چهار گروه خونی شناخته شده در انسان ها شامل گروه های خونی A ، B ، BA ، O می باشد .
هر فردی به طور طبیعی یکی از این چهار گروه خونی را دارد.بعدها پروتیئنی در گلبول قرمز برخی افراد کشف شد که اسم آن را " RH " گذاشتند.تقریبا 85 درصد افراد این پروتئین را در خون خود دارند که به آن ها RHمثبت می گویند. کسانی که این پروتیئن را در خون خود ندارند RH منفی نامیده می شوند .

یکی از آزمایشاتی که اوایل بارداری برای یک خانم باردار درخواست می شود، آزمایش گروه خون و RH است.

چرا مثبت یا منفی بودن خون مهم است؟
چون اگر خون دو نفر را که از دو نوع مختلف باشند را با هم ترکیب کنیم مخلوط خون ها منعقد می شود. اگر هنگام انتقال خون از یک شخص به شخص دیگر چنین اتفاقی بیفتد، شخص گیرنده ممکن است جان خود را از دست بدهد. به همین سبب پزشکان باید قبل از تزریق خون شخص دیگری به بیمار، از سازگار بودن خون دهنده و خون گیرنده مطمئن شوند.
گروه خونی O، به تمام گروه های خونی می تواند خون اهدا کند، اما فقط می تواند از گروه خونی O خون دریافت کند.
گروه خونی A، می تواند به گروه های AB و A خون اهدا کند و از گروه های خونی A و O خون دریافت کند.
گروه خونی B، می تواند به گروه های AB و B خون اهدا کند و از گروه های خونی B و O خون دریافت کند.
گروه خونی AB، تنها می تواند به گروه خونی AB خون اهدا کند، ولی از تمام گروه های خونی می تواند خون دریافت کند.

خانم باردار با گروه خون منفی
یکی از آزمایشاتی که اوایل بارداری برای یک خانم باردار درخواست می شود، آزمایش گروه خون و RH است.اگر آزمایش نشان دهنده ی " ار هاش منفی" باشد باید آزمایش کومبس غیر مستقیم ( coombs indirect) انجام دهد.
اگر مادر و پدر هر دو داری گروه خونی منفی باشند جنین آن ها هم RH منفی خواهد شد و هیچ مشکلی برای مادر و جنین پیش نخواهد آمد.
اگر مادر دارای گروه‌ خون‌ RH منفی‌ و پدر RH مثبت‌ باشد جنین‌ احتمال گروه‌ خونی‌ Rh مثبت‌ خواهد داشت.در طی حاملگی خون مادر و جنین کاملا ازهم جدا است مواد غذایی و اکسیژن از طریق جفت مبادله می شوند و احتمال مخلوط شدن خون مادر و جنین بسیار کم می باشد اما ممکن هست در هنگام خون ریزی در طی دوران حاملگی ، در هنگام سقط ، حاملگی خارج از رحم ، در هنگام زایمان .....مقداری از خون جنین وارد بدن مادر شود.(که مسئله خطرناکی نیست ).

مخلوط شدن خون جنین و مادر چه مشکلاتی را برای مادر و جنین ایجاد میکند ؟
یکی از مواقعی که امکان ورود خون جنین به مادر هست در هنگام زایمان و خروج جفت می باشد. در طی‌ زایمان‌ نوزاد، مقدار اندکی‌ از خون‌ نوزاد از طریق‌ جفت‌ وارد جریان‌ خون‌ مادر می‌شود و در نتیجه‌ بدن‌ مادر نسبت به خون Rh مثبت جنین واکنش نشان می دهد و شروع‌ به‌ تولید پادتن‌هایی‌ بر ضد Rh مثبت‌ خون جنین می کند. این‌ پادتن‌ها پس‌ از زایمان‌ تولید می‌شوند. بنابراین‌ بچه‌ اول‌ اصولا دچار مشکلی نمی‌شود ولی این پادتن ها در بدن مادر باقی می ماند و در بارداری های بعدی این‌ پادتن‌های موجود در خون‌ مادر با عبور از جفت‌ گلبول‌های قرمز جنین‌ را تخریب‌ می کنند. و باعث کم خونی نوزاد می شود کم‌خونی ناشی از این‌ پدیده‌ ممکن‌ است‌ آنقدر شدید باشد که‌ باعث‌ مرگ‌ جنین‌ گردد. اگر جنین‌ زنده‌ بماند، پادتن‌ها می‌توانند در طی روند زایمان‌ به‌ بدن‌ نوزاد انتقال‌ یافته‌ و باعث‌ ایجاد یرقان‌ (زردی) در نوزاد شود.

