سوال مخاطب نی‌نی‌بان: سلام. می‌خواستم بدانم که تاریخ زایمان بر حسب سونو درست است یا پریود؟ من همیشه پریودم نامرتب بوده اما آخری را می‌دونم اما دکترم می خواهد بچه را بر حسب سونو در بیاورد. لطفا بگویید درست است یا غلط.

پاسخ دکتر آزیتا صفار زاده کرمانی، متخصص زنان و زایمان، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران:
سونوگرافی ۳ ماهه اول بارداری به خصوص سونوگرافی ان تی جزو دقیق‌ترین سونوگرافی های تعیین‌کننده زمان زایمان است. در حقیقت با این نوع سونوگرافی، سن دقیق جنین و موقع دقیق زایمان قابل تعیین است. با توجه به اینکه زمان عادت ماهیانه، تخمک‌گذاری و لقاح همیشه بالا و پایین است و به اصطلاح به هم نمی‌خورد معمولا سونوگرافی سه ماهه اول به خصوص ان تی (البته با چند روز خطا) دقیق‌ترین تاریخ زایمان را به ما خواهد داد.

بنابراین به پزشکتان اطمینان کنید و بدانید که سونوگرافی ان تی تعیین‌ کننده زمان زایمان شماست. اگر قرار است که به صورت سزارین فرزندتان را به دنیا بیاورید در هفته ۳۸ و چهار پنج روز یا هفته سی ‌و نهم بهترین زمان عمل است.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:

اولین سونوگرافی بارداری چه زمانی است؟ آخرین سونوگرافی در هفته چندم بارداری انجام می‌شود؟ از چه زمانی بارداری در سونوگرافی معلوم می‌شود؟

این‌ها رایج‌ترین مسائلی است که به ذهن خانم‌های باردار می‌رسد؛ به خصوص در بارداری اول. در این مطلب جواب این سوالات و مسائل دیگر درباره سونوگرافی های بارداری را پیدا خواهید کرد.

چرا سونوگرافی؟

سونوگرافی یکی از روش‌های تشخیص بیماری است که در آن بافت‌های زیر پوست مثل عضلات، مفاصل، اندام‌های داخلی و ضایعات با امواج صوت بررسی می‌شود و یکی از موارد پرکاربرد آن، سونوگرافی های بارداری است.

متخصصان زنان و زایمان با استفاده از انواع سونوگرافی های بارداری که در زمان‌ها و به روش‌های مختلف انجام می‌شود، می‌توانند وضعیت داخلی رحم را بررسی کرده و سلامت جنین را تحت نظر داشته باشند.

سونوگرافی برای تعیین زمان زایمان دقیق است؟

سونوگرافی برای تعیین زمان زایمان دقیق است؟

عمده‌ترین دلایل تجویز سونوگرافی در بارداری موارد زیر است

- بررسی وضعیت رشد و سن جنین

- تعیین تعداد جنین و بارداری چندقلویی

- بررسی مشکلات رحم، تخمدان، دهانه رحم یا جفت

- تشخیص مشکل در جنین یا مادر

- بررسی ضربان قلب جنین

- تعیین رشد و موقعیت جنین در رحم

- اندازه‌گیری سطح مایع آمنیوتیک مادر

- بررسی علائم سندرم داون

- سونوگرافی در دوران بارداری

تعداد سونوگرافی های بارداری

عوامل خطرسازی که در معاینات اولیه مادر دیده می‌شود و به اصطلاح «پرخطر بودن بارداری»، مهم‌ترین عامل تعیین کننده تعداد و نوع سونوگرافی های بارداری است.

هرچه فاکتورهای خطرساز یک بارداری بیشتر باشد تعداد سونوگرافی های بارداری هم افزایش می‌یابد و این موضوع ارتباطی با سن و سال مادر، حتی در بارداری بعد از ۳۵ سالگی یا بارداری بعد از ۴۰ سالگی مادر ندارد.

