خانه‌های روی‌ آب

روزگار سیاه کال سیاسک

از رسالت١٣٣ وارد منطقه همت‌آباد می‌شویم. جمعی از اهالی ما را به بخشی از منطقه می‌برند که تصمیم‌گیری درباره کال سیاسک، این روزهایشان را سیاه کرده است. می‌گویند: بستر کال را می‌خواهند با تخریب سرپناه‌های ما آزاد کنند. کال سیاسک، یکی از سرشاخه‌های کشف‌رود است که در طالقانی١٣ به رودخانه می‌پیوندد. طول این کال در منطقه همت‌آباد، تقریبا ۴٠٠٠متر است و مسیر کاملش که بعد از این نقطه به علی‌آباد و مقصودآباد می‌رسد، ۶،۵کیلومتر نمی‌شود.

مسیر کال را با اهالی پیش می‌گیریم. مردم دهانه کال در رسالت‌١٢٩ را نشان می‌دهند و با شکایت می‌گویند: سال گذشته گرفتگی کال در قسمت دهانه را با هزینه ١٠میلیونی از طرف اهالی آزاد کردیم. شرکت آب منطقه‌ای قبل از آن آمده و بخشی از کال را در آن طرف جاده باز کرده بود. هرچه سر راه آب بود، زیر پل جمع شده بود. بوی تعفن، همه جاده را برداشته بود و کسی به فکر اهالی اینجا نبود تا اینکه خودمان دست به کار شدیم و تا‌حدودی آلودگی را از محیط دور کردیم.

رمضانعلی یعقوبی، رئیس شورای روستای همت‌آباد، دیوار دبیرستان دخترانه همت‌آباد را که لب‌به‌لب کال است، نشان می‌دهد و می‌گوید: پشت این حیاط یک خانه بود که شورا آن را با خرج خودش خرید و تخریب کرد تا مدرسه در‌امان باشد، اما حالا می‌گویند حیاط این مدرسه نیز که قدمت سی‌ساله دارد باید تخریب شود.او ادامه می‌دهد: در همت‌آباد کال نبود. ما می‌گوییم «شیله»، یعنی یک آبراه کوچک داشت. زمانی اینجا یعنی در طالقانی۶، یک کوره آجرپزی بود. زمینش پنج‌شش‌هزار متر بود. مردم آن را خریدند و در آن خانه ساختند. یک زمانی پشت همین خانه‌ها که در زمین کوره ساخته شد، کالی بود که خودش خودبه‌خود کور شد. با سیل لرستان، مسئولان شرکت آب منطقه‌ای حساس شدند که باید آن راه‌آب نیز باز شود.

چند خانم از شرکت آب منطقه‌ای رسیده‌اند و به ما می‌پیوندند. خاطرشان از صحبت‌هایی که از کارشناسان شنیده‌اند، آزرده است. یکی از خانم‌ها با درماندگی می‌گوید: ادعا می‌کنند با نصب تابلو، محدوده رودخانه را مشخص کرده‌اند، درحالی‌که ما هرگز تابلویی ندیده‌ایم. تابلو خطر سیل موجود است که برای تردد و استراحت در حاشیه کال هشدار داده، اما تابلویی مبنی‌بر هشدار درباره ساخت‌و‌ساز در حریم کال نصب نکرده‌اند. همین تابلوها نیز ٢سال پیش، نصب شده‌اند.

کال کاملا خشک بود

مردان و زنان روستا قدم‌به‌قدم حاشیه کال را با ما می‌آیند و از گذشته محل زندگی‌شان که در آن هیچ خطر سیلی نبود، می‌گویند: کال تا قبل از بارندگی‌های اخیر کاملا خشک بود؛ چون سر‌رشته این کال در روستای بالا به نام علی‌آباد است. حتی در آن روستا که فقط یک‌کیلومتر با روستای ما فاصله دارد، داخل بستر مغازه ساختند.

جمعیت همت‌آباد که جزو مشهد محسوب می‌شود، طبق سرشماری سال٩۵، ١۵٠٠نفر است، اما جمعیت واقعی این بخش باتوجه‌به آمار مرکز بهداشت ۴۵٠٠نفر است. به غیر از مشکل این روزهای اهالی، مسئله اصلیِ مردم اینجا نداشتن آب شرب با‌کیفیت است. آب شرب مردم از ٣،٢حلقه چاه از اطراف روستا تأمین می‌شود که کیفیت ندارد و بارها ازسوی دهیار و رئیس شورای روستا به مسئولان اعلام شده است.خط لوله آب شرب که کاملا زنگ‌زده است و ظاهر آلوده‌ای دارد، در دهانه کال که همان پل طالقانی است دیده می‌شود. این لوله در دو طرف جاده، وجود دارد.

