رقص سماع چیست؟

واژه سماع به معنی شنیدن و آوایی گوش نواز است و دوم واژه سماء به معنی آسمان است (سماء یک واژه اوستایی است) که هردو، موافقان و مخالفانی دارند.

ایلنا؛ تا به حال بارها این واژه آشنا را شنیده اید اما ممکن است برای شما سوال پیش آمده باشد که رقص سماع چیست و چه فلسفه ای دارد؟ این نوع از عرفان به نوعی از حرکات روحانی گفته می شود که در آیین صوفیان جهت پرستش عارفانه خداوند صورت می گیرد و برای کسانی جز افرادی که ریاضت کشیده اند ممکن نخواهد بود. در واقع به آن رقص سماع گفته می شود اما به گفته برخی افراد، این آیین در دسته‌ی هنری به نام رقص جای نمی گیرد و نوعی از عبادت و عرفان است که فرد را به خدا نزدیک می کند و شور اشتیاقی وصف ناشدنی در او به وجود می آورد در صورتی که رقص هنری است که در آن تمام بدن به صورت موزون در حرکت است. این رقص درواقع حالتی از خلسه است که برای افراد رخ می دهد و حرکاتی کاملا تکراری دارد.

برای بیان این حرکات عرفانی دو واژه با معنای متفاوت اما با نوشتاری مشابه وجود دارد: اول خود واژه سماع به معنی شنیدن و آوایی گوش نواز است و دوم واژه سماء به معنی آسمان است (سماء یک واژه اوستایی است) که هردو، موافقان و مخالفانی دارند. واژه اول به این جهت گفته می شود که این حالت خلسه روحی از طریق "شنیدن" آوایی خوش و روحانی رخ می دهد و واژه دوم از این جهت گفته می شود که صوفیان درحال حرکت رو به آسمان می کنند و به اصطلاح گنج معنوی خود را از آسمان دریافت می کنند. در مطلب رقص سماع در سفربانک بیشتر با این موضوع آشنا می شوید.

تاریخچه سماع

از تاریخ اولین برپایی های این رقص عرفانی اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما به صراحت می توان گفت که این رقص فقط ریشه در اسلام ندارد و تاریخ برپایی آن به چند هزار سال پیش باز می گردد. اولین اشاره به این مراسم در ایران در شاهنامه اتفاق افتاده است که به کیخسرو پادشاه کیانی اطلاق می شود و زمان آن را چیزی در حدود 5 هفته دانسته اند. در اثبات چند هزار ساله بودن این رقص همین کافیست که در آیین آریایی ها از آن نام برده شده است و در اصل این مراسم پرستش خداوند یگانه از آیین اصلی آنها بوده است؛ همچنین در آیین یهود نیز از آن یاد شده است و همه این ها تصدیقی است برای تاریخچه طولانی آن و ریشه های عمیق سماء در تاریخ بشر!.

دوره جدید از انجام این مراسم به زمان شمس و مولانا باز می گردد اما گفته می شود که برای اولین بار در تاریخ اسلام فردی در مصر و در قرن سوم هجری به سماع پرداخت این حالت وی اشاره داشت بر به وجد آمدن وی از عشق به آفریننده جهان؛ پس از آن این نوع مراسم ها (به شکلی که او اجرا کرد) رو به افزایش گذاردند و سینه به سینه به نسل های آینده منتقل شدند.

پیش از شخص مصری، این مراسم عرفانی به صورت محافل و مجالس شعر خوانی بود که در آن جوی عرفانی حکمرانی می کرد و افراد با شنیدن اشعار عارفانه به وجد آمده و به رقص و پایکوبی معنوی می پرداختند.

امروزه نیز در جای جای جهان این مراسم در حال برگزاری است اما تعداد آنها بسیار محدود است و بعضی از این مراسم جنبه ی نمایشی دارند تا برای گردشگران جذابیت ایجاد کنند. این مراسم های نمایشی در برخی از شهر های ترکیه همه روزه برگزار می شود و در شهرهایی مانند قونیه و مراکز فرهنگی آن بیش از همه جا در حال برگزاری هستند. سایت سفربانک تعدادی از این مراکز را در اختیار شما قرار داده است.