از جمله سونوگرافی‌های لازم دوران بارداری

- سونوگرافی هفته ۵ بارداری

- سونوگرافی هفته ۱۱ تا ۱۳ بارداری

- سونوگرافی NT

- سونوگرافی NB

- سونوگرافی هفته ۱۸ تا ۲۰

- سونوگرافی های بارداری بعد از هفته ۲۰

- سونوگرافی های سه بعدی و چهار بعدی

سونوگرافی NT

یکی از تست های غربالگری که برای مادران باردار در هفته یازدهم تا چهاردهم بارداری توصیه می شود، سونوگرافی NT می باشد. NT مخفف nuchal-translucency به معنای فضای شفاف پشت گردن است.

در طی این نوع سونوگرافی، متخصص مربوطه با بررسی ابعاد و اندازه های جنین، ابتلای او به بیماری سندروم داون و برخی از ناهنجاری های کروموزومی و مشکلات قلبی مادرزادی را بررسی می کند.

قبلا مادران تنها پس از به دنیا آمدن فرزندشان، متوجه نقص های مادرزادی و ژنتیکی در او می شدند، اما با این تکنولوژی جدید می توان قبل از ورود جنین به ماه چهارم جنینی، از ابتلای او به این ناهنجاری ها اطلاعاتی کسب کرد.

در سونوگرافی NT جنین بیمار چگونه دیده می شود؟

متخصص مربوطه با بررسی اندازه فضای روشن و شفاف در بافت پشت گردن، بیماری را در جنین تشخیص می دهد. نوزاد مبتلا به ناهنجاری مادرزادی، معمولا مایع تجمع یافته ای در ناحیه پشت گردن خود در طول سه ماه اول بارداری دارد و این فضای روشن، بزرگتر از میزان جنین های سالم و طبیعی است.

سونوگرافی NT چه موقع باید انجام شود؟

سونوگرافی ان تی باید بین هفته های 11 تا 14 بارداری انجام بگیرد، زیرا در محدوده همین سن بارداری، مایع پشت گردن جنین، شفاف و قابل بررسی است.

سونوگرافی NT باید بین هفته یازدهم تا سیزدهم و شش روز انجام شود.

قبل از 11 هفتگی انجام این سونوگرافی امکان پذیر نیست، زیرا جنین بسیار کوچک است و بعد از هفته چهاردهم نیز مایع شفاف پشت گردن جنین، از بین می رود.

سونوگرافی NT چه کاربردهای دیگری دارد؟

علاوه بر تشخیص ناهنجاری های ژنتیکی و مادرزادی، با این نوع سونوگرافی، سن دقیق جنین و موقع دقیق زایمان طبیعی قابل تعیین است.

همچنین در طی سونوگرافی NT، وجود و یا عدم وجود استخوان بینی هم قابل ثبت و بررسی می باشد، زیرا در ناهنجاری های مادرزادی مثل سندروم داون، تیغه استخوان بینی تشکیل نمی شود.

لازم به ذکر است که استخوان بینی در هر سنی از حاملگی قابل اندازه گیری می باشد و ارزش تشخیصی دارد، ولی به علت همراهی با NT بیشتر در ماه های سه ماهه دوم استفاده می شود

سونوگرافی NT و استخوان بینی، برای غربالگری بیماری های ژنتیکی شایع و نارسایی قلبی جنین استفاده می شود. شکل استخوان بینی و زاویه آن با استخوان پیشانی در تشخیص بسیاری از بیماری ها در هر سنی کمک می کند.

علاوه بر مواردی که ذکر شد در طی این سونوگرافی، متخصص مربوطه با اندازه گیری نواحی مختلف بدن جنین، مثلا اندازه دور سر جنین، طول بدن، استخوان ران و استخوان بازو، سلامت جنین را تا حدی بررسی می کند.

چه خانم هایی باید این سونوگرافی را انجام دهند؟

انجام این نوع سونوگرافی برای تمامی زنان باردار مفید است و تا حدی خیالشان را از بابت برخی ناهنجاری های جنین راحت می کند.

اما زنان باردار بالای 35 سال سن و خانم های بارداری که در زایمان های قبلی خود فرزندی با ناهنجاری مادرزادی به دنیا آورده اند و یا در اقوام درجه یک خود، افرادی با ناهنجاری مادرزادی و ژنتیکی دارند، باید این سونوگرافی را انجام دهند.

سونوگرافی NT چگونه انجام می شود؟

در این سونوگرافی، مادر روی تحت دراز می کشد و متخصص مربوطه، حسگر را به ماده ژلاتینی آغشته می کند و بر روی شکم مادر قرار می دهد. در حین انجام این سونوگرافی، مادر می تواند جنین خود را بر روی مانیتوری که روبرویش قرار دارد، مشاهده کند.

