خصوصی‌سازی ایران خودرو و سایپا؛ آیا کروز می‌تواند؟

فرارو- ابعاد خصوصی‌سازی دو غول خودوساز بسیار پیچیده است، درحالیکه وزیر صنعت خبر از واگذاری سهام دولت در ایران خودرو و سایپا تا پایان سال ۹۹ می‌دهد، به اعتقاد کارشناسان صنعت خودرو، شرکت کروز به عنوان بزرگ‌ترین قطعه ساز کشور و مالک گروه بهمن، قصد دارد سلطه خود را بر صنعت خودرو کامل کرده و با افزایش سهم مدیریتی خود در بزرگ‌ترین خودروساز کشور، مالک ایران خودرو شود.

به گزارش فرارو، شرکت کروز بعد از اینکه موفق شد، بخشی از سهام ایران خودرو را طی سال‌های گذشته خریداری کند و صاحب یک کرسی هیئت مدیره در بزرگ‌ترین خودروساز کشور شود، برای دومین بار قصد دارد، دومین صندلی مدیریتی ایران خودرو را نیز به دست آورد.

اولین تلاش کروز مربوط به بهمن ماه سال ۹۶ می‌شود، جایی که بلوک مدیریتی ۱۵ درصدی ایران خودرو توسط سازمان بورس به صورت یکجا به مزایده گذاشته شد، اما اهلیت شرکت کروز به عنوان تنها خریدار سهام ۱۵ درصدی ایران خودرو تائید نشد و مزایده باطل شد.

حال بعد از آنکه سران قوا با واگذاری باقیمانده سهام دولت در دو شرکت ایران خودرو سایپا موافقت کردند، کروز قصد دارد، برای بار دوم شانس خود را برای در اختیار گرفتن دومین میز هیئت مدیره ایران خودرو امتحان کند.

خودروسازی کروز از گروه بهمن آغاز شد
کروز در حال حاضر مالکیت بیش از ۶۳ درصد سهام گروه بهمن را در اختیار دارد، در سال ۹۵، شرکت ویسمن موتور به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های کروز خبر از خرید سهام عمده گروه خودروسازی بهمن داد، در آن مقطع گزارش‌های زیادی در مورد چند و، چون این ماجرا و هدف نهایی کروز از خرید بهمن منتشر شد.

به عنوان مثال خبرگزاری فارس در آن مقطع نوشت: «در کنسرسیومی که به رهبری شرکت ویسمن موتور (سهامی خاص) به‌عنوان برنده مزایده خرید بهمن موتور اعلام‌شده نام شرکت آراد پلاستیک نیز قرار دارد. بر اساس شواهد موجود، شرکت ویسمن موتور در بازار سهام از طریق شرکت تدبیر سرمایه آراد فعالیت می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهند، شرکت قطعه‌سازی کروز پیش‌ از این سناریو تملک سهام خودرویی‌ها را از طریق شرکت تدبیر سرمایه آراد برای شرکت ایران‌خودرو اجرا کرده و توانسته است حدود ۱۶ درصد سهام کل ایران‌خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین سهامدار در ترکیب سهامداران عمده این شرکت را به دست آورد.»

به نوشته فارس، «مجموعه قطعه‌سازی کروز که هم‌اکنون در ترکیب هیئت‌مدیره ایران‌خودرو صاحب کرسی مدیریتی است پیش‌ازاین در سال‌های ۹۲ و ۹۳ به‌طور مشخص با نام مدیران حقیقی این شرکت در ترکیب هیئت‌مدیره «خودرو» حضور داشت، اما پس از تغییر مالکیت سهام این اشخاص به نام شرکت تدبیر سرمایه آراد این رویه تغییر یافت. واقعیت این است که اگرچه مالکیت سهام مدیران کروز در ایران‌خودرو به اسم شرکت تدبیر سرمایه آراد ثبت‌شده، ولی در معاملات با اشخاص وابسته این مجموعه پولی از بابت این واگذاری جابه‌جا نشده است.»

