اتفاقات جنجالی ماه‌های اخیر در شبکه‌های اجتماعی کدامیک بودند؟

به گزارش جماران، آنچه قرار است در این بررسی مورد توجه قرار گیرد، موضوعات مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی درباره قتل همسر محمدعلی نجفی، شهردار اسبق تهران در نزد افکار عمومی به محوریت شبکه‌های اجتماعی است.

در همین رابطه، مقایسه‌ای میان این ماجرا با دو موضوع مشخص دیگر که سروصدای زیادی در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت، صورت گرفته که یکی به ماجرای درگیری نماینده سراوان در گمرک و دیگری به استعفا و بازگشت محمدجواد ظریف در ماه‌های اخیر مربوط می‌شود.

در ماجرای جنجالی نخست که در 26آذر پارسال طی ویدئویی 60 ثانیه ای منتشر شد، چند نفر دیده می‌شوند که یکی از آنها محمدباسط درازهی نماینده مردم سراوان در مجلس است، ویدئوی منتشر شده نشان می‌دهد که این نماینده با لحن تندی در حال بحث با یکی از کارمندان گمرک است و در این میان فرد دیگری وارد کادر شده و او را از معرکه بیرون می‌کند. ویدئوی کوتاه منتشر شده از درازهی واکنش‌های زیادی را برانگیخت به نحوی که فضای مجازی را از انتقادها و ابراز تأسف‌ها پُرکرد.

ماجرای دوم اما به ششم اسفند سال‌گذشته بازمی‌گردد، زمانی که وزیر امور خارجه کشورمان خبر غیر رسمی استعفای خود را در شبکه اینستاگرام اعلام کرد. او بعد از اعلام این خبر، کناره گیری‌اش را تلنگری برای بازگشت وزارت امور‌خارجه به جایگاه قانونی خود در روابط خارجی دانست. اما بازگشت وی از این تصمیم تنها دو روز پس از اعلام خبر و درست زمانی اتفاق افتاد که رئیس‌جمهور در نامه‌ای استعفایش را برخلاف مصالح کشور خوانده بود.

در ماجرای بعدی که صبح روز سه‌شنبه 7خرداد امسال اتفاق افتاد، شدت گرفتن درگیری لفظی میان یک زن و شوهر و شنیده شدن صدای تیر در مجتمعی در غرب تهران است که توجه اهالیرا به خود جلب کرد و نتایج اولیه نشان داد که فرد مقتول میترا استاد همسر شهردار اسبق تهراناست. هرچند محمدعلی نجفی تنها ساعاتی بعد از این اتفاق خود را به پلیس آگاهی تهران معرفی و به قتل همسر دومش اعتراف کرد، ولی واکنش‌ها به این قتل در شبکه‌های اجتماعی تا روزها پس از آن ادامه داشت.

بررسی‌های ابتدایی نشان می‌دهند که شوک و تعجب کاربران در ماجرای این قتل، دست‌کم در شبکه‌اینستاگرام رقمی معادل 70 درصد بوده و تخریب‌کنندگان جریان اصلاح‌طلب و نجفی تنها توانستند 15 درصد از فضای این شبکه را اشغال کنند و در این میان فقط 8 درصد کاربران به حمایت از نجفی پرداخته و 7 درصد نیز خبری خنثی را مخابره کرده‌اند.

تعجب ناشی از این خبر به موارد مختلفی نظیر نحوه گزارش خبری بی‌بدیل صداوسیما از ماجرای قتل تا نقض آشکار قوانین حقوقی در بررسی پرونده از دست زدن به آلت قتاله در همان ساعات اولیه گرفته تا حضور خبرنگاران و صدها دوربین در روند بازپرسی بازمی‌گردد. از سوی دیگر، غیرقابل باور بودن ارتکاب قتل از سوی فردی با سوابق و خدمات نجفی و دوگانگی‌های پرونده، ظن و گمان‌های تعجب‌گونه کاربران را به دنبال داشته است.

