برای حلال یا حرام بودن موسیقی مبارزه نکردیم/ آنچه موسیقی را به ابتذال کشانده، کلام است/ موسیقی به خودی خود مبتذل نیست

چنگیز حبیبیان درباره ارتباط ملودی‌های پاپ با نوحه‌ و مداحی می‌گوید: به نظرم هیچ ایرادی ندارد، مداحان از ملودی‌های پاپ استفاده کنند، زیرا موسیقی به کلام کمک می‌کند. دستگاه‌ها و نواهای تلاوت نیز بر اساس موسیقی شکل گرفته‌اند. یعنی در واقع قاری قرآن باید با مقوله موسیقی و دستگاه‌ها و نواهای مرتبط آشنا باشد.

به گزارش خبرنگار ایلنا، چنگیز حبیبیان در دهه هفتاد به جمع فعالان موسیقی پیوست. او در سال 1366 به رادیو معارف رفت و نزد حسین صبحدل و محمدحسین جعفری فعالیت خود را آغاز کرد و سپس در اوائل دهه هفتاد یعنی سال 1373 همکاری خود را با مرکز موسیقی صداوسیما آغاز کرد.

«نغمه‌های عاشورایی» اولین آلبوم حبیبیان است که در سال 1376 منتشر شده. «همسفر» به آهنگسازی شادمهرعقیلی و محمدرضا چراغعلی نخستین آلبوم پاپ حبیبیان است که در سال 1378 تولید شده. «دلسپرده»، «ترانه‌ بارون»، «عطش باران»، «شب عاشق»، «قصه دیدار»، «لحظه دیدار»، «گلشن راز» و «فراموشم نکن» نیز دیگر آلبوم‌های این خواننده هستند.

به اعتقاد حبیبیان؛ آنچه موسیقی را به ابتذال می‌کشاند کلام است. گفتگوی ایلنا با این خواننده را در ادامه می‌خوانید.

شما در دهه هفتاد کار در زمینه پاپ را شروع کردید. از آن زمان تا امروز چه اتفاقاتی افتاده است؟

در آن مقطع ما برای حلال یا حرام بودن موسیقی مبارزه نکردیم، زیرا در جایگاهی نبودیم که در این‌باره اظهارنظر کنیم و همچنان هم در آن جایگاه نیستیم. اما آنچه که به نظر می‌رسد این است که برخی مسائل با گذشت زمان حل شده‌اند. این روند درباره موسیقی نیز وجود داشته و باعث نرمش‌هایی شده است. به هرحال موسیقی یکی از هنرهای پرمخاطب است و به قول استاد فریدون شهبازیان موسیقی به خودی خود نمی‌تواند مبتذل باشد.

پس چه چیزی باعث به ابتذال موسیقی می‌شود؟

آنچه موسیقی را به ابتذال می‌کشاند کلام است. کلام یکی از مقولات بسیار مهم است که از ابتدا تاکنون حائز اهمیت بوده و پیشینیان نیز بر آن تاکید داشته‌اند. کلام حتی در عرصه‌های دیگر نیز مهم و با اهمیت است. سخنرانان، گویندگان، مجریان، خطبا نیز مقوله کلام را جدی می‌گیرند.

از دهه هفتاد به این‌سو در بخش کلام ضعف‌هایی ایجاد شده و هنرمندان عرصه موسیقی در این بخش ضعیف عمل کرده‌اند و در حال حاضر نیز این کاستی همچنان وجود دارد. به اعتقاد من اگر مقوله کلام را جدی بگیریم و کیفیت اشعار و ترانه‌ها را بالا ببریم بخشی از مشکلات کیفی آثار پاپ و دیگر گونه‌ها حل خواهد شد. این را هم بگویم از آن مقطع تاکنون اتفاقات عدیده‌ای نیز در بخش موسیقی رخ داده است. به طور مثال از برهه‌ای به بعد موسیقی الکترونیک مورد توجه قرار گرفت و اتفاقا کارهای خوبی در این زمینه تولید شد و این روند همچنان ادامه دارد.

متاسفانه ادبیات موسیقایی و کلامی ما طی این سال‌ها به دختربچه‌ها و پسربچه‌های نوجوانی که به درستی راهنمایی نشده‌اند و آموزش ندیده‌اند،‌ سپرده شده است. منظورم این نیست که آن افراد آگاهی ندارند و اگر چنین است ما به آنها آگاهی درست نداده‌ایم. از سویی رسانه‌ها نیز برای حل این معضل تلاشی نکرده و نمی‌کنند.

شاید علت اصلی این است که ادبیات را نادیده گرفته‌ایم.