همچنین‌ سید جواد حسینی‌کیا عضو هیات رییسه کمیسیون صنایع ومعادن مجلس در مورد واگذاری سهام ایران خودرووسایپا به خبرگزاری خانه ملت‌گفته است: «براساس شنیده‌ها برخی از قطعه‌سازان مانند کروز به دنبال خرید سهام دولت در ایران خودرو و سایپا هستند؛ چرا که این شرکت‌ها در حال حاضر در خودروسازی‌ها سهام دارند و به این صورت انحصار بیشتر در خودروسازی‌ها ایجاد می‌شود.»

کروز به دنبال ادغام ایران خودرو و سایپا است
این در حالی است که در فضای رسانه‌ای صنعت خودرو از مدت‌ها پیش از قصد نهایی کروز برای ادغام ایران خودرو و سایپا به اضافه گروه بهمن در یکدیگر به منظور تشکیل خودروساز ملی بر اساس الگوی شرکت پروتون مالزی صحبت به میان آمده است، حال باید دید که آیا اصلا دولت تن به اجرای چنین ایده‌ای خواهد داد و حاضر خواهد شد، انحصار خود در صنعت خودرو را به بخش خصوصی و شرکتی به مانند کروز واگذار کند.

در این راستا روزنامه هفت صبح نیز طی گزارشی نوشته است: «شرکت قطعه‌سازی کروز (که رقیب بزرگش شرکت قطعه‌سازی عظام است) با داشتن ۱۸٫۵ درصد از سهام ایران‌خودرو و تملک چند درصد از سهام سایپا، برای خرید دو شرکت حق تقدم داشته و با توجه به ارتباطات گسترده‌ای که احتمالا به مالکیت کل صنعت خودروسازی توجه دارد. اتفاقی که سهم بازار این شرکت را از حدود ۲ تا ۳ هزار میلیارد تومان در سال به بالای ۱۰ هزار میلیارد تومان خواهد رساند.»

بر اساس نوشته هفت صبح، «چند موضوع برای تحقق سناریو بالا اهمیت حیاتی دارد. اولین مورد راه یافتن به هیات‌مدیره شرکت سایپا است که کروز بار‌ها برای رسیدن به آن تلاش کرده است. بلوک ۱۷ درصدی سهام دولت اگر به کروز واگذار شود، با توجه به سهامداری دو تا سه درصدی شرکا و رفقای کروز (شرکت‌های کیامهستان و همگام پویا)، کروز به یکی از بازیگران اصلی سایپا تبدیل خواهد شد.»

به نوشته هفت صبح، «طبیعتا در این شرایط حتی اگر کروز بلوک سهام ۱۴ درصدی ایران‌خودرو را از دولت خریداری نکند، بازهم توان دارد ایده خود را برای ادغام دو شرکت باهم جلو ببرد. چیزی که مدت‌هاست آن را از طریق برخی کارشناسانش در فضای رسانه‌ای کشور مطرح می‌کند.»

با واگذاری ایران خودرو به کروز، انحصار در صنعت خودرو تشدید می‌شود
فربد زاوه کارشناس صنعت خودرو در گفتگو با فرارو اشاره به اینکه اگر قرار باشد سهام باقیمانده دولت در شرکت ایران خودرو را به شرکت کروز واگذار کنند، این امر به تشدید انحصار در صنعت خودرو خواهد انجامید، اظهار داشت: «کروز در حال حاضر مالکیت بیش از ۶۳ درصد از گروه بهمن را در اختیار دارد، در حال حاضر باید بررسی شود که بعد از تملک بهمن توسط این قطعه ساز چه تغییراتی در روند عمل‌کردی این خودروساز خصوصی شده ایجاد شده است.»