عملکرد عجیب صداوسیما در قبال ماجرای نجفی باعث شد تا بیشتر کاربران شبکه‌های اجتماعی، انتقادهای قابل توجه‌ای نسبت به نحوه گزارش صداوسیما داشته باشند. به نحوی که در نمودار زیر مشاهده می‌کنیم، بی‌اخلاقی و عدم رعایت قانون و نمایش دروغین در صدر توجه کاربران قرار داشته و نشان‌دهنده اوج شتابزدگی و رویکرد جناحی صداوسیما در نحوه برخورد با مسائل است.

پوشیده نیست که در این میان 15درصد کاربران نیز که عموماً جزو رقبای سیاسی اصلاح‌طلبان هستند فارغ از پرداختن به هر موضوع دیگری، صرفاً در قامت تسویه حسابی جناحی برآمده و ارتکاب قتل توسط نجفی را به جنایتکار بودن جریان رقیب تعمیم دادند. همچنین در میان این دسته از کاربران مواردی هم بودند که ضمن همسویی با اصلاح‌طلبان به تسویه حساب درون جناحی بیشتر بها داده و با پیش کشیدن موضوع نجفی از سایر اعضای جریان خود انتقاد کردند. از شاخص‌ترین این موارد می‌توان به توئیت جنجالی کرباسچی، شهردار اسبق تهران اشاره کرد که واکنش‌های زیادی دربرداشت.

غلامحسین کرباسچی تنها ساعاتی پس از انتشار خبر اعتراف نجفی به قتل میترا استاد نوشت: «ماهیت تاسف بار حادثه قتل میترا استاد هرچه باشد نمی‌توان مسئولیت کسانی را که دوسال قبل علیرغم اصرار و تذکر برخی دلسوزان و مراکز مسئول، این چاه ویل را برای اصلاحات و نجفی حفر کردند، نادیده گرفت»

این توئیت کرباسچی بازتاب‌های زیادی به‌دنبال داشت. به نحوی که برخی او را به منفعت‌طلبی شخصی متهم کرده و برخی دیگر مانند محسن میردامادی خطاب به وی نوشتند: «آنچه در مجموع این ماجرا جای تامل و تاسف دارد این است که اختلافات و کینه‌های شخصی آقای کرباسچی نسبت به آقای نجفی چقدر اهمیت داشته که دوست و همکار سی و چند ساله و هم‌حزبی بیست و چند ساله خود را که امروز، بخشی به دلیل خطای خود و بخشی با سناریوئی که برای وی طراحی و اجرا شد، زمین خورده است شادمانه لگد می‌زند؟»

در همین حال بررسی‌های به عمل آمده حداقل در شبکه توئیتر نشان می‌دهد که مطلب ارسالی کرباسچی نتوانسته بازتاب خوبی در میان کاربران این شبکه اجتماعی داشته باشد، به نحوی که مطابق نمودار زیر 98 درصد کاربران نسبت به مطلب منتشر شده توسط وی، رویکردی تخریبی یا انتقادی داشته و تنها 2درصد آن را مثبت ارزیابی کرده‌اند.

علی مطهری نیز یکی دیگر از چهره‌هایی است که به ماجرای نجفی واکنش نشان داده و در اینستاگرام خود نوشته است: «در ارتباط با ماجرای آقای دکتر نجفی دو نکته قابل توجه است:

اول این که صدا و سیما که معمولاً حوادث جنایی را منعکس نمی‌کند با ذوق‌زدگی و خوشحال از ضربه زدن به رقیب سیاسی به انعکاس کامل آن پرداخت و تنها زمانی که ندایی از مقام رهبری به او رسید دست از این عمل ناجوانمردانه خود برداشت و ناگهان سیر اخبار درباره این حادثه متوقف شد. ظاهراً خود مسئولان این سازمان قبح این گونه رفتارها را درک نمی‌کنند و حتما باید ندایی از بالا برسد.

و دوم این که از اخبار رسیده و خصوصا سخنان خود آقای نجفی معلوم شد که افرادی در کشور پرستوهایی دارند که گاهی بر گرد سیاسیونی که منتقد یا مخالف به شمار می‌روند به پرواز درمی‌آورند و آنگاه فیلم و عکس تهیه می‌کنند برای بستن دهان او و حذف وی از صحنه سیاست، غافل از این که اگر این روشها در دنیا مرسوم و رایج است و مجاز شمرده می‌شود، برای یک مسلمان مجاز نیست بلکه حرام است.

