محمدکاظم شاکر گفت: در عین حال که در قرون وسطی غرب به مقابله با قرآن برخواست و بعد از آن میراث فرهنگی مسلمانان را به غارت بردند، اما در دوره معاصر رویکرد روشمند و علمی بر قرآن پژوهی غرب حاکم شده است.

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری موج، در سومین شب از ویژه برنامه رمضانی ضیافت، مالک شجاعی عضو هیات علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که سردبیری و اجرای این برنامه به عهده دارد درمقدمه ای، هدف برنامه ضیافت را فهم فرهنگی قرآن و نسبت آن با فرهنگ معاصر خواند و افزود: متاسفانه گاهی در فرهنگ اسلامی نگاه به قرآن صرفا نگاهی مناسکی بوده و صرفا برای بهره بردن از ثواب تلاوت آیاتش قرائت کرده اند. مردم مومن هم، به تبع اینکه نخبگان جهان اسلام کمتر به اثر بخشی قرآن در فرهنگ، تمدن و مسائل معاصر اندیشیدند، از آن آموزه های حیات بخش قرآن محروم شده اند.

وی افزود: در عین حال، به موازات کم توجهی به قرآن از سوی مومنان، ما شاهد یک سیر مطالعات جدی در غرب در مواجهه با قرآن می بینیم که از رویکردهای خیلی خصمانه و انتقادی آغاز می شود، در مقاطعی معتدل است و حتی در برخی مقاطع شاهد نوعی شیفتگی، همدلی و همراهی برخی از افراد در غرب با قرآن هستیم. به نحوی که حجم مطالعات قرآنی در زبان انگلیسی و آلمانی واقعا قابل اعتنا است.

دوره های سه گانه غرب در مواجهه با قرآن

در ادامه محمدکاظم شاکر از اساتید دانشگاه علامه طباطبایی و مولف کتاب هایی همچون کتاب مجموعه سه جلدی اندیشه های قرآنی به درخواست مجری این برنامه به مرور بر سیر آشنایی غربیان با قرآن پرداخت و گفت: به نظر من یکی از اشتباهات رایج این است که برخی از رویکردهای خصمانه غرب در دوران قرون وسطی و بعد از آن را می بینند و آن را تعمیم می دهند. این کار همانقدر اشتباه است که بخی از غربی ها برخی تعمیم های نا بجا راجع به سنتهای اسلامی واعتبار یا عدم اسلامی آن دارند.

این پژوهشگر افزود: به نظر من غرب به طور کلی با توجه به پارادایم حاکم، غرب سه دوره تاریخی در مواجهه با قرآن داشته است.

دوره های مختلف قرآن پژوهی غربی

وی تشریح کرد: دوره اول، از قرن هفتم میلادی و اواسط قرون وسطی و همزمان با بعثت و ظهور و بروز پیامبر اسلام آغاز می شود و در آن کلیسا در حالتی تخاصمی به مقابله با اسلام و گسترش آن می پردازد. حتی بعد از ورود اسلام به اسپانیا، کشیشی فرانسوی برای مقابله فکر با اسلام اقدام به ترجمه لاتین قرآن با هدف نوشتن ردیه بر آن می کند که این ترجمه مملو از اشتباه مبنای همه ترجمه های غربی تا دوره معاصر می شود.

شاکری افزود: دوره دوم نهاد دولت جای نهاد دین را می گیردو چون اولویتش امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است و امور مذهبی جایگاهی ندارد به دنبال سلطه مذهبی نیست اما مستشرقینی را به کگار می گیرد تا با شناخت حساسیت های جوامع اسلامی، راه های کسب منافع خود را بیابند.

وی ادامه داد: در عین حال این گروه اقدام به غارت میراث فرهنگی جامعه اسلامی می کنند و اکنون کتابخانه های غرب منابع بسیار زیادی از متون اسلامی را در خود دارند. اما باید گفت که در این دوره کارهای خوبی هم صورت گرفته و بسیاری از متون اسلامی از همین طریق احیا شده اند.

این استاد دانشگاه در ادامه اظهار داشت: در دوره معاصر دوره روشمند علمی شکل گرفته که در نتیجه استقلال نسبی دانشگاه ها از نهاد دولت و دین بوجود آمده است. اساتید و دانشجویان مسلمان در دانشگاه های غربی حضور دارند و در این دوره به طور روشمند رویکرد های مختلف تحقیقات قرآن پژوهی شکل می گیرد.

