رشد آرام «شناوری‌» سهام

بر اساس آخرین بررسی‌های به عمل آمد‌ه از ۳۲۵ شرکت حاضر د‌ر بورس تهران، کل سهام منتشر شد‌ه شرکت‌های بورسی بیش از ۲ هزار و ۴۴ میلیارد‌ سهم است. شاید‌ باور این نکته سخت باشد‌ که از این تعد‌اد‌ سهام منتشر شد‌ه حد‌اکثر ۶/ ۱۸د‌رصد‌ یعنی حد‌ود‌ ۳۸۰میلیارد‌ و ۵۰۰میلیون سهم به‌عنوان سهام شناور آزاد‌ د‌ر این بازار شناسایی شد‌ه و قابلیت معامله د‌ر بازار سهام را د‌ارند‌. به عبارتی د‌یگر بیش از ۸۱د‌رصد‌ سهام د‌ر بورس تهران د‌ر اختیار مالکان عمد‌ه است که با اهد‌اف مد‌یریتی نگهد‌اری می‌شود‌. این د‌ر حالی است که د‌ر بورس‌های پیشرفته د‌نیا سهام شناور به بیش از ۸۰ د‌رصد‌ نیز می‌رسد‌. البته بررسی روند انتشار گزارش‌هایی درخصوص میزان سهام شناور آزاد شرکت‌های فعال در بازار سهام طی سال‌های اخیر نشان از بهبود با سرعت بسیار پایین دارد. به‌طور‌ی‌که میانگین سهم ۱۵درصدی سهام شناور آزاد شرکت‌ها در پایان سال ۹۶ به ۶/ ۱۵درصد در پایان خردادماه سال پیش، ۱۶/ ۱۵درصد در پایان شهریور ماه سال ۹۷ و ۴/ ۱۷درصد در پایان آذرماه سال قبل رسیده است. سرانجام این رشد آهسته، ثبت میزان سهام شناور آزادی معادل ۶/ ۱۸درصد در پایان اسفندماه سال ۹۷ را به دنبال داشته است.

با وجود الزامات برای عرضه عمومی سهام، بسیاری از سهامداران کنترل‌کننده تمایل ندارند سهام شرکتشان در بازار عرضه شود. در حالی سازمان بورس اوراق بهادار در راستای شفاف‌سازی بازار و همچنین حرکت به سوی بازار کارآ در خرداد ماه سال ۸۳ مصوب کرد که شرکت‌ها باید میزان سهام شناور آزاد خود را حداقل به میزان ۲۰درصد برسانند که هنوز این موضوع اجرایی نشده است.

بر این اساس، طبق مصوبه مزبور: «سهامدار یا سهامداران عمده شرکت‌های متقاضی پذیرش در بورس موظفند حداکثر ظرف مدت ۲ سال از تاریخ درج، حداقل ۲۰ درصد سهم خود را به شکل گسترده توزیع کنند. به‌گونه‌ای که حداقل ۲۰ درصد سهام شناورآزاد داشته باشد. همچنین سهامدار یا سهامداران عمده شرکت‌های پذیرفته شده موجود باید حداکثر ظرف مدت یک‌سال از ابلاغ این مصوبه شرایط خود را منطبق کنند.»

فشار برای افزایش شناوری

در این راستا «دنیای اقتصاد» در گزارش‌های پیشین خود به دفعات این موضوع را تاکید کرده و عنوان داشته که افزایش میزان سهام شناور آزاد شرکت‌ها نه تنها به روان‌تر شدن معاملات کمک می‌کند، بلکه تعمیق هر چه بیشتر بازار را به دنبال خواهد داشت. در این راستا هر چند مصوبه مزبور باید از خردادماه سال ۸۵ به مرحله اجرایی تبدیل می‌شد و آثار آن را در عملکرد شرکت‌ها مشاهده می‌کردیم، ولی بعد از گذشت بیش از ۱۳سال هنوز میزان سهام شناور شرکت‌های فعال در بازار سهام بسیار پایین است.

در همین راستا ماده ۶ دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس مصوب اول دی‌ماه ۱۳۸۶ نیز تاکید می‌کند که برای پذیرش سهام عادی در تابلوی بازار اول حداقل ۲۰درصد از سهام ثبت شده آن شناور بوده و تعداد سهامداران آن حداقل هزار نفر باشند. در تابلوی فرعی بازار اول نیز حداقل ۱۵درصد سهام شناور بوده و تعداد سهامداران نیز کمتر از ۷۵۰ نفر نباشد. درخصوص تابلوی بازار دوم نیز شناوری حداقل ۱۰درصد و تعداد سهامداران بیش از ۲۵۰نفر باید رعایت شود.

در این زمینه رئیس سازمان بورس نیز در مصاحبه‌ اخیر خود به تلاش‌های صورت گرفته در زمینه افزایش سهام شناور آزاد شرکت‌ها اشاره کرد و گفت: ما از سال‌های گذشته تلاش در جهت افزایش میزان سهام شناور آزاد شرکت‌ها داشته‌ایم. این امر می‌تواند افزایش عمق بازار را به دنبال داشته باشد. محمدی با اظهار این مطلب که در صورت بالا بودن میزان شناوری سهام، دیگر شاهد تشکیل صف‌های خرید و فروش نخواهیم بود، گفت: در حال حاضر میزان شناوری سهام از ۵ تا ۱۰ درصد شروع شده و برای بعضی‌ از نمادها حتی تا ۲۰ درصد پیشروی می‌کند؛ اما این ارقام در مقایسه با دیگر بازارهای مالی پیشرفته بسیار اندک است و باید افزایش یابد.

