد و برای به خاطر سپردن وقت ادرار، په آموزش کافی نیاز دارد.

خبردادن از ۱۸ تا ۲۲ ماهگی
برخی کودکان بعد از ادرار ، والدین را خبر می کنند. این نشانه حسن نیت کودک است و اگر مورد تشویق قرارگیرد به زودی یاد می گیرد که به موقع آنها را با خبر سازد. دراین حالت نیز نباید آموزش کودک را خاتمه یافته به حساب آورد. بلکه باید با پیگیری آموزش از " بازگشت" و سیر قهقرایی کودک جلوگیری کرد.

شروع آموزش
درنیمه اول در سالگی ، کودک آماده یادگیری چگونگی دفع ادرار است. پدران و مادرانی که می خواهند تربیت فرزندشان را زود شروع کنند ، می توانند از آغاز دو سالگی ، به تدریج او را به توالت ببرند به شرط آنکه کودک بتواند دست کم به مدت دو ساعت ، ادرار خود را کنترل کند . به علاوه، مثانه کودک باید به طور طبیعی و به اندازه کافی رشد کرده باشد و از نظر پربودن آن ، طفل احساس آمادگی کند . معمولا بعد از خواب بعد از ظهر و صبح، زمان مناسبی برای شروع این آموزش است . و ۳۹۵ - اعلام خبر از طرف کودک - گروه دیگری از والدین صبر می کنند تا خود کودک آنان را از احساس دفع ادرار با خبر سازد . در این حالت باید به تدریج کلمه ، صدا یا اصطلاح خاصی را تعیین کرد و به عنوان علامت رمز مورد استفاده قرار داد . کودک به زودی یاد می گیرد که به محض احساس دفع ادرار ، با این علامت والدین را خبر کند. هدف والدین باید این باشد که به تدریج کودک دراین مورد به استقلال کامل برسد.
این گروه از والدین باید توجه داشته باشند که نباید فقط انتظار بکشند تا کودک ، خود همه چیز را به آنان خبر دهد ، بلکه راهنمایی و کمک آنان، به اعلام آمادگی فرزند سرعت می بخشد. در پایان دوسالگی ، بیشتر کودکان می خواهند با والدین همکاری کنند ، به شرط آن که پدر و مادر به آمادگی فرزندان توجه نشان دهند و با ملایمت و مهربانی با آنان رفتار کنند .

ناتوانی در دفع ادرار
گاه وابستگی و عادت کودک به لگن یا توالت منزل ، باعث می شود که نتواند در محل دیگری ادرار کند و سرانجام شلوار خود را خیس نماید . در این حالت سرزنش و اصرار می فایده است.
آموزش کودک باید به صورتی انجام گیرد که او بتواند در محلهای گوناگون ادرار کند تا در سفر و مهمانی با چنین مشکلی روبرو نشود.

دفع ادرار به حالت معمولی
کودک به تدریج یاد می گیرد که به حالت معمولی و مانند سایر بزرگسالان ادرار کند.

خشک ماندن بستر
بسیاری از والدین با بیدار کردن شبانه کودک و بردن او به توالت ، نشان می دهند که خشک ماندن رختخواب و لباس کودک تا چه اندازه برایشان اهمیت دارد ، باید یادآوری کرد که هرگاه مثانه کودک به اندازه کافی رشد کند ، به طور طبیعی بستر خود را خیس نخواهد کرد ، به شرط آنکه قصد مخالفت و عصیان نداشته باشد.
عده بسیار کمی از کودکان ( کمتر از یک درصد )، بدون گرفتن آموزش، حتی در یک سالگی ، شبها در بسترشان ادرار نمی کنند و عده زیادی از کودکان ۲ تا ۳ ساله نیز بسترشان را خشک نگاه می دارند، در حالی که ممکن است در روز نتوانند ادرارشان را کنترل نمایند . علت این است که هنگام خواب ، کلیه ها خود به خود ، ادرار کمتر اما غلیظ تری می سازند.
بیشتر کودکان در سه سالگی ، شب ادراری را کنار می گذارند. پسرها نسبت به دخترها و کودکان عصبی و تندخو درمقابل بچه های خونسرد و آرام این حالت را دیرتر ترک می گویند . گاه این عادت امری موروثی به حساب می آید.
من تصور نمی کنم آموزش ویژهای درباره شب ادراری ضروری باشد . رشد طبیعی مثانه و آشنایی با این مفهوم که جای دفع ادرار در توالت باید باشد ، در بیشتر موارد کارساز است . البته والدین میتوانند با تشویق فرزند ، هنگامی که بستر خود را خشک نگاه داشته است، او را در این مورد یاری دهند.
عده ای از والدین، قبل از خواب کودک را به توالت می برند که این عمل حدود ۶ تا ۸ ماه بعد از کنترل ادرار توسط کودک در روز ، میتواند موثر باشد . همچنین برخی کودکان خود به راحتی از خواب بیدار می شوند. و گروهی نیز با دشواری به توالت رفتن تن می دهند. من تصور میکنم اگر والدین با این مشکل روبرو هستند باید از بیدار کردن کودکان خودداری کنند.

منبع: از من بپرس