یکی از مزیت های ویژه این آزمایش، غیر تهاجمی بودن آن می باشد که هیچ گونه خطری، مادر و جنین را تهدید نمی کند.

تذکر مهم

به مادران باردار توصیه می شود که برای انجام سونوگرافی ان تی، حتما بین هفته های 11 تا 14 بارداری به پزشک مراجعه کنند.

انجام این سونوگرافی به همراه آزمایش خون که برای بررسی بیشتر ناهنجاری های جنین انجام می گیرد، ارزشمند است.

انجام سونوگرافی NT و آزمایش خون ناهنجاری های ژنتیکی با هم، قابلیت تشخیصی دارند و به عنوان تست های غربالگری سه ماه اول بارداری به حساب می آیند.

لازم به ذکر است که دقت سونوگرافی، به تنهایی در تشخیص ناهنجاری های جنین حدود 75 درصد می باشد و اگر با آزمایش خون همراه شود، صحت آنها به 85 درصد می رسد.

همانطور که می دانید در آزمایش های پزشکی همیشه درصد خطایی برای اشتباهات قرار می دهند.

در طی آزمایش خونی که از مادر می گیرند، سطح هورمون های بدن مادر اندازه گیری می شود و احتمال ابتلای جنین به ناهنجاری های ژنتیکی مثل سندروم داون و تریزومی 13 و تریزومی 18 را بررسی می کنند. تریزومی به معنای سه کروموزوم به جای دو کروموزوم طبیعی است.

در طی تست های غربالگری سه ماهه اول بارداری، وجود و یا عدم بیماری هایی مانند تریزومی 18 و تریزومی 21 (سندروم داون) و تریزومی 13 بررسی می شود، یعنی کروموزوم های شماره 13 و 18 و 21 جنین را از جهت سه تایی بودن که نوعی ناهنجاری است، بررسی می کنند.

همانطور که می دانید تعداد کروموزم های انسان در هر سلول (غیر جنسی) 23 جفت، یعنی 46 عدد است.

از چه زمانی بارداری در سونوگرافی معلوم می‌شود؟

تاریخ آخرین عادت ماهانه و زمان آخرین بارداری (اگر بارداری اول نباشد) تعیین کننده سن بارداری شماست. سونوگرافی های بارداری هم می‌توانند با توجه به سایز جنین و آخرین قاعدگی مادر سن بارداری را تخمین بزنند اما در هفته‌های اول بارداری (قبل از هفته ۱۰ بارداری) جنین به قدری کوچک است که معمولا در سونوگرافی دیده نمی‌شود و ممکن است پزشک برای مادر سونوگرافی واژینال تجویز کنید تا از طبیعی بودن بارداری مطمئن شود.

هفته ۵ بارداری معمولا اولین سونوگرافی بارداری انجام می‌شود که دیدن ساک حاملگی با شکل طبیعی و اندازه مناسب و شنیدن ضربان قلب جنین از نشانه‌های یک بارداری سالم و طبیعی است و نگرانی‌های مادر و البته پزشک را تا حد زیادی کم می‌کند.

سونوگرافی واژینال در بارداری

سونوگرافی واژینال که به آن ترانس واژینال هم می‌گویند، فقط برای تایید بارداری داخل رحمی است و در صورتی که مادر باردار سابقه سقط جنین یا بارداری خارج از رحم داشته یا از روش‌های کمک باروری استفاده کرده یا در هفته ۶ تا ۱۰ بارداری درد و خونریزی داشته باشد، تجویز می‌شود.

سونوگرافی واژینال در بارداری هیچ خطری برای مادر و جنینش ایجاد نمی‌کند بلکه صرفا این امکان را ایجاد می‌کند که پزشک بتواند از فاصله‌ای نزدیک وضعیت رحم و تخمدان‌ها را بررسی کند و از طبیعی بودن بارداری مطمئن شود.

اگر فردی بعد از سونوگرافی واژینال سقط جنین کند، در واقع بدون سونوگرافی واژینال هم دچار سقط جنین می‌شده و سونوگرافی واژینال علت سقط جنین او نبوده است.

