حمله گسترده تیلاپیا به آب‌های خوزستان

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، گونه مهاجم «تیلاپیا زیلی» (Tilapia Zilli) این‌بار سر از تــورهــای ماهیگیـران هورالعظیم درآورد. این‌گونه مهاجم در آب‌های خوزستان شکارچیان بومی دارد اما آنها نمی‌توانند مانند تیلاپیا در پساب کشاورزی و صنعتی زنده بمانند. بدین گونه عرصه برای آبزیان این استان هر روز تنگ‌تر می‌شود. سید‌باقر موسوی، محیط‌بان خوزستانی که فیلم صید ماهیگیران منطقه از پساب‌های‌ کشاورزی و صنعتی حوالی هورالعظیم را در اختیار این روزنامه قرار داده است، گفت: در تمام خوزستان هیچ آبی را پیدا نمی‌کنید که ماهی «تیلاپیا‌ زیلی» در آن وجود نداشته باشد. در تمام آب‌ها از کارون تا شاوور و... و در همه پساب‌های کشاورزی و صنایع هم می‌توان این‌گونه را پیدا کرد. سال91 برای نخستین بار این‌گونه را در خوزستان دیدم. احتمالا لاروی این‌گونه به همراه لاروی ماهی‌های وارداتی مانند کپور از چین وارد کارگاه‌های پرورش ماهی و در نتیجه آب‌های خوزستان شده است. به گفته او، آن زمان کسی این نوع را نمی‌شناخت و این‌ گونه به سرعت رشد پیدا می‌کند. ماهیگیران محلی تصور می‌کردند که این‌ گونه بچه‌های خود را می‌خورد ولی ظاهرا ماهی مادر لارو‌ها را در مقابل دشمنان احتمالی در دهان خود نگه می‌دارد. ماهی با سوراخ کردن بستر رودخانه محلی امن برای رشد ایجاد می‌کند. تیلاپیا لارو و تخم ماهی‌های دیگر را می‌خورد و در نتیجه علاوه بر اینکه رقیب غذایی ماهی‌های محلی است، امکان تکثیر آنها را هم می‌گیرد.

با احیای هور از شکارچی بومی حمایت کنید

موسوی، محیط‌بان خوزستانی با اشاره به اینکه گونه ماهی‌‌های محلی در داخل هور‌العظیم کم شده است، گفت: آب هور‌العظیم در قسمت دژ شطعلی یا همان حوضچه شماره 2 و 1 که در منطقه‌ای شمالی‌تر قرار دارند از کرخه تامین می‌شود و آب امسال تا حدودی سالم است وگرنه زهاب‌های کشاورزی و فاضلاب شهر بستان به این حوضچه‌ها سرازیر می‌شود. ماهی «بنّی»، «شلج»، «حمری» و «اسبله بین‌النهرین» گونه‌های اصلی آب‌های هور‌العظیم است اما به‌دلیل شوری و آلودگی بالا، ماهیان بومی نمی‌توانند در این آب‌ها زندگی کنند.

نقطه ضعف تیلاپیا سرماست ولی خوزستان که سرد نمی‌شود. سیدباقر موسوی به نکته جدیدی در مورد این ماهی اشاره کرد و گفت: تکثیر تیلاپیا در اواخر دی و اوایل بهمن صورت می‌گیرد. این ماهی وقتی هوا سرد باشد فعالیتش کم می‌شود. دشمن طبیعی این‌گونه در آب‌های خوزستان ماهی شلج و اسبله (ماهی بدون فلس یا جرّی) است. این ماهی، بچه‌های تیلاپیا را شکار می‌کند. این را از تجربه ماهیگیرانی می‌گویم که تیلاپیایی را در دل ماهی شلج پیدا کرده‌اند. به‌نظر من با احیای تالاب‌ها و پر کردن رودخانه از ماهیان بومی شکاری می‌توان جلوی تکثیر تیلاپیا را گرفت یا حداقل آن را کم کرد.