وی افرود: «بنده به عنوان یک ناظر خارجی از شرکت، به شما عرض می‌کنم، طی این مدت تحریم‌ها آسیب فراوانی به گروه بهمن وارد کرده، از سویی این خودروساز مدت‌هاست نتوانسته محصولی جدیدی به بازار ارائه کند، همچنین مزدا نیز در این شرکت به تولید نمی‌رسد که این امر اعتراض مشتربان این خودروساز را به همواره داشته و آن‌ها برای دریافت خودرو‌های خود ماه‌ها است که معطل هستند و علیرغم شکایت از گروه بهمن، هنوز به خودروی ثبت‌نامی خود نرسیده‌اند.»

زاوه در پاسخ به این سوال که مدیران گروه بهمن مدعی هستند بعد از خصوصی‌سازی این شرکت، بسیاری از تحریم‌های این خودورساز برداشته شده با توجه به مذاکراتی که گروه بهمن با شرکای تجاری خود داشته مبنی بر اینکه این شرکت دیگر به طور کامل خصوصی شده است، گفت: «صرف ادعای مدیران بهمن که نمی‌توان چنین چیزی را قبول کرد، بلکه این سخنان باید در عمل‌کرد شرکت بهمن نمایان شود، که بنده طی مدت حضور مدیران جدید، تحول قابل توجهی در این شرکت ندیده‌ام که قابل بیان باشد.»

این کارشناس صنعت خودرو گفت: «بنابراین همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، کروز تغییر خاصی در وضعیت عملکردی گروه بهمن ایجاد نکرده که حال بخواهد با مالکیت ایران خودرو نیز، تحولی در بزرگ‌ترین خودروساز کشور ایجاد کند، از طرف دیگر بنده معتقدم با توجه به اینکه درحال حاضر کروز یک صندلی مدیریتی در ایران خودرو دارد، خیلی بعید است که بتوانند سهام دولت در این خودروساز را نیز تصاحب کند.»

وی با اشاره به اینکه در ابتدا دو قطعه ساز کروز و عظام با یکدیگر اقدام به خرید بخشی از سهام ایران خودرو کردند، افزود: «در حال حاضر کروز یک صندلی هیئت مدیره ایران خودرو را در اختیار دارد، که در ابتدای حضور در این شرکت، سهام را با عظام شریک بودند، اما بعد از مدتی این دو قطعه ساز با یکدیگر به اختلاف خوردند و کروز سهم عظام را خرید و خود تنها سها‌مدار بخشی از ایران خودرو شد.»

انحصار بخش خصوصی خیلی بدتر از انحصار دولت است
زاوه با بیان اینکه اگر کروز بتواند اکثریت سهام ایران خودرو را در دست بگیرد، انحصار در خودروسازی وضعیت بدتری به خود خواهد گرفت، گفت: «انحصار بخش خصوصی خیلی بدتر از انحصار بخش دولتی است، با توجه به این موضوع در صورت واگذاری ایران خودرو به کروز وضعیت صنعت خودرو وخیم‌تر خواهد شد.»

وی اضافه کرد: «اگر وضعیت صنعت خودرو به همین منوال ادامه یابد و واردات نیز همچنان ممنوع باشد، واگذاری و سپردن ایران خودرو به کروز هیچ دردی از صنعت خودروسازی دوا نخواهد کرد، بلکه به مراتب اوضاع را بغرنج‌تر کرده و به انحصار موجود در صنعت خودرو دامن خواهد زد.»

این کارشناس صنعت خودرو تاکید کرد: «تنها در صورتیکه این قضیه می‌تواند مثبت باشد، که دولت جواز تاسیس خودروسازی را به افرادی که مایل هستند، اعطا کند، تا آن‌ها نیز بتوانند وارد گود رقابت شوند، چراکه در آن صورت صنعت خودروسازی کشور می‌تواند رقابت پذیر شود و به دنبال آن کیفیت و تنوع محصولات نیز افزایش پیدا می‌کند.»

زاوه بیان کرد: «این مباحث که مجوز تاسیس خودروسازی به اندازه کافی داده شده و دیگر نیاز به خودروساز نداریم، حرف غلطی است، اگر مجوز زیاد صادر شده و در مقابل آن فعالیت تولیدی انجام نشده، دولت باید مجوز‌هایی که تولید انجام نمی‌دهند، را باطل کند، نه این بیاید و بگوید دیگر مجوز نمی‌دهیم.»