در این راستا مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار در پاسخ به سوال «دنیای اقتصاد» درخصوص اینکه چرا الزامی برای افزایش سهام شناور آزاد به شرکت‌ها وجود ندارد؟ پاسخ داد: ما ‌نمی‌توانیم شرکت‌ها را مجبور به این موضوع کنیم. برخی از سهامداران عمده شرکت‌ها تمایلی ندارند سهام زیادی در بازار داشته باشند. به‌همین دلیل این موضوع چنانچه اجباری هم باشد باید از سوی سازمان بورس اعمال شود.

اهمیت میزان بالای سهام شناور

درصد سهام شناور آزاد به‌عنوان عامل اثرگذار بر افزایش نقدشوندگی، عمق و کارآیی بازار است. هر چه مقدار سهام در دست افراد افزایش پیدا کند به همان نسبت امکان دستکاری قیمتی و ریسک نقدشوندگی سهم نیز کاهش می‌یابد. کم بودن درصد سهام در دست مردم نشان دهنده این است که تعداد کمی از سهام شرکت در دسترس قرار دارد و در نتیجه احتمال انحراف قیمت از قیمت منصفانه بالا خواهد بود. در شرکت‌هایی که سرمایه پایینی دارند و از طرفی میزان شناوری شرکت هم پایین است، احتمال سفته‌بازی در سهم و بالا بردن قیمت زیاد خواهد بود چون عده‌ای با نقدینگی بالا سهام شناور موجود در سهم را جمع می‌کنند و به راحتی قیمت سهم را افزایش می‌دهند.

نگاهی به جزئیات شناوری شرکت‌ها

بررسی آخرین آمار از میزان سهام شناور آزاد شرکت های پذیرفته شده در بورس برای دوره یکساله منتهی به پایان سال ۹۷ نشان از آن دارد که از میان ۳۲۵ شرکت مورد بررسی، بورس کالای ایران با در اختیار داشتن سهام شناور آزاد ۱۰۰درصدی، نه تنها بیشترین درصد سهم را در بازار دارد، بلکه تنها شرکتی است که تمامی سهام آن در دست سهامداران قرار دارد. در این میان ۶/ ۳درصد یعنی بیش از ۱۴میلیون سهم «کالا» به یک سهامدار حقیقی تعلق دارد.

در ادامه این روند نیز دو شرکت بانک خاورمیانه و بورس اوراق بهادار تهران قرار دارند که هر کدام حدود ۹۰درصد سهام شناور آزاد در بازار دارند. البته «بورس» در گزارش‌های منتشر شده بر اساس دوره سه‌ماهه منتهی به پایان آذرماه ۹۷، میزان سهام شناور ۸/ ۹۴درصدی را به خود اختصاص داده بود که در پایان سال حدود ۵درصد از این رقم کاسته و به درصد سهامداران عمده افزوده شد. درحال‌حاضر پتروشیمی شازند با در اختیار داشتن ۳۴/ ۹درصد از سهام «بورس» به‌عنوان سهامدار عمده این شرکت محسوب می‌شود.

بررسی آمار منتشر شده نشان می‌دهد که شرکت‌های سرامیک‌های‌صنعتی‌اردکان، قند ثابت‌ خراسان‌ و تامین‌ ماسه‌ ریخته‌گری‌ از میزان سهام شناور آزاد در محدوده ۷۰ تا ۸۰درصدی برخوردار هستند. همچنین ۱۷شرکت از سهام شناوری بین ۵۰ تا ۶۷درصد برخوردار بوده که در این میان می‌توان به فرآورده‌های‌نسوزآذر، کارتن‌‌ایران‌، صنایع شیمیایی سینا، صنایع‌ آذرآب‌، لوله‌وماشین‌سازی‌ایران‌ و زامیاد اشاره کرد.

سهام شناور آزاد ۱۴۰شرکت نیز در محدوده ۲۰ تا ۵۰ درصدی قرار دارد. نکته قابل توجه در این میان وجود ۱۶۲ شرکت بورسی دارای سهام شناور آزاد زیر ۲۰‌درصد است. این موضوع نشان می‌دهد حداقل استانداردهای پذیرش در بورس توسط این شرکت‌ها رعایت نشده است. این در حالی است که میزان سهام شناور آزاد ۹ شرکت موجود در این فهرست کمتر از یک درصد است. سیمان آرتا اردبیل، فولاد امیرکبیرکاشان، فولاد خراسان، سیمان ‌فارس‌، بانک انصار، سرمایه‌گذاری گروه صنعتی ملی، نساجی‌ بروجرد، صنایع سیمان دشتستان و نوش‌ مازندران‌ به‌عنوان محدودترین شرکت‌ها در بازار سهام هستند.