آمپول روگام چیست ؟
برای جلوگیری از این مشکلات خانم های باردار با گروه خونی منفی آمپولی به نام تجاری روگام (Rhogam) را باید تزریق کنند. روگام، یا Rho ایمنو گلوبولین(Anti-RhD)، محلول استریلی است که از پلاسمای خون انسان تهیه می شود. این آمپول از تحریک‌شدن خون مادر علیه خون جنین جلوگیری می‌کند .لازم به ذکر است که روگام به مادرانی که هنوز نسبت به خون ارهاش منفی حساس نشده اند تزریق می گردد .در واقع نتیجه ازمایش کومبس غیر مستقیم نشان می دهد آیا مادر باردار نسبت به فاکتور Rh حساس شده یا نه ؟ یا به بیانی دیگر بدن مادر پادتن ضدRh تولید می کند یا خیر؟

نحوه تجویز روگام
دستورالعمل کشوری برای تزریق آمپول روگام یک بار در هفته ۲۸ حاملگی و بار دوم در 72 ساعت اول بعد از زایمان می باشد.
قبل از تزریق آمپول روگام حتما باید تست کومبس غیر مستقیم انجام شده باشد تست کومبس غیر مستقیم منفی نشان می دهد مادر آنتی بادی بر علیه گلبولهای قرمز نوزاد تولید نکرده است و در این صورت می توان تزریق را انجام داد اگر مادر باردار با گروه خونی منفی در طی ۷۲ ساعت بعد از زایمان به هر علتی روگام را تزریق نکرد باشد بهتر است حتی تا ۲۸ روز پس از زایمان تجویز شود.

نحوه تزریق آمپول روگام
نحوه تزریق آمپول روگام به صورت عضلانی می باشد. دوز روگام 300 میکروگرمی است.اصولا مادر باردار 12 هفته بعد از هفته 28 که امپول روگام را تزریق کرد زایمان می کند (حدود هفته 40 ) اما اگر تا این زمان مادر باردار زایمان نکرد یک دوز دیگر از آمپول روگام را باید تزریق کند.

عوارض‌ جانبی‌ آمپول روگام
عوارض احتمالی آمپول روگام ناراحتی‌ در محل‌ تزریق‌،تب‌، درد عضلانی‌ و خواب‌آلودگی‌ ازعوارض‌ جانبی‌ این‌ دارو می‌باشد.
آمپول روگام را در موارد ی که احتمال انتقال خون جنین به مادر وجود دارد مانند : حاملگی‌های مولار ، خونریزی سه ماهه دوم یا سوم ، مرگ جنین در داخل رحم در سه ماه دوم و سوم ، ترومای (ضربه ) شکمی ، کنده شدن جفت (دکولمان ) ، جفت سرراهی ، خارج کردن جفت با دست ، سقط هم باید تزریق شود.