دوباره در مسیر کال، جایی که حاشیه آن منازل مسکونی ساخته شده‌اند، قرار می‌گیریم. یعقوبی به اسناد اشاره و بیان می‌کند: طبق نقشه‌ها و نشانه‌های آبی‌رنگی که کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای روی دیوارها کشیده‌اند، بخش کمی باید تخریب شود؛ یعنی در حد ١۴خانه که بعضی‌هایشان ۵/١ مترمربع و بعضی‌هایشان در حدود ٢مترمربع و درنهایت بعضی‌ خانه‌ها ٩متر‌مربع باید عقب‌نشینی کنند.

یکی از خانم‌ها که پاسخ کارشناسان آب منطقه‌ای را به گوش اهالی می‌رساند، می‌گوید: آن‌ها مدعی هستند عرض کال در بخش‌های مختلف، متغیر است از ٣٠‌متر تا ٣۵‌متر؛ این درحالی است که عرض کال از گذشته، فقط ۴،٣متر بوده است. یکی از جوان‌های معترض با صدای بلند می‌گوید: کال شاید کلا ۴متر عرض داشته است؛ یعنی دقیقا برابر با عرض خیابان طالقانی ولی حالا گفته‌اند باید تا ١٠متر را تخریب کنند. خودشان هم نمی‌دانند به چه چیزی اخطار داده‌اند!

حاشیه غم‌انگیز رودخانه اساطیری

با اهالی به حاشیه رودخانه کشف‌رود می‌رویم. آن‌ها می‌گویند در این قسمت بیشتر دباغی‌ها فعال بودند که با رفتن آن‌ها ضایعاتی‌ها مستقر شدند. در حال حاضر در حاشیه کشف‌رود، به‌جز کارگاه‌های ضایعاتی، کارگاه‌های اگزوزسازی ، چوب‌بُری ، مبل‌سازی و کارگاه‌های قالی‌شویی و مرکز ترک اعتیاد قرار دارد. این کارگاه‌ها هر مایع و جامد دفعی داشته باشند، در بستر رودخانه کشف‌رود رها می‌کنند. زباله، همه منطقه را فراگرفته است و از میان زباله‌ها، چند بلوکه مربوط‌به شرکت آب منطقه‌ای و نشانه‌گذاری روی دیوارها دیده می‌شود.

کال سیاسک از همین منطقه به کشف‌رود می‌پیوندد. ساکنان همت‌آباد می‌گویند با‌اینکه بارندگی‌های امسال به غیر از یک شب، وضعیت بحرانی‌ای در منطقه ایجاد نکرده بود، به دستور بخشداری به مردم گفته بودند باید خانه‌هایشان را تخلیه کنند؛ دستوری که کسی توجهی به آن نکرد. یکی از افراد مطلع که او هم مانند دیگران تمایلی ندارد نامش در گزارش درج شود، می‌گوید: سال٨۶ شرکت آب منطقه‌ای به‌‌همراه اعضای شورا به خانه‌ها اخطاریه کتبی داده بودند، اما چون خانه‌ها دست به دست چرخیده، ساکنان فعلی می‌گویند به ما اخطاریه نداده‌اند و حق هم دارند؛ اخطاریه‌ای به دست آن‌ها نرسیده است.

وام بلاعوض یا زمین

اما راهکار چیست؟ اگر بنا به تخریب باشد، مردم کجا باید ساکن شوند؟ یکی‌شان می‌گوید: نمی‌توانیم که در چادر زندگی کنیم! همه این خانه‌ها پروانه ساخت و استعلام بنیاد مسکن دارد. اما به ما گفته‌اند خانه‌های در بستر بدون شک باید تخریب شود و در زمینش کشاورزی کنیم؛ خانه‌های در حریم کال نیز باید تا حد مشخص‌شده تخریب شوند.یکی از مردان با اعتراض می‌گوید: اغلب اهالی اینجا شغلشان کارگری است و کشاورزی برچیده شده است. اینجا اصلا کشاورزی نیست؛ نه یک مثقال، موتور آب دارد و نه حتی کسی هزار‌متر ‌زمین کشاورزی دارد.

از میان افرادی که دورمان حلقه زده‌اند، یکی می‌گوید: باید به ما وام بلاعوض یا زمین بدهند. می‌توانیم یک سال اجاره‌نشینی کنیم و به ما زمین بدهند تا دوباره بسازیم.

