کارنامه تولید و صادرات شیرینی و شکلات ایران

کسب چنین جایگاهی در شرایطی صورت گرفت که سیر تحولات سیاسی و اقتصادی ایران و تحریم‌های ناعادلانه در ۲ سال اخیر، این صنعت شیرین را نیز بی‌نصیب نگذاشت. علاوه بر کاهش صادرات و تهدید از دست دادن بازارهای صادراتی، نوسان قیمت و کاهش مواد اولیه حیاتی مانند روغن و شکر باعث شده که این روزها صنعتگران شیرینی و شکلات، دوران گذار پرخطری را طی کنند. اینها بخشی از اظهارات جمشید مغازه‌ای، دبیر انجمن صنفی صنایع بیسکویت، شیرینی و شکلات ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» است.

صنعت شیرینی و شکلات در کشورهای اروپایی از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شرایط این صنعت در ایران چگونه است؟

در شرایط کنونی صنعت شیرینی و شکلات در ایران شرایط چندان مطلوبی ندارد. این موضوع طی دو سال اخیر پررنگ‌تر نیز شده است. برای تولید محصول باکیفیت، بقا در بازارهای خارجی و حتی حفظ بازارهای داخلی، تولیدکنندگان به پشتوانه‌های بزرگی مانند تامین مواد اولیه نیازمند هستند. متاسفانه در این مدت شرکت‌های تولیدکننده شیرینی و شکلات در تامین مواد اولیه چالش‌های بسیاری را تجربه کرده‌اند. مشکلات شرکت‌ها تنها معطوف به تامین مواد اولیه از بازارهای خارجی نیست، بلکه مواد اولیه تولید ایران نیز این روزها به سختی تامین می‌شود. مواد اولیه داخلی مانند روغن و شکر مدت‌هاست وارد فاز بحرانی شده، این کالاها در رده مواد اولیه حیاتی صنعت شیرینی و شکلات است. برای مثال تامین میزان محدودی از شکر مورد نیاز کارخانه‌ها در دو مقطع اسفند و اردیبهشت انجام نشده است. با وجود آنکه کل هزینه آن پرداخت شده، اما محصول به دست تولیدکننده‌ها نرسیده است. یا در زمینه روغن در همین یک ماه اخیر، مشکلات بسیار زیادی را تجربه کرده‌ایم که عمدتا در نحوه قیمت‌گذاری این محصول بوده است. در محصولات دیگر مانند آرد نیز این موضوع تکرار شد که با افزایش قیمت بسیار زیادی همراه و در نهایت منتج به افزایش بهای تمام شده کالا شده است. با تصمیم هیات اقتصادی دولت، کالاهای تولیدی در صنعت شیرینی و شکلات، جزو کالاهای اساسی نبوده و کالای لوکس به شمار می‌رود. این موضوع باعث شده تا شیرینی و شکلات با رکود نسبی نسبت به سنوات گذشته همراه شود. به همین دلیل شرکت‌ها نمی‌توانند افزایش قیمتی در محصولات خود داشته باشند، زیرا این موضوع تقاضا در بازار را محدود کرده و رکود حاکم بر این بازار را تشدید می‌کند.

درخصوص تامین شکر کارخانه‌های شیرینی و شکلات، حاشیه‌های زیادی مطرح شده است. در این خصوص توضیح دهید.

از بهمن ماه سال گذشته شکر در بازار بسیار کمیاب شد، در این زمینه انجمن خواستار کمک دولت در تامین شکر شد، زیرا تامین‌کننده اصلی شکر در کشور دولت بوده و هیچ‌یک از کارخانه‌ها مجوز واردات شکر ندارند، مگر کارخانه‌هایی که مجوز رسمی از سوی دولت داشته باشند. کمبود شکر تحت تاثیر دو عامل صورت گرفت. معمولا از شهریور که برداشت چغندر انجام می‌شود تا آذر شکر چغندری وارد بازار می‌شود؛ بعد از این مدت، تامین شکر به سمت نیشکر می‌رود که عمدتا از مزارع خوزستان تامین می‌شود. با بارندگی‌های شدیدی که از سال گذشته در شهرهای استان خوزستان شاهد بودیم، برداشت شکر با وقفه نسبتا طولانی همراه شد. همین موضوع تامین شکر را با مشکلات بسیاری همراه ساخت و در نهایت محصول نهایی با مشکلات عدیده‌ای به کارخانه‌ها ارسال شد. از سوی دیگر، در همین مدت شکر با افزایش قیمت بسیار زیادی مواجه شد. شکر که قبل‌تر به قیمت ۳ هزار تومانی خریداری می‌شد، در فروردین ماه به ۳هزار و ۴۰۰ تومان رسید و مجددا طی هفته‌های اخیر به ۴ هزار و ۵۰ تومان رسید. در شرایط فعلی نقدینگی در دست تولیدکنندگان بسیار محدود است، بسیاری از کارخانه‌ها مشکلات بسیاری در زمینه سرمایه در گردش دارند، همین رشد قیمت‌های متوالی باعث شده تا بسیاری از همکاران ما انگیزه‌ای برای تولید محصولات متنوع نداشته باشند.