آیا در صورت سقط باید آمپول روگام تزریق شود؟
چنانچه سقط جنین در کمتر از ۱۳ هفتگی حاملگی صورت گیرد یک دوز کوچک روگام که حاوی ۵۰ میکرو گرم است کافی بوده و چنانچه سقط در بیش از 13 هفتگی حاملگی صورت گیرد باید یک دوز کامل که همان آمپول ۳۰۰ میکروگرم می باشد تزریق شود. (اگر خونریزی شدید در این مواقع وجود داشته باشد یک دوز ۳۰۰ میکروگرمی کافی نیست و از دوز بیشتر باید استفاده شود )
به صورت یک قانون کلی می توان بگوییم :هرگاه در مورد تجویز با عدم تجویز آمپول روگام شک داشته باشیم باید آن را تجویز کنیم آمپول روگام حتی اگر مورد نیاز نباشد در صورت تزریق مشکلی ایجاد نمی کند اما در صورت ضرورت اگر تجویز نشود ممکن است عواقب شدیدی به دنبال داشته باشد .

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
Rh یکی از سیستم های گروه خونی و مخفف کلمه "rhesus" نام میمونی است که برای اولین بار این فاکتور در خون او کشف شد. در این سیستم گروه خونی، آنتیژن ها یا فاکتور آرهاش (Rh) فراوان وجود دارد که از این بین می توان آنتی ژن D یا Rho(D) را نام برد.
بطور طبیعی افرادی که در خون خود این ماده را داشته باشند با عنوان گروه خونی مثبت و اگر فاقد آن باشند، دارای گروه خونی منفی هستند.
گروه خونی افراد می تواند دارای ارهاش مثبت یا ارهاش منفی باشد. بر روی سطح گلبول های قرمز افراد دارای گروه خونی مثبت، آنتی ژن Rh وجود دارد. افراد دارای گروه خونی منفی فاقد این آنتی ژن هستند. آنتی ژن Rh مانند رنگ چشم وراثتی است. حتماً نوع گروه خونی خود را از پزشک تان بپرسید.

زمان دقیق تزریق آمپول روگام یا آنتی D
پزشک بین هفته ۲۶ تا ۲۸ بارداری، حداقل یک دوز روگام را تجویز می کند. اگر گروه خونی جنین به هنگام تولد مثبت تشخیص داده شود، ظرف ۷۲ ساعت پس از زایمان مجدداً یک دوز دیگر دریافت خواهید کرد.

تزریق آمپول روگام در شرایطی ضروری است
پس از ترومای شکم مانند ضربه، سقوط از بلندی و یا بروز حوادث مختلف برای مادر باردار
- استفاده از دست در معاینه داخلی توسط متخصص زنان
- انجام آزمایش تهاجمی آمنیوسنتز
- انجام آزمایش تهاجمی نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)
- نمونه گیری خون بند ناف از راه پوست
- خونریزی مادر یا جنین در دوران بارداری
- بارداری خارج از رحم
- احتمال خطر سقط
در حالت کلی تعیین دوز آمپول روگام و زمان دریافت آن بر عهدۀ متخصص زنان و زایمان شماست.
اگر گروه خونی شما منفی باشد و پزشک تشخیص دهد که نسبت به داروی روگام حساسیت ندارد، باید در تمام بارداری های بعدی خود آمپول روگام تزریق کنید.

آمپول روگام (آنتی D) چگونه عمل می کند؟
روگام می تواند از تولید آنتی بادی در بدن مادر باردار دارای گروه خونی منفی جلوگیری کند.
مادامی که مادر بارداری که گروه خونی منفی دارد در طول هر یک از بارداری های خود به میزان لازم روگام دریافت کند، احتمال ابتلای جنین های او به کم خونی همولیتیک کاهش بسیاری پیدا می کند.
روگام فقط برای مادران دارای گروه خونی منفی تجویز می شود و هیچ گاه به جنین تزریق نمی شود. با این که احتمال ترکیب خون مادر و جنین در طول دوران بارداری وجود دارد، ولی ظاهراً تاثیری بر روی جنین ندارد.
مادران باردار بسیاری با گروه خونی منفی میلیونها دوز روگام را بدون هیچ خطری دریافت کرده اند و تاکنون تاثیر منفی بر روی کودکانشان گزارش نشده است. اما از آنجایی که روگام از خون انسان تولید می شود، ممکن است عاملی برای انتقال بیماری ها باشد.
در دوران بارداری تنها از طریق روشهای تهاجمی می توان نوع Rh خون جنین را تشخیص داد.
از آنجا که گروه خونی مثبت بسیار شایع تر از گروه خونی منفی است، اکثر پزشکان بدون تعیین نوع خون جنین و تنها با منفی بودن گروه خونی مادر آمپول روگام را تجویز می کنند. چنانچه به هنگام تولد مشخص شود که گروه خونی نوزاد منفی است، دوز بعدی روگام تزریق نخواهد شد.