مراحل رقص سماع

رقص سماعی که اکنون و در این قرن جریان دارد، در ابتدا با آیاتی از قرآن کریم و نعت آغاز می شود و پس از آن در اصطلاح "سلام" و کسب اجازه از درویش اصلی برای انجام مراسم صورت می گیرد و پس از دستبوسی و کسب اجازه، مرشد دست راست خود را روی شانه چپ و دست چپ خود را روی شانه راست قرار می دهند (نشانه ای از یکتا پرستی) و شروع به چرخیدن با اصولی خاص می کنند ( پای چپ ثابت و پای راست 360 درجه و به معنای گردش 72 ملت می چرخد) و به تدریج دست های خود را به سوی آسمان باز می کنند و می چرخند تا به گنج معنوی و آسمانی خود دست پیدا کنند. نکته ای که هنگام تماشای این رقص صوفی باید در نظر داشته باشید این است که تمام حرکات و جزئیات رقص به گونه ای دارای تفسیر و معنا هستند و درویش با یاد و ذکر خدا است که می چرخد و رو به آسمان دست می گشاید.

در رقص سماع، آلات موسیقی مانند دف و نی نیز استفاده می شود که دف به معنای فرمان "باش" خداوند است در زمان خلق جهان و نی نشانه ی دم خداوند در ذات آفرینش است. آلات دیگری نیز در موسیقی این مراسم استفاده می شود که هرکدام معنای خود را دارند.

از دیگر تفسیر هایی که برای حالات و حرکات این رقص مطرح می شود حالات دست ها می باشد که یکی رو به آسمان و به معنای دریافت فیض از آسمان و مبدا آفرینش و یکی رو به زمین و به نشانه بخشش به همه موجودات هستی می باشد.

سماع مولانا

همانطور که گفته شد این حالت و حرکات عرفانی به دوران آریایی ها در ایران باز می گردد، اما چیزی که واضح و نمایان است این موضوع است که همه ی ما عبارت آشنای رقص سما را به مولانا نسبت می دهیم و آن را با مولانا عجین می دانیم. مولانا در ابتدا به درس و مجاهده مشغول بود اما پس از معاشرت با شمس همه ی زندگی و درس و بحث خود را رها کرده و به سما می پردازد. مولانا برای این رقص و حالت عرفانی ارزش زیادی قائل بود و به همین دلیل است که امروزه نیز رقص سماع را به مولانا نسبت می دهند و مراسم های زیادی در شهر قونیه و کل ترکیه برای بزرگداشت و زنده نگه داشتن این فرهنگ عرفانی برگزار می شود.

در قونیه و در آرامگاه مولانا، هرساله شاهد مراسم با شکوهی از این رقص عرفانی و بزرگداشت این شاعر بزرگ هستیم که در نیمه اول ماه دسامبر انجام می شود وجنبه نمادین ندارد، افراد زیادی از سراسر دنیا در آن شرکت می کنند؛ به طوری که تمام هتل های این شهر از ماه ها قبل رزرو شده و اتاق خالی در هیچ هتلی برای افرادی که دیرتر اقدام کنند نخواهد بود. اما مراسم های نمادین زیادی در استانبول و دیگر شهرها به صورت روزانه برگزار می شود که جنبه های فرهنگی برای ترکیه دارند و جهت جذب گردشگران علاقه مند به فرهنگ شرق انجام می شود. در تور اساتبول نیز بیشتر مواقع، زمانی برای بازدید از مراکز فرهنگی جهت آشنایی با این مراسم تدارک دیده می شود و به علت برگزاری هرروزه این مراسم، افراد فرصت بیشتری برای بازدید از آن پیدا می کنند.