رقابت ماهیان چینی با ماهیان خوزستان

برهان ریاضی، متخصص تالاب با شنیدن خبر ورود تیلاپیا به آب‌های هورالعظیم ابراز تأسف کرد و گفت: چند سال پیش، نمونه‌هایی از ماهی تیلاپیا در شادگان دیده شد. این تالاب در جنوب خوزستان قرار دارد. راه یافتن تیلاپیا به هورالعظیم که در غرب خوزستان قرار دارد. فقط نشانه سودجویی و بی‌مبالاتی انسان است. ماهی تیلاپیا به‌معنای واقعی کلمه مهاجم است. این ماهی طاقت زیادی دارد و می‌تواند در محیط‌های کاملا متفاوت و به‌صورت متراکم رشد کند و تکثیر این‌گونه خیلی شدید است. این‌گونه در رقابت غذایی با سایر آبزیان بر‌می‌آید و محیط را با تکثیر بسیار به‌دست خود می‌گیرد و هم‌اکنون ماهی‌های ارزشمند جنوب در معرض خطر قرار دارند.

او با اشاره به اینکه اگر این ماهی از جانب ایران یا عراق به هور وارد شده باشد، زیستگاه آبزیان را به خطر خواهد انداخت، گفت: «تغذیه‌کننده اصلی هورالعظیم در ایران، رودخانه کرخه است که از چندین استان عبور می‌کند و پس از ۷۵۵ کیلومتر وارد هور‌ می‌شود. این رود سومین رود بزرگ ایران است. حدود یک سوم تالاب هورالعظیم در ایران و دوسوم آن در کشور عراق است. از سوی دیگر در عراق رود دجله در بخش‌هایی به هور وارد می‌شود. اگر این ماهی ساکن و تکثیر شود، مبارزه کردن با آن سخت می‌شود. ضمن اینکه ممکن است به محیط‌های آبی دیگر برود. تیلاپیا در آب لب شور، شیرین، گل‌آلود، خیلی گرم و تا حدودی سرد می‌تواند دوام بیاورد. رشد این ماهی در پساب کشاورزی شاید مشکلی را ایجاد نکند ولی مسئله این است که این‌گونه به راحتی سر از محیط‌هایی در‌می‌آورد که غنی از نظر شرایط بیولوژیک است و ماهی‌های ارزشمند دارد. ماهی یکی از منابع تغذیه خوزستانی‌ها است که رقابت غذایی این‌گونه‌ها را از بین خواهد برد.»

هم‌اکنون ۵۶ کشور جهان ماهی تیلاپیا تولید می‌کنند اما به گفته متخصصان پرورش تیلاپیا در کشورهایی رخ می‌دهد که امنیت غذایی مهم‌تر از آثار اکولوژیک آنهاست. این ماهی پس از کپور و سالمون جایگاه سوم را در جهان دارد. در سال‌های اخیر برای حذف ماهی‌های مهاجم تلاش می‌کنند گونه نر تولید شود اما تهاجم این‌گونه‌ به اقلیم‌های مختلف نشان می‌دهد تیلاپیا به راحتی قابل کنترل نیست.

دکتر برهان ریاضی، متخصص تالاب‌ها در مورد حذف این‌گونه از زیستگاه‌های خوزستان گفت: حذف تیلاپیا بسیار مشکل است، اما شیلات خوزستان باید دست‌به‌کار شود. شیلات در سال‌های اخیر بی‌علاقه به تکثیر این ماهی در ایران نبوده ولی خطر تیلاپیا برای متخصصان شیلات هم مسجل شده است. امیدوارم زودتر اقدامات کاهش جمعیت تیلاپیا با صید شروع شود؛ اگر این‌گونه افزایش پیدا کند به هیچ وجه نمی‌توان از شر آن خلاص شد. هورالعظیم هرگز حتی در سال‌های جنگ خشک نشده است و هر چه سطح آب پایین‌تر برود، آبزیان هم به قسمت‌های گودتر می‌روند. در نتیجه خشک شدن بخش‌هایی از هور به‌معنای نابودی این‌گونه مهاجم نیست.