آمپول روگام بعد از سقط جنین
تشخیص اینکه که چه موقع باید تزریق آمپول روگام برای مادر انجام شود، برعهده پزشک است، از آنجا که عامل Rh خون جنین از هفته هشتم بارداری بر روی گلبول های قرمز او پدیدار می شوند، پزشک در سقط های خود بخودی یا القایی بعد از هفته ۱۳ بارداری یا پس از آن یک دوز کامل به اندازه ۳۰۰ میکروگرم روگام تجویز خواهد کرد.
در سقط خود به خودی یا القایی قبل از هفته 12 یک دوز کوچک به اندازه 50 میکروگرم روگام کافی است.

عوارض آمپول روگام
عوارض آمپول روگام عبارتند از :
- تورم ناحیه تزریق
- سفت شدن ناحیه تزریق
- قرمزی و درد خفیف در محل تزریق
- تب خفیف در برخی موارد
توجه داشته باشید که در صورت بروز عوارض دیگر باید به پزشک مراجعه شود.
عوارض جانبی خطرناک آمپول روگام وجود دارند که در صورت بروز علائم زیر باید هر چه سریعتر به پزشک مراجعه شود:
- دشواری تنفس
- کهیر
- تورم صورت، لب ها، زبان یا گلو
- تب و لرز یا لرزش اعضا
- افزایش ناگهانی وزن
- تورم در دستها، کف یا مچ پا
- کمردرد
- تغییر رنگ ادرار
- کاهش دفعات ادرار

عوارض کم خطر تزریق آمپول روگام عبارتند از
- سردرد
- درد عضلات
- تهوع و استفراغ
- کوفتگی
- سرگیجه
- درد یا سوزش محل تزریق
پزشکان باید از تمامی داروهایی که مادر باردار مصرف می کند، اعم از ویتامین ها، مواد معدنی، محصولات گیاهی و داروهای تجویز شده توسط پزشکان دیگر و همچنین داروهای بدون نسخه آگاه باشد.
ممکن است روگام با داروهای دیگر تداخل دارویی ایجاد کرده و عوارض جانبی دیگری به وجود آورد. بهتر است پزشک درباره خطرات احتمالی تزریق روگام با مادر باردار صحبت کند.
مادران باردار با گروه خونی مثبت به هیچ وجه و حتی با دوز پایین هم نباید آمپول روگام دریافت کنند. همچنین تزریق روگام به هر اندازه و مقدار برای نوزادان نیز ممنوع است.
در صورت واکنش شدید آلرژیک و یا واکنش شدید به ایمنوگلوبولین انسانی و یا واکنش جدی به سایر داروهای حاوی ایمونوگلوبولین، پزشک باید در جریان امر قرار بگیرد.
اگر مادر کمبود ایمونوگلوبولین A (lgA) داشته باشد، از آنجا که روگام حاوی مقدار کمی IgA بوده و خطر بالقوه واکنش آلرژیک در افراد مبتلا به کمبود IgA وجود دارد، برای حصول اطمینان در این خصوص حتما مشورت با پزشک لازم است.
اگر مادر فرآورده های ایمونوگلوبولین مانند روگام دریافت کند، ممکن است تاثیر برخی از انواع واکسن ها (آنهایی که حاوی ویروس زنده هستند) از بین برود، لذا سابقه واکسیناسیون مادر حائز اهمیت است.
آنتی بادی های موجود در روگام مانع از اثرگذاری واکسن می شوند. بنابراین بهتر است قبل از تزریق واکسن، پزشک از دریافت روگام مطلع شود.