تجسس در امور داخلی زندگی مردم از نظر اسلام مجاز نیست حتی برای یک هدف مقدس. در اسلام برای رسیدن به یک هدف مقدس نمی‌توان از یک وسیله‌ی نامقدس استفاده کرد. نمی‌توان برای حفظ نظام از هر وسیله‌ای استفاده کرد و با آبروی مردم بازی کرد. امیدوارم ماجرای آقای نجفی نقطه‌ی شروعی برای ترک این روشها باشد.»

اظهارات مطهری اما بیش از آنکه موجب تعجب کاربران فضای مجازی شود، باعث واکنش برادر میترا استاد شد. چنان که مسعود استاد که تا پیش از مرگ خواهرش نامی از او در رسانه‌ها مطرح نبود در مواجهه با مطلب اینستاگرامی مطهری نوشت: «وکیل و نماینده عزیز، همسر شرعی با عقد دائم پرستو نیست.»

اما رویکرد کاربران شبکه اینستاگرام نسبت به پست مطهری چگونه بود؟ طبق نمودار زیر، 90 درصد کاربران این شبکه اجتماعی نسبت به پست علی مطهری رویکری تخریبی و انتقادی داشته و 10 درصد نیز رویکردی مثبت نشان داده‌اند.

اما یکی دیگر از اشخاصی که با انتشار محتوایی افشاگرانه در توئیتر به ماجرای نجفی اشاره کرده، محمد سرافراز رئیس پیشین سازمان صداو سیما است. وی در یکی از مطالب ارسالی خود در توئیتر خطاب به رئیس فرهنگستان هنر و ادب فارسی نوشته است: «از آنجا که یک منصوب شما خواست مثلا عملیات روانی برایم راه بیندازد، بدانید یک «پرستونما» بنام م-ا سراغ من آمده بود ولی سر آن‌ها به سنگ خورد.»

سلسله توئیت‌های محمد سرافراز، موضوع پرستو بودن خانم استاد را در میان افکار عمومی قوت بخشید. زیرا تا پیش از آن تنها حدس و گمانی جسته و گریخته و غیررسمی از این موضوع در میان کاربران فضای مجاری مطرح بود، ولی پس از انتشار برخی مطالب افشاگرانه از سوی سرافراز که هیچ تعلقی به نجفی و اصلاح‌طلبان هم نداشت، موضوع پرستوسازی برای چهره‌های سیاسی با لحن صریح‌تری مطرح شد. درست است که پیش از او، اشخاصی نظیر علی مطهری هم به واژه‌هایی چون «پرستو» و پرستوساز اشاره کرده بودند، اما سرافراز با بیان برخی موارد مشخص دیگر موجب اعتنای بیشتر کاربران به این موضوع شد.

به طور کلی در شبکه اینستاگرام 11 هزار کاربر به ماجرای نجفی پرداخته و همچنین تعداد21 هزار پست، 900 هزار کامنت و 13 میلیون و پانصد هزار لایک وجود دارد. از سوی دیگر، در شبکه توئیتر 24 هزار کاربر به این موضوع پرداخته و تعداد 38 هزار توئیت، 95 هزار ریتوئیت و 1میلیون و دویست هزار لایک برجای مانده است. آمارها اما از نمایش 900 میلیونی مطالب راجع به این ماجرا در تلگرام، انتشار 4 میلیونی در میان اعضای کانال‌ها و پرداختن 17 هزار کانال تلگرامی به آن و 85 هزار پست و 10 هزار بازنشر حکایت دارند. اما در مجموع، 249 هزار پست درباره ماجرای نجفی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که جزئیات دقیق‌تری از آن را در اینفوگرافی زیر می‌بینید:

همچنین 265 هزار پست درباره درگیری لفظی نماینده سراوان در گمرک ایجاد شده که اینفوگرافی آن در ادامه می‌آید:

درباره استعفای ظریف هم 212 هزار پست در شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده که شرح دقیق آن در ایفوگرافی زیر می‌آید: