چگونه درد سرطان کنترل می شود؟

پرسش از شما، پاسخ از ما؛

اخیرا پدرم به علت ابتلا به سرطان روده به ویژه در زمان شیمی درمانی درد و رنج بی شماری را تحمل می کند. کدام راهکار درمانی را برای کاهش درد او پیشنهاد می کنید؟

بیماران مبتلا به بدخیمی (سرطان) به دلایل گوناگون در معرض درد های شدید و جانفرسایی هستند که با پیشرفت و گسترش بیماری و دست اندازی آن به نواحی مختلف بدن، به تدریج شدت آنها افزایش یافته و به همین دلیل درمان و کنترل آنها روز بروز دشوارتر می شود.

امروزه در روند درمان بیماران مبتلا به بدخیمی، داروها و روش های مختلف درمانی (شیمی درمانی، رادیوتراپی و ...) به کار می روند که هرکدام در کنار اثرات درمانی، عوارض جانبی و ناخواسته ای دارند و می توانند موجب ایجاد یا تشدید درد در بیماران مبتلا به بدخیمی شوند.

بر اساس قانون درمان در پزشکی، همیشه اولین گام درمان، ساده ترین، موثر ترین، کم خطر ترین، کم عارضه ترین، ارزانترین و در دسترس ترین نوع درمان است و پزشک باید درمانی را برگزیند که بیشترین این ویژگی ها را داشته باشد. البته در برخی بیماران، درد به حدی شدیدی است که از همان ابتدای روند درمان، از روش های پیشرفته مانند تخریب شبکه های عصبی یا پمپ های مورفین استفاده می شود.

در حال حاضر دو نوع درد حاد و مزمن در بدن حس می شود؛ برای درمان هر یک از این دو نوع درد، گروه های دارویی جداگانه ای وجود دارند؛ به طوری که داروهای درمان درد حاد به روی درد مزمن موثر نیستند؛ و برعکس، داروهای درمان درد مزمن نیز جایگاهی در درمان درد حاد ندارند.

دردهای سرطانی، مخلوطی از هر دو نوع درد هستند و به همین دلیل در درمان دردهای بیماران مبتلا به بدخیمی، باید ترکیبی از هر دو نوع دارو به یاری گرفته شوند. رایج ترین دارو های خوراکی مورد استفاده در بیماران سرطانی که به ترتیب و مرحله به مرحله بر اساس شدت درد بیمار بکار می روند، عبارتند از: مسکّن های ساده، دارو های ضد التهابی غیر استروییدی، ضد افسردگی ها، ضد تشنج ها، استرویید ها و مخدرها. ترتیب استفاده از این داروها بر اساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت به صورت پلکان بی دردی نامیده شده است .

در موارد عدم پاسخ مناسب به درمان های دارویی، باید از روش های مختلف تخریب عصبی که در حیطه درمان های فوق تخصصی کنترل درد قرار دارند استفاده کرد تا با کاهش انتقال پیام های درد به سوی نخاع و مغز، از شدت درک درد کاسته شود و در نتیجه از روش های دارویی کنترل درد پاسخ مناسبتری گرفته شود.

در این درمان ها ابتدا برای اطمینان از نقش عصب مورد نظر در انتقال درد بیمار، عملکرد آن را با روش های دارویی به صورت موقت متوقف می کنیم. پس از دریافت پاسخ درمانی مناسب و کاهش قابل قبول شدت درد بیمار، از روش های گوناگون قطع و غیرفعال کردن دائمی عصب استفاده می شود تا بیمار برای مدت طولانی (در حدود یک سال) تسکین درد کافی داشته باشد. این روش ها، غیرجراحی و بدون بیهوشی هستند و در اتاق عمل مجهز به دستگاه اشعه ایکس و در شرایط استریل و با بی حسی موضعی انجام می شوند.

البته همواره احتمال بازگشت درد شدید بیمار در مدت زمان کوتاهتر نیز وجود دارد. مثلا توموری که به سرعت رشد می کند، م یتواند چندی بعد شبکه عصبی دیگری را درگیر کند و از آن طریق موجب بازگشت درد شدید بیمار شود. متاسفانه همانگونه که مبارزه با بیماری سرطان، نبردی دائمی و نفسگیر است، کنترل درد آن نیز روزبروز بنابر شدت تهاجم بیماری متفاوت خواهد بود.

در مقایسه با روش های درمان دارویی، در این روش های تهاجمی و تخریبی، خطرات بیشتر و احتمال بروز عوارض ناخواسته (خونریزی، عفونت، آسیب های عصبی و ...) وجود دارد که خوشبختانه با مهارت های کسب شده در دوره آموزشی فوق تخصصی درد، این نگرانی در دست های مجرب به کمترین میزان می رسد.

در مراحل پایانی بیماری که تومور گسترش وسیعی یافته است، به دلیل درگیری نواحی و اعصاب مختلف، امکان کنترل درد با بلوک یک یا دو شبکه عصبی وجود ندارد. در این زمان باید از روش فراگیرتری برای کنترل درد بیمار استفاده کرد و انتقال هرگونه پیام درد در نخاع را مهار کرد.

در این روش کاتتر باریکی در کنار نخاع قرار می گیرد و به یک پمپ دائمی زیرپوستی یا خارج از بدن متصل می شود و با تزریق دائمی مورفین و سایر ترکیبات دارویی در کنار نخاع و اثر مستقیم این داروها بر سطح نخاع، انتقال پیام های درد در نخاع کاملا متوقف می شود؛ به طور خلاصه در این روش بیماری وجود دارد و درد هم ایجاد می کند ولی هیچ دردی به مراکز عصبی بالاتر منتقل نمی شود و بیمار درکی از درد ندارد و بی دردی کامل برای بیمار ایجاد می شود. البته در کنار تاثیر درمانی فوق العاده، این روش درمانی خطرات، عوارض و البته هزینه بیشتری دارد و نگاهداری بیمار هم نیازمند دقت، تجربه و آموزش بیشتری است.

*دکتر سیروس مومن زاده کلینیک فوق تخصصی درد شناسی و طب درد