بله ادبیات اساس و پایه شعر و ترانه است. این را هم بگویم که اغلب نوجوان‌ها و جوان‌هایی که پا به عرصه دانشگاه می‌گذارند، بعدها که سنشان بالاتر می‌رود، متوجه کاستی‌های خود خواهند شد و از اینکه در نوجوانی فلان آثار را گوش می‌داده‌اند تعجب خواهند کرد. آنچه که مسلم است این است که آن نوجوان‌ها و جوان‌ها در حال زندگی می‌کنند اما آسیب‌ها را بعدها متوجه می‌شوند.

البته در حال زندگی کردن خیلی خوب است، اما شرایطی دارد. نه اینکه هرچه را به خورد ما دادند، بینیم و بشنویم. از طرفی به طور کلی سرعت و ریتم زندگی مردم بالاتر رفته و این تعجیل، زمان تولید آثار را کوتاه‌تر کرده است. قاعدتا تولید آثار در مدت زمان خیلی کوتاه کیفیت آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. از سویی دیگر، طی سال‌های اخیر موسیقی الکترونیک به کمک موسیقی آنالوگ آمده و همین اتفاق مدت زمان تولید آثار کوتاه‌تر کرده است. به هرحال وفور ابزار و ادوات نرم‌افزاری و دستگاه‌های مختلف همچنین عمومیت یافتن اینترنت به عنوان رسانه‌ای همگانی کم و کیف تولید و انتشار آثار را تخت تاثیر قرار داده است. در کل با وجود شرایط فعلی، منطقی و طبیعی است که سرعت تولید بالاتر برود و چه بخواهیم چه نخواهیم این اتفاق رخ داده است. مثلا اگر در گذشته تولید یک اثر یک هفته زمان می‌برده، حال همان اثر دو روزه ضبط می‌شود و به مرحله انتشار می‌رسد. طی این روند شخصی که برای تولید اثری، یک هفته زمان می‌گذاشته، حال همان زمان را به تولید دو یا چند اثر اختصاص می‌دهد. بنا به همین دلایل است که تعداد تولیدات آثار مختلف موسیقایی به شدت افزایش یافته است.

به نظرتان این رویه در همه کشورها وجود دارد؟ ‌

به نظرم کشورهای دیگر نیز فارغ از حلال یا حرام بودن موسیقی، چنین رویه‌ای دارند. به هرحال موسیقی خوب و بد همیشه وجود داشته و اینگونه نیست که کاستی‌ها و ضعف‌ها، محدود به کشور ما باشد. در حال حاضر دیگر حلال و حرام بودن موسیقی برای ما موضوعی حل شده است و اگر توجه کنید انواع آثار در ایران تولید می‌شود. در حال حاضر وزارت ارشاد به هر نوع موسیقی مجوز می‌دهد و انواع کنسرت‌ها روی صحنه می‌روند.

می‌توان گفت وزارت ارشاد و نهادهای مرتبط در این تنزل سهیم هستند.

به هر حال نهادهای ذیربط باید قدری در شیوه نظارت‌ها جدی‌تر باشند و به دور از روابط و غرض‌ورزی به انتخاب آثار بپردازند و طی روندی مشخص به آثار مجوز دهند. در نهایت ما و مسئولان باید خوراک مردم و مخاطبان را بشناسیم و طبقه‌بندی‌ها و رنج سنی را مدنظر قرار دهیم.

اشعار کلاسیک چقدر در موسیقی پاپ مورد توجه قرار گرفته‌؟

قرار نیست که همه به خواندن اشعار کلاسیک شعرای مطرح بپردازند، زیرا پرداختن به آثار شعری بزرگانی چون حافظ و مولانا به شناخت نیاز دارد که من نیز در این زمینه آن شناخت و تخصص لازم را ندارم. شاید اشعار این بزرگان را بخوانم، اما رسیدن به آن شناخت و معرفت لازم که به درک مفهوم و مضمون درست منتهی می‌شود، کار راحتی نیست. به اعتقاد من پرداختن به آثار شعرای کلاسیک محدود به افراد خاصی است و باید اینطور باشد؛ زیرا برای خواندن شعری از حافظ یا مولانا باید حافظ‌شناس و مولاناشناس باشیم. گرچه فکر می‌کنم بهتر است ترانه‌های مفاخر معاصرمان را مورد توجه قرار دهیم.

شما با آقای فریدون شهبازیان هم همکاری داشته‌اید.

حدود سال 1377 بود که آلبوم «همسفر» را تولید کردم. در آن اثر با استادی مثل سهیل محمودی همکاری کردم و آقای شهبازیان به عنوان ناظر حضور داشتند. به طور کلی دو سه آلبوم من با نظارت ایشان تولید و منتشر شده است. آقای شهبازیان کلام را خیلی خوب می‌شناسند و از دانش بالایی برخوردارند.

فکر می‌کنید هم‌نسلان‌تان چقدر در بروز کاستی‌های موجود موثر بوده‌اند؟

بی‌شک عقب نشستن نسل ما باعث شده دیگران به میدان بیایند. نمی‌توانیم کنار بایستیم و انتظار داشته باشیم با نشانه‌گیری درست به هدف بزنیم. واقعیت این است که ورود ابزار و نرم‌افزارها در ابتدا باعث شد من و هم‌نسلانم تا حدودی سر درگم شویم. ضبط آثار ما توسط دستگاه‌های آنالوگ انجام می‌شد و از مقطعی به بعد فرمت و رویه تولید عوض شد. آشنایی آهنگسازان ما با مقوله دیجیتال مقداری زمان برد. همان چند سال وقفه باعث شد تعداد زیادی از علاقمندان و هنرجویان آن سال‌ها پا به عرصه حرفه‌ای بگذارند که البته در میان آنها خوانندگان و آهنگسازان و نوازندگان کاربلد نیز وجود داشتند.

خوانندگان دهه هفتاد و هشتاد تمایلی به تولید آثاری هم‌راستا با سلیقه مخاطبان امروز نداشتند و ندارند. چرا؟

آنچه درمورد من و هم‌نسلانم وجود دارد این است که ما نمی‌توانیم بدون توجه به جایگاه‌مان،‌ فرمت و آنچه که در شخصیتمان وجود دارد را تغییر دهیم. موافقم که نحوه تنظیم‌ها باید به روز باشد و باید از سمپل‌های جدید استفاده کنیم؛ اما قطعا انتخاب ملودی‌ها باید درخور شخصیت و کاراکتر خودمان باشد و در این میان شأن مخاطب نیز باید مورد توجه قرار گیرد. سن و سال نیز به نوعی اهمیت دارد به طور مثال من دیگر جوانی بیست ساله نیستم که آثاری برای آن سن و سال بخوانم. چه بسا اگر به خواندن چنین آثاری بپردازیم مردم و مخاطبان آن را نمی‌پذیرند و در نهایت نتیجه‌ای معکوس خواهیم گرفت.

خانواده‌‌تان و اینکه جدتان عاشیق بوده و پدرتان در زمینه موسیقی مذهبی فعال بوده، چقدر در سلیقه شما در موسیقی موثر بوده است؟

پدربزرگم عاشیق بود و همواره می‌نواخت و می‌خواند و پدرم نیز از مداحان به‌نام دوره خود بود. از پدرم تاثیر بسیاری گرفته‌ام. ایشان به من می‌گفت آثار سخیف و سطحی نخوان و به تولید آثار قابل دفاع بپرداز. در ابتدا جامعه مداحان نسبت به من موضع گرفتند که چنگیز حبیبیان پا به عرصه موسیقی گذاشته است اما امروز بسیار ی از مداحان به عرصه موسیقی می‌آیند و حتی از موسیقی کمک می‌گیرند که به نظرم اتفاق درستی است.

چرا مداحان از ملودی‌های موسیقی پاپ استفاده می‌کنند؟

به نظرم هیچ ایرادی ندارد، زیرا موسیقی به کلام کمک می‌کند. حتی در تلاوت قرآن نیز از موسیقی کمک گرفته می‌شود. دستگاه‌ها و نواهای تلاوت نیز بر اساس موسیقی شکل گرفته‌اند. یعنی در واقع قاری قرآن باید با مقوله موسیقی و دستگاه‌ها و نواهای مرتبط آشنا باشد. دوستانی دارم که قاری قرآن هستند و فارغ‌التحصیل موسیقی هستند و فقط در زمینه تلاوت فعالیت می‌کنند. بنابراین هیچ ایرادی ندارد که مداحان با استفاده از موسیقی به نوحه‌خوانی بپردازند. طی این روند موسیقی به کمک کلام آمده و باعث شده آثار نافذتری تولید شوند.

کار تازه‌ای دارید؟

دو کار جدید خوانده‌ام که یکی از آنها ترکی و دیگری فارسی است. اثر ترکی‌ام «فانی» نام دارد که کلام آن ترکی استانبولی و بسیار زیباست و آن را بازخوانی کرده‌ام. اثر دیگرم فارسی است و در وصف امام زمان (عج) است.