سونوگرافی هفته ۱۳ بارداری

اگر همه چیز در سونوگرافی هفته پنجم طبیعی باشد، دوباره باید بین هفته ۱۱ تا ۱۳ بارداری سونوگرافی دیگری به عنوان سونوگرافی غربالگری نوبت اول انجام بدهد که در آن چین پشت گردن جنین، میزان مایع موجود در این فضا و همچنین تشکیل شدن استخوان تیغه بینی و اندازه آن بررسی می‌شود.

این سونوگرافی های بارداری که به سونوگرافی NT و سونوگرافی NB مشهورند، فاکتورهایی را مشخص می‌کنند که پزشک با توجه به آن، احتمال وجود سندرم داون را در جنین بررسی می‌کند.

سونوگرافی هفته ۱۸ بارداری

اگر سونوگرافی مرحله اول غربالگری نرمال باشد، مادر تا هفته ۱۸و نهایتا ۲۰ بارداری نیازی به سونوی جدید ندارد چون در کشور ما، مجوز سقط فقط قبل از هفته ۱۸ بارداری صادر می‌شود.

اما در سونوگرافی هفته ۱۸ تا ۲۰ بارداری که به سونوگرافی آنومالی (ناهنجاری) مشهور است، موارد بیشتر و دقیق‌تری شامل: وضعیت چشم‌ها، بینی، گوش‌ها، لب شکری بودن یا نبودن، فرم سر، قفسه سینه، نمای چهار حفره‌ای قلب، طول دست‌ها، تعداد انگشتان و ... بررسی می‌شود تا در صورت طبیعی نبودن جنین و نیاز به سقط جنین، این کار بدون منع شرعی و اخلاقی انجام شود.

آخرین سونوگرافی در هفته چندم بارداری؟

تا ماه ۷ بارداری ، معمولا جنین حدود یک کیلوگرم وزن دارد اما در دو ماه آخر بارداری، روند وزن‌گیری و رشد او افزایش می‌یابد. به همین خاطر بعد از هفته ۲۰ بارداری، تعیین وزن جنین، اندازه‌گیری دور سر جنین و طول استخوان ران او، علت اصلی سونوگرافی های بارداری است.

تخمین وزن جنین در سونوگرافی نسبتا دقیق است و حدود ۱۵ درصد خطا دارد؛ هرچند که هر قدر جنین بزرگتر شود، اندازه‌گیری او هم سخت‌تر خواهد بود.

در نهایت این اعداد باید با سن جنین یا سن بارداری مطابقت داشته باشد و در غیر این صورت، باید وجود مواردی مثل اختلال عملکرد جفت، وجود یک بیماری عفونی، وضعیت خون‌رسانی به جنین و میزان مایع آمنیوتیک دور جنین و ... بررسی شود.

مادران دیابتی یا مادرانی که دچار پره اکلامسی و فشار خون بارداری هستند، باید در ماه‌های ۷، ۸ و ۹ بارداری ماهی یکبار سونوگرافی انجام دهند تا جلوی عوارضی مثل اختلال در خون رسانی به جنین یا چاقی جنین گرفته شود.

همچنین در زایمان‌های طبیعی که پزشک باید منتظر شروع درد زایمان یا پارگی کیسه آب باشد، مادر باید به طور روتین و طبق تشخیص پزشک، سونوگرافی های بارداری را انجام دهد تا مبادا مایع دور جنین کم شده و سلامتش به خطر بیفتد.

سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی الزامی است؟

هر موضوع پزشکی که در سونوگرافی‌های سه بعدی و چهاربعدی قابل رویت است، در یک سونوگرافی ساده دو بعدی هم قابل دسترسی است بنابراین انجام این سونوگرافی‌ها (3D و 4D) برتری خاصی ندارند.

ضمن اینکه این سونوگرافی‌ها احتمال ایجاد حرارت را بالا برده و در صورتیکه سونولوژیست حاذقی آن را ظرف مدتی کوتاه و استاندارد انجام ندهد، می‌تواند به جنین آسیب بزند. اما در مدت کوتاه، این سونوگرافی‌ها اشکالی برای جنین ایجاد نمی‌کنند و مادرانی که اصرار دارند، می‌توانند عکسی از دوران جنینی به یادگار داشته باشند.