وی خاطر نشان ساخت: «بر این اساس باید با حضور خودروسازان جدید صنعت خودروی کشور از حالت انحصار خارج شود و به دنبال آن با عرضه خودرو‌های به‌روز بتوان قدرت رقابت‌پذیری صنعت خودروسازی داخل را افزایش داد.»

این فعال صنعت خودرو با بیان اینکه با ادامه وضعیت فعلی و عدم تغییر در صنعت خودرو، در صورتیکه مالکیت ایران خودرو به کروز منتقل صنعت خودرو با مشکل روبرو خواهد شد، گفت: «همان اتفاقی که در واگذاری بهمن به کروز اتفاق افتاد در مورد ایران‌خودرو نیز رخ خواهد داد، یعنی هیچ تغییری در عمل‌کرد شرکت روی نخواهد داد، این در حالیست که در مورد ایران خودرو ممکن است اوضاع وخیم‌تر شود.»

زاوه تصریح کرد: «چراکه در حال حاضر کروز هم تامین‌کننده قطعات ایران خودرو است و همزمان اگر مالک نیز باشد، برای تولید محصولات جدید باید در دو حوزه تولید قطعه و خودرو سرمایه‌گذاری کند که این امر برای کروز می‌توان بسیار هزینه‌بر باشد و ممکن است از این کار صرف‌نظر کند.»

ایده خودروساز ملی بر اساس الگوی پروتون تا چه حد قابل اجرا است؟

این کارشناس صنعت خودرو در پاسخ به این پرسش که در صورت تملک ایران خودرو توسط کروز و در ادامه اضافه شدن سایپا به دارایی‌های کروز، تا چه حد احتمال ادغام این دو و بهمن در یکدیگر و شکل‌گیری خودروساز ملی بر اساس الگوی پروتون مالزی وجود دارد، اظهار داشت: «از نظر حقوقی هر احتمالی وجود دارد، اما اینکه این امر تا چه حد مثمرثمر باشد، خود جای بحث دارد.»

وی افزود: «اگر قرار باشد با همین ظرفیت تولید فعلی و تولید سه، چهار محصول با تیراژ اقتصادی و همچنین مونتاژ چندین خودرو با تیراژ ۲، ۳ هزارتایی، یک خودروساز بزرگ شکل بگیرد، هیچ فایده‌ای ندارد، چراکه در این صورت انحصار کامل به وجود می‌آید، که می‌تواند این‌کار عواقب جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.»

زاوه اضافه کرد: «اما اگر بر اساس این چند پلتفرم جدید طراحی شود که بتوان بر اساس آن‌ها محصولاتی متنوع و با کیفیت تولید کرد و تیراژ را اقتصادی کرد، این امر می‌تواند مفید فایده باشد، در این زمینه تجربه ادغام کیا و هیوندایی وجود دارد که توانستند با جوینت شدن با یکدیگر و طراحی پلتفرم‌های مشترک، محصولات قابل اتکایی را به تولید برسانند.»

این کارشناس صنعت خودرو گفت: «اما اگر بخواهد وضعیت فعلی ادامه پیدا کند، انحصار تشدید خواهد شد، این درحالیست که در وضعیت حاضر که بر اساس اعلام سخنگوی دولت مدیرعامل ایران خودرو عوض می‌شود، در صورتیکه هرکس مالک ایران خودرو شود، نمی‌تواند به درستی مدیریت خود را اعمال کند.»

وی ادامه داد: «چراکه دولت اگر بخواهد مدیری را بر سر کار بگذارد و یا اینکه تصمیمی را اجرایی کند، مالکان ایران خودرو نیز معمولا در چنین شرایطی از دستورات دولت تبعیت می‌کنند و در چنین وضعیتی عملا خصوصی سازی بی معنا می‌شود، چرا که دولت همچنان نسیت به اعمال مدیریت خود اقدام می‌کند.»