محدودیت و مزیت توسعه گردشگری

جایگاه گردشگری
صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازده‌ترین فعالیتهای اقتصادی در دنیا است که بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد می‌کند و بطور مستقیم و غیر مستقیم، سایر فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. گردشگری یکی از منابع عمده درآمدزایی و ایجاد اشتغال در جهان به شمار می‌آید به طوریکه بسیاری از آن به عنوان صنعت اول دنیا یاد می‌کنند.

بسیاری از کشورها همچون اسپانیا، فرانسه و ایتالیا بخش اعظمی از درآمد ارزی خود را از طریق گردشگری به دست می‌آورند. گرچه گردشگری به تنهایی نمی‌تواند منجر به توسعه کشور شود ولی با ورود گردشگر به تدریج نیاز به تغییر و ایجاد امکانات برای اقامت، جابجایی و سایر فعالیتهای مربوطه، توسعه را نیز در پی خواهد داشت و در دراز مدت باعث افزایش امکانات و تاسیسات خواهد شد. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال 2006 تعداد 835 میلیون جهانگرد جابجا شده‌اند که این جهانگران حدود 800 میلیارد دلار هزینه این در حالی است که سهم ایران از صنعت گردشگری جهانی در سال 2006 کمتر از یک دهم درصد بوده است و علیرغم اینکه ایران، طبق نظر یونسکو یکی از ده کشور دارای جاذبه‌های گردشگری می‌باشد ولی آمار موجود گویای ضعف صنعت گردشگری کشور می‌باشد و نارساییهای موجود باعث عدم توفیق در جذب جهانگردان به میزان توانمندیهای کشور شده است.

• اهمیت گردشگری
در سال‌های اخیر گردشگری به عنوان صنعت بدون دود، منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداخت‌های بسیاری از کشورها شده است، رشد قابل توجه و چشمگیر گردشگری در پنجاه سال اخیر نشان دهنده اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی این پدیده است.گردشگری در تولید ناخالص ملی نقش مهمی ایفا می‌کند، «تراز پرداخت‌ها، که نشان دهنده معاملات بین‌المللی هر کشور است،را متوازن می سازد. لوئیس ترنر گردشگری را امیدبخش‌ترین و پیچیده‌ترین صنعتی می‌داند که جهان سوم با آن روبرو است و معتقد است گردشگری بیشترین قابلیت را برای جانشینی دیگر صنایع درآمدزا دارد.» توسعه گردشگری موجب رونق اقتصادی و کاهش فقر می‌شود همچنین تأثیر به سزایی در افزایش درآمد و کاهش بیکاری و در نتیجه افزایش رفاه اجتماعی دارد. علاوه بر آن گردشگری عاملی است برای گفتگوی بین فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و از نظر سیاسی نیز، روابط بین‌ ملل و دول را متعادل‌تر و نزدیک‌تر می‌سازد.

• جایگاه گردشگری در ایران
کشور ایران که دارای توانایی‌های بالقوه عظیمی در زمینه‌های زیست محیطی، تاریخی، میراث فرهنگی و غیره است نمی‌تواند و نباید به دلیل مسائل سیاسی و نگرانی‌های فرهنگی – اجتماعی خود را از این جریان اقتصادی دور نگه دارد و از سوی دیگر بازار بین‌المللی گردشگری نیز نمی‌تواند ازجاذبه‌های ایران برای گردشگری چشم‌پوشی کند.عدم موفقیت ایران در جذب گردشگران و توسعه گردشگری دلایل متعددی دارد.
برای افزایش گردشگران تنها نمی‌توان به اقتصاددانان دل بست، راه‌حل در واقع در دستان دولت و برنامه‌ریزان است چرا که آنان اگر نخواهند و تمایلی به گسترش توریسم و جذب گردشگر نداشته باشند جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند کار ساز باشد.

از سوی دیگر تجربه و فرهنگ مردم نیز بی‌تأثیر نیست. گاه پیش می‌آید که دولت می‌خواهد ولی مردم و مراکزی که با توریست‌ها در ارتباط هستند ، تجربۀ لازم را ندارند و یا آموزش های مناسب راندیده‌اند و لذا چگونگی برخورد با گردشگر و ارائه خدمات به او را نمی‌دانند.ایران از لحاظ اقلیمی و تنوع جانوری یک کشور شبه قاره‌ای است و بنابر گفته رئیس سازمان جهانی جهانگردی جزء 5 کشور اول دارای بیشترین جاذبه‌های زیستی و جانوری در دنیا است. همچنین یکی از سه قطب برتر بر صنایع دستی در دنیا است؛ سفالگری، شیشه‌گری، قلم‌زنی، مشبک‌کاری، حکاکی بر روی فلزات، میناکاری، خاتم سازی، معرق‌کاری، منبت‌کاری، قالی‌بافی، نمدمالی و … ایران معجونی از گوناگونی فرهنگی، زبانی، قومی، زیست محیطی و اقلیمی است. همچنین از لحاظ آثار تاریخی و میراث فرهنگی جزء ده کشور اول دنیا محسوب می‌شود.ایران باید سعی نماید علاقه مردمان جهان به حضور در کنار مردم ایران و مشاهده و مطالعه آداب و رسوم و رفتار آنان را جلب نماید و این امر از طریق برنامه‌ریزی جهت یک مطالعه جامعه گردشگری که همۀ ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گردشگری را واکاوی ‌نماید میسر می‌باشد تدوین شیوه‌های حمایتی اجرایی، سرمایه‌گذاری و اختصاص تسهیلات بیشتر برای هتل‌ها، شرکت‌های هواپیمایی، فرودگاه و … تبلیغ و اشاعه جاذبه‌های گردشگری از طریق اینترنت، فیلم، بروشور، مقاله، نمایشگاه وغیره می تواند مفید باشد.

