خرد و خردمندی از دیدگاه نهج البلاغه/ جایگاه و ارزش خرد

شفقنا – آیا می توان گفت نهج البلاغه کتاب تاریخ است؟ یا کتابی است که محتوای آن را پند و اخلاق تشکیل می دهد؟ یا آن که دانش سیاست و اقتصاد را بیان می کند؟ یا علم مدیریت و روانشناسی و یا تربیت و جامعه شناسی را مطرح کرده است؟ یا دانش کلام و فلسفه را تبیین نموده است؟ و یا … ولی نه؛ نهج البلاغه کتابی فراتر از این موضوعات است، تنها می توان گفت نهج البلاغه کتاب هدایت است همانگونه که قران هدایتگر انسان است و چه مناسب گفته اند که نهج البلاغه «أخُ القرآن» است.

زیرا که علی علیه السلام همراه قرآن بوده و قرآن همراه علی علیه السلام و به حق گفته اند سخن امام علی علیه السلام «برتر از کلام مخلوق و پائین تر از کلام خالق است» آری بعد از قرآن چه کسی می تواند همچون پیامبر صلی الله علیه و آله و یا علی علیه السلام سخن بگوید؟

می توان گفت نهج البلاغه قرآن دیگری است که مفسر قرآن کریم است سید رضی رحمه الله علیه مولف نهج البلاغه به قصد جمع آوری کلمات شیوا و بلیغ مولا علی علیه السلام اقدام به تدوین و نگارش سخنان حضرتش می نماید امّا همه سخنان امام بلیغ و رسا می باشد و او می خواهد از میان آن ها گلچین نماید.

تشابه نهج البلاغه با قرآن

با کمی دقت در عبارات و محتوای نهج البلاغه خواننده متوجه می شود که تشابهات زیادی با قرآن دارد، از یک جهت در نهج البلاغه آیات زیادی از قرآن بکار رفته است و از طرف دیگر مضمون و مفهوم خطبه ها و کلام حضرت با نصوص آیات قرآن هم معنا می باشد. در حدود ۱۵۰ مورد از عبارات نهج البلاغه با آیات قرآن همسو و اشتراک در معنا و مفهوم دارند و از زاویه ی دیگر بعضی از خطبه های آن حضرت تفسیر آیه و یا سوره ای از قرآن کریم می باشد و در جاهای دیگر نهج البلاغه ویژگی های قرآن بیان شده است.

جایگاه و ارزش خرد

«اِنَّ أَغْنَی الْغِنَی الْعَقْلُ»

بی نیاز ترین بی نیازها عقل است.

«لاغِنی کالعَقْل»

هیچ بی نیازی مانند عقل و خرد نیست.

«لا مالَ اَعَودُ مَنَ العَقْلِ وَلا عَقْلَ کالتدبیرِ»

هیچ مالی سودمندتر از عقل نیست … و هیچ تعقلی مانند تدبیر نیست.

«العَقْلُ حُسامٌ قَاطِعُ«

عقل شمشیری است برّان.

شرح و تفسیر:

خرد انسان باعث برتری و شرافت او بر سایر موجودات گردیده است. و این حقیقتی است که قرآن کریم و احادیث به آن تاکید

کرده اند. انسان آن گاه که از خرد این نعمت الهی بگونه شایسته ای استفاده نماید جبران کاستی های دیگر او را می نماید. چنانچه انسان دارای فقر مادی باشد به وسیله خرد ورزی می تواند با اجرای فرامین عقل و با تلاش و کوشش این نیازهای مادی خود را برطرف نماید و چنانچه دچار فقر معنوی باشد بوسیله اندیشه و تدبیر که از کارهای خرد می باشد می تواند به کسب دانش و کمالات اخلاقی بپردازد و اعتبار و محبوبیت خویش را در نزد مردم افزایش دهد، و رضایت خداوند را در نظر داشته باشد. و بدینگونه خرد ثروتی است که می تواند انسان را از بسیاری مشکلات برهاند و او را بی نیاز از مطالب غیر مفید نماید.

عقل همچون وسیله دفاعی محکم در مقابل هجوم هوس هایی که دشمن انسان هستند می تواند مقاوم و موثر باشد.