بعداز بازدید از کال سیاسک و شنیدن گلایه‌های مردم همت‌آباد، به بخشی از حریم مشهد می‌رویم که مرکز کارگاه‌های جمع‌آوری و تفکیک ضایعات است. این کارگاه‌ها، زباله‌های خشک و ضایعات شهر مشهد را به اینجا می‌آورند و در کارگاه‌هایی که به گفته اهالی مطلع، مجوزی ندارند، روند تفکیک را اجرایی می‌کنند. در انتهای مسیر کال کِنوگِرد قرار دارد که وضعیت بهداشت آنجا تقریبا غیر قابل تحمل است. زمین‌ کال خشک و پُر از زباله و عفونت است.

فراتر از تکالیف قانونی عمل کرده‌ایم

برای پیگیری مشکلاتی که اهالی همت‌آباد مطرح کردند، به‌سراغ مدیر پروژه کال سیاسک می‌رویم. حسین تُرشیزی در پاسخ به گلایه ساکنان همت‌آباد که بیان کرده‌اند برای خانه‌هایشان استعلام بنیاد مسکن دارند، اظهار می‌کند: ساکنانِ معترضی که هفته گذشته به آن‌ها اخطار داده‌ایم باید درخواستشان را اعلام کنند تا دوباره پرونده‌ آن‌ها در کمیسیون آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای، بررسی و درباره آن اعلام نظر شود.

وی درباره تعداد خانه‌هایی که به آن‌ها اخطار تخریب داده‌اند، می‌گوید: در‌مجموع حدود ٨٠خانه مسکونی که فقط در بستر کال سیاسک ساخته شده‌اند، باید تخریب شوند، اما تنش‌های اجتماعی هنوز اجازه نداده است ما به آزادسازی حریم کال سیاسک ورود پیدا کنیم. او تأکید می‌کند حتی فراتر از تکالیف قانونی‌شان به مردم اخطار داده‌اند و می‌افزاید: مطالعات کال سیاسک طبق قانون انجام شده است و برای آن در سال‌٩۵ فراخوان روزنامه نیز چاپ کرده‌ایم.

ترشیزی در پاسخ به این بخش از گفته اهالی که از تعریض بستر شکایت دارند، می‌گوید: طبق قانون، شرکت آب منطقه‌ای متولی آزادسازی بستر رودخانه‌هاست و برای این منظور در کال سیاسک، عکس‌های هوایی به‌روز‌شده سال۴٧ را نیز بررسی کرده‌ایم. برای آزادسازی بستر کال، یا قانون باید شاخص باشد یا حرف مردم و حواشی آن؛ بنابراین شرکت آب منطقه‌ای طبق مطالعات هیدرولوژی و هواشناسی و بررسی‌های منطقه‌ای و عکس‌های هوایی، حد بستر را تعیین کرده است.این کارشناس آب با اشاره به صحبت‌های مردم درباره نبود آب در کال اضافه می‌کند: این ادعا که آبی نبوده، درست است؛ زیرا در سال‌های قبل خشک‌سالی داشتیم، اما اگر آزادسازی پهنه کشف‌رود اتفاق نمی‌افتاد، امسال فاجعه‌ای بدتر از شیراز در کشف‌رود شاهد بودیم. شاید در گذشته نیز ما متهم می‌شدیم که عرض بستر را بیشتر از گذشته تعیین کرده‌ایم، اما در سیلاب اخیر، پهنه‌ای که مشخص کردیم، کاملا خودش را نشان داد.ترشیزی تاکید می‌کند: مردم برای هرگونه ساخت‌و‌سازی در مجاورت تمام رودخانه‌ها و کال‌ها باید استعلام بگیرند و شرکت آب منطقه‌ای باید اعلام‌نظر کند. شرکت آب منطقه‌ای حتی موظف‌به نصب تابلو نیست و در‌این‌راستا باید دستگاه‌های دیگر مثل بنیاد مسکن و دهیاری‌ها پاسخ‌گو باشند.

او اعلام می‌کند: در حال حاضر در مرحله انتخاب پیمانکار هستیم. پس‌از تأمین اعتبارات و رفع‌و‌رجوع موضوعات اجتماعی، سامان‌دهی کال ظرف ٢ماه آینده صورت خواهد گرفت.

مجتبی زمانیان وحیدی، شهردار منطقه ٣ مشهد، نیز در این خصوص می‌گوید: کال سیاسک در محدوده ناحیه ۴ که منفصل شهری است قرار داشت که در اواخر سال ١٣٩١ به شهرداری منطقه ملحق شد. خانه‌هایی که در بستر این کال قرار دارند و اکنون با نظر کارشناسی شرکت آب منطقه‌ای باید تخریب شوند، پیش از سال ١٣٩١ ساخته شده‌‌اند. لذا شهرداری درباره اتفاقاتی که پیش از الحاق این منطقه به شهر اتفاق افتاده است اطلاعی ندارد و نمی‌توانیم در این خصوص اظهار نظر کنیم.