در زمینه تامین شیر خشک هم مشکل دارید؟ شیر خشک مصرفی صنعت شیرینی و شکلات وارداتی است یا از بازارهای خارجی تامین می‌شود؟

شیرخشک کالایی است که عمدتا در ایران تولید می‌شود و اگر بار میکروبی نداشته باشد، شیر خشک مرغوبی به‌شمار می‌رود و قیمت آن چندان با شیر خشک وارداتی تفاوت ندارد. ضمن اینکه درحال‌حاضر به‌دلیل مشکلات واردات در زمینه ثبت‌سفارش و تخصیص ارز، ترجیح می‌دهیم از محصول داخلی استفاده کنیم.

پیشنهادی که می‌تواند در این شرایط تا حدودی از بار مشکلات بکاهد، چیست؟

راهکارهای زیادی در این زمینه می‌توان مطرح کرد تا مشکلات صنعتگران مرتفع شود. آزادسازی قیمت کالاها یکی از مواردی است که مطمئنا می‌تواند بازار را به تعادل قابل‌توجهی برساند. به‌عنوان مثال، اگر ما خودمان بتوانیم شکر را وارد کنیم، قیمت تمام شده آن بسیار پایین‌تر از قیمت‌های فعلی است؛ اما به‌دلیل شرایط سخت مجوز گرفتن و پرداخت مابه‌التفاوت‌ها، صرفه اقتصادی ندارد.

مصرف شیرینی و شکلات در ایران چه اندازه است و تولید داخل تا چه اندازه می‌تواند نیاز بازار را تامین کند؟

شرکت‌های شیرینی و شکلات در سال یک ظرفیت اسمی ۲میلیون و ۴۰۰ هزار تنی برای تولید دارند. این درحالی است که در سال مصرف سرانه هر فرد ۲۱ کیلوگرم است. با این وجود، در مجموع صنعت شیرینی و شکلات یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن تولید در کشور دارد. پیش‌تر کسری تولید از طریق قاچاق تامین می‌شد، اما الان با توجه به نوسان نرخ ارز، قاچاق شیرینی و شکلات کمتر شده است. ضمن اینکه رویه قاچاق با این شرایط معکوس شده و از ایران به دیگر کشورها می‌رود. مطمئنا اگر ما بتوانیم ۲میلیون و ۴۰۰ هزار تن تولید داشته باشیم، نه‌تنها نیاز بازار داخلی را تامین می‌کنیم، بلکه چشم انداز صادراتی روشن‌تری خواهیم داشت.

واردات شکلات با برندهای معروف خارجی چه اثری بر تولید داخلی داشته است؟ کیفیت محصولات داخلی در حد کالاهای مشابه خارجی است؟

ببینید ما مخالف واردات شکلات به ایران نیستیم، زیرا واردات زمینه رقابت را فراهم می‌کند و این رقابت منجر به افزایش کیفیت محصول تولیدی می‌شود. اما قاچاق کالا به ایران کاملا مقوله جدایی است. این موضوع زمینه رقابت را کمتر می‌کند و ما تلاش می‌کنیم از طریق نهادهای مختلف جلوی آن را بگیریم که متاسفانه در بعضی از مواقع نافرجام است. واردات رسمی شکلات به ایران نسبت به تولید داخلی بسیار اندک است. وضع تعرفه ۴۰ تا ۷۰درصدی باعث شده تا محصولات بسیار اندکی وارد کشور شود. اما از نظر کیفیت محصول تولیدی، ایران تکنولوژی روز را در اختیار دارد. ماشین‌آلاتی که در کارخانه‌ها کار می‌کند، مطابق با استانداردهای جهانی است و دانش فنی ما نیز مطابق با تمام دنیاست. اگر مواد اولیه مناسب و باکیفیت بتوانیم وارد کنیم، مطمئنا نه‌تنها از کشورهای اروپایی عقب نیستیم، بلکه محصول مطلوب‌تری را می‌توانیم به مشتریان خود ارائه دهیم. ایران هم اکنون به ۶۶ کشور دنیا از جمله آمریکا، ژاپن، روسیه، اروپا به‌خصوص اروپای شرقی کالا صادر می‌کند. در برخی بازارها ما رقبای قوی داریم، در بازار کشورهای آسیای شرقی کالاهای اروپایی نیز وارد می‌شود که رقیب قدرتمندی برای محصولات ایرانی هستند.