• اثرات جهانگردی
ممکن است توسعه جهانگردی از جهتی ایجاد مزیت کند و از جنبه‌ای دیگر محدودیت به وجود آورد. مثلاً از جهت اشتغال‌زایی و ایجاد درآمد برای ساکنان یک منطقه مفید واقع شود ولی از سوی دیگر سبب آلوده ساختن محیط زیست و از میان رفتن محیط طبیعی و سرمایه‌های ملی شود.» حضور بازدیدکنندگان در هر کشوری بر الگوی زندگی افراد بومی تأثیر می‌گذارد. بازدید کنندگان نیز تحت تأثیر فرهنگ کشور میزبان قرار می گیرند.بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت گردشگری حاوی اثرات مثبت و منفی متعددی است و میزان یا چگونگی این اثرات بستگی به شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور توریست پذیر و گردشگران ورودی خواهد داشت.

• اثرات منفی گردشگری
آثار منفی گردشگری را می‌توان به چهار دسته؛ فرهنگی – اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و روحی – روانی تقسیم نمود. آثار منفی (اقتصادی)نتیجه نامطلوب اقتصادی پدیده‌ای است که آن را کسر مسافرت (travel deficit) می‌نامند و این مربوط به زمانی است که کل درآمدهای ارزی یک کشور از محل جهانگردان کمتر از مبلغی می‌شود که شهروندان آن کشور در خارج مصرف می‌کنند. آثار منفی (روحی، روانی)گردشگری به دلیل ایجاد شلوغی،ترافیک،آلودگی ناشی ازرفت وآمدخودروها وبه وجودآوردن احتمال تغییرات فرهنگی وتاثیر بر بافت سنتی برخی مناطق اثرات روحی وروانی برمردم منطقه می گذارد.
آثار منفی (زیست محیطی) گردشگر می خواهد از زیبایی‌های طبیعی بهره‌مند شود و ممکن است تخریب محیط زیست را در پی داشته باشد .

آثار منفی (فرهنگی – اجتماعی) بدون شک ورود جهانگرد تأثیراتی را در حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان خواهد گذاشت.« برخی نویسندگان به تجاری شدن یا کالایی شدن فرهنگ جامعه میزبان اشاره کرده‌اند به این معنا که ساکنان محصولات فرهنگی خود در آن گونه که مورد پسند گردشگران باشد عرضه می‌کنند. ممکن است فرهنگ گردشگران و هر چه مربوط به آنها است، برای جامعه میزبان الگو می‌شود و ساکنان به تقلید کورکورانه از فرهنگ میهمان می‌پردازند.

آثار مثبت (اقتصادی)ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، ارزآوری، ارتقای سطح زندگی مردم، فروش خدمات از جمله مزایای مستقیم حاصل از جهانگردی است و از مزایای غیرمستقیم جهانگردی می‌توان از فعالیت‌های ساختمانی، صنایع دستی هنری، کشاورزی، خدمات و ، توسعه و بهبود تجهیزات زیربنایی مانند جاده‌ها، و سیستم‌های حمل و نقل نام برد.

آثار مثبت (روحی، روانی)جهانگردی می‌تواند در جهت کاهش تنش‌های سیاسی و تثبیت صلح جهانی کمک کند.عقیده بر این است که ورود جهانگرد باعث بروز حس میهن‌ دوستی و عرضه هر چه بیشتر فرهنگ و افتخارات در مردم می شود و آنان سعی خواهند کرد هر چه بیشتر دستاوردهای خود را در قالب صنایع دستی، نقاشی، عکس و …نشان دهند.گردشگری موجب افزایش درآمد، اشتغال و رونق اقتصادی خواهد شد و این می‌تواند از لحاظ روحی، روانی اثرات مثبتی بر روحیه افراد آن جامعه بگذارد.

آثار مثبت (زیست محیطی)گردشگری می تواند سبب توجه هرچه بیشتر مردم،مسولان وحتی سازمان های بین امللی به برخی نواحی و سعی در جهت محافظت از آن شود.

آثار مثبت فرهنکی –اجتماعی ،توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی موجب می‌شود که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید. بر این مبنا آنان می‌توانند به فرهنگ هم بیشتر احترام بگذارند. تنها راه تعامل احترام گردشگر به فرهنگ جامعه میزبان است که می‌تواند راهبرد مناسبی برای گسترش گردشگری باشد.