وی تصریح کرد: در این دوره کمتر بحث کلامی و فلسفی می شود و بیشتر بحث ها تاریخی، نقد ادبی و زبان شناختی است و کاملا روشمند و با رائه اسناد و مدارک پیش می رود. در واقع اگر کسی بحثی را در چارچوب رویکرد تاریخی مطرح می کند باید پاسخی در همین چارچوب هم دریافت کند و هر دو نیازمند ارائه دلایل و اسناد تاریخی هستند.

همه قرآن پژوهان غربی مغرض نیستند

این قرآن پژوه تاکید کرد: اما همان طور که عرض کردم خلط بین جریانهای کلامی، تاریخی، آکادمیک و دولتی ما را به اشتباه می اندازد. در دوره معاصر رویکرد کلامی در حد صفر است و تقریبا منتفی است و در دانشگاه ها رویکرد غالب نیست. بعد از آنکه بر روی کتاب مقدس تحقیقات تاریخی و ادبی صورت گرفت و به عنوان مثال روشن شد که اسفار خمسه منصوب به موسی اصلا به حضرت موسی تعلق ندارد، رویکرد غالب قرآن پژوهی هم بحث تاریخی و ادبی است.

وی تاکید کرد: الزاما در پی این رویکردها انگیزه خصمانه ای وجود ندارد و بیشتر می توان گفت این علاقمندی بوجود آمده و اصولا ما نمی توانیم انگیزه خوانی کنیم و بلکه باید اثری که ارائه می شود را بررس یکنیم و اگر لازم هست پاسخی و یا نقدی ارائه کنیم. به عنوان مثال دو همکار در دانشگاهی در لندن وجود دارند که بر روی جمع آوری قرآن کار کرده اند. یکی از آنها به نام چارلز ونزبرو یکی از چالشی ترین مباحث را در مورد قرآن در کتابی با عنوان «مطالعات قرآنی» مطرح کرده و در اداعایی عجیب می گوید که قرآن تا دو قرن بعد از پیامبر جمع آوری نشده است. اما جان برتون همکار او در همان دانشگاه، کتابی با عنوان «جمع آوری قرآن» نوشته و به این نتیجه رسیده این قرآن موجود، تماکما در زمان حضور پیامبر اسلام (ص) جمع آوری شده است.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: این کتاب کاملا روشمند و با استناد تاریخی نوشته شده است و نکته جالب اینکه همان چارلز ونزبرو در نقدی که بر این کتاب نوشته تاکید کرده که بسیار تلاش کردم تا او را متقاعد کنم که نظرش را تغییر دهد اما او قبول نکرد. البته نقدهای جدی بر نظرات ونزبرو وجود دارد و کاملا نظریاتش با دلایل متقن رد شده است. این نشان می دهد که در این دوره با فضای متفاوتی وجود دارد و دیگر کلیسا نیست که کشیش سخن بگوید و بقیه او را تشویق کنند بلکه باید روشمند و معتبر سخن بگویندو در مقابل نقدها از خود دفاع کند.

دستاورد پزوهش های معاصر غربیان

در ادامه محمدکاظم شاکر به مهمترین دستاوردهای تحقیقات قرآن پژوهی غربیان اشاره کرد گفت: در دوره معاصر اولین و مهمترین بحث و رویکرد قرآن پژوهی، رویکرد تاریخی است که در این رویکرد پیامبر، قرآن، مسلمانان و دشمنان اسلام را از نظر تاریخی بررسی می کنند. دومین بحث مهم بررسی ساختار قرآن از دو منظر نزولی و ادبی است. عده ای ساختار ادبی قرآن را بررسی کرده و سوره ها را از منظر ادبی ژانر بندی کرده اند. برخی هم از منظر ساختار نزول قرآن و تقسیم بندی سوره ها تحقیقات و دستاوردهایی دارند.

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: رویکرد سوم هم رویکرد زبان شناختی به قرآن است که هم از سوی کسانی که نگاهی مثبت داشته اند وهم افرادی که نگاهشان منفی افراطی بوده، رو به گسترش است.

آسیب شناسی تحقیقات غربی بر قرآن

در بخش پایانی این برنامه مالک شجاعی سردبیر و مجری برنامه ضیافت گفت: مهمترین نقدی که به دیدگاه قرآن پژوهان غربی وارد است تعمیم اقتضائات مطالعات ناظر بر انجیل و تورات و روش شناسی آن به قرآن اشتباه است.

محمدکاظم شاکر هم بر دلایلی همچون انجام آزمایش کربن چهارده بر برخی مصحف قرآنی و کشف چندین برگ قرآن مربوط به دوران صدر اسلام و زمان حیات حضرت رسول (ص) تاکید کرد و گفت: همه این اسناد علمی اثبات م یکند که قرآن در زمان پیامبر جمع آوری شده است.