در بخش صادرات چه فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد؟ ارزآوری این صنعت در اقتصاد کشور به چه نحوی است؟

آمارهای صادراتی نشان می‌دهد در سال ۸۰ سالانه به‌طور میانگین ۴۰ میلیون دلار کالای مختلف به کشورهای دیگر ارسال شده است. این رقم در سال ۹۷ به ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است که رقم قابل‌توجهی است. چنین جهشی نشان می‌دهد که در زمینه کیفیت، بسته بندی و ماندگاری زحمات بسیاری صورت گرفته تا محصول مرغوب‌تری به کشورهای خارجی ارسال شود. با این وجود، کماکان این تلاش ادامه دارد تا بتوانیم بازارهای هدف جدید را بیابیم و صادرات خود را افزایش دهیم.

صادرات منوط به تهیه مواد اولیه است؛ در یکی دو سال اخیر که با افزایش نرخ ارز و مشکل تحریم‌ها نتوانستیم مواد اولیه را به راحتی وارد کنیم، صادرات نیز به همان میزان کاهش یافت؛ به‌طوری‌که آمارها نشان می‌دهد در مدت اخیر تنها حدود یک تا دو میلیارد دلار صادرات به کشورهای همسایه داشته ایم. بازارهای نسبتا بزرگی از دسترس ما خارج شده است که باید تلاش کنیم به دور از مشکلات سیاسی، بار دیگر صادرات را در برنامه خود داشته باشیم.

نمایشگاه شیرینی و شکلات طی سال‌های اخیر چه رهاوردهایی داشته است؟ آیا توانسته‌ایم از این طریق این صنعت را به بازارهای جهانی نشان دهیم؟

مسلما اثرات مثبت بسیار زیادی داشته است. از سال ۸۰ این نمایشگاه به‌طور تخصصی برگزار شد. در این سال‌ها ما توانستیم پیشرفت‌های مهمی داشته باشیم. بی‌شک یکی از عوامل رونق چشمگیر صادرات صنعت شیرینی و شکلات طی سال‌های اخیر برگزاری این نمایشگاه تخصصی و حضور کشورهای خارجی بوده است. جدا از امسال و سال گذشته که مشکل تحریم‌های هسته‌ای پیش آمده است، در ادوار گذشته این نمایشگاه، بازدیدکنندگان خارجی یکی از ارکان مهم این رویداد بودند. در این سال‌ها شرکت‌های اروپایی و آسیای شرقی حضور قوی داشته‌اند، مذاکرات بسیار زیادی صورت گرفته است و این گروه‌ها از کارخانه‌های بسیار زیادی بازدید داشته‌اند. طبیعتا اگر یک نمایشگاه طبق اصول و استاندارد برگزار شود، برای هر صنعتی می‌تواند رهاوردهای مثبتی داشته باشد.

همکاری دولت با شرکت‌های شیرینی و شکلات در جهت رونق تولید چه اندازه بوده است؟

در شرایط فعلی دولت حمایت خیلی کمرنگی از تولیدکنندگان این صنعت دارد. برخلاف اینکه همواره گفته می‌شود دولت حامی تولیدکنندگان است، اما حمایت و مساعدتی را از مقامات دولتی شاهد نبوده‌ایم؛ بنابراین انجمن شیرینی و شکلات سیاست رفع مشکلات و دفاع مشروع از منافع صنعت شیرینی و شکلات را در دستور کار دارد. عوارض، تعرفه‌ها،مواد اولیه و مالیات از مهم‌ترین مواردی است که طی سال‌های اخیر از طریق انجمن پیگیری شده است و همچنان در دستور کار قرار دارد. به‌عنوان مثال، مشکل ارزی همچنان گریبان تولیدکنندگان را گرفته است و شرکت‌ها را دچار چالش‌های بسیاری کرده است که ما رایزنی‌های بسیاری داشته‌ایم تا بتوانیم این مشکلات را مرتفع‌ سازیم. شرکت‌های تولیدکننده شیرینی و شکلات این روزها برای حواله وجه مشکلات بسیاری دارند و نمی‌توانند از سیستم بانکی مشخصی در این زمینه استفاده کنند. از دولت می‌خواهیم که اجازه دهد کار از صفر تا صد به‌دست خودمان صورت بگیرد. بخش‌خصوصی نباید تحت سلطه دولت باشد.