فضای عمومی و شهر و شهر تاکتیکی

یکی از تحولات اخیر در گرایش‌های جدید شهرسازی جهان توجه به حرکت پیاده و پیش‌نیازهای آن به عنوان یک موضوع فراموش شده مهم شهری است. جنبش گسترش فضاهای پیاده‌، نه تنها سیمای کالبدی شهرها را عوض کرده، بلکه در کیفیت زندگی شهری و رفتار اجتماعی و فرهنگ مردم تغییرات نوین ایجاد کرده است.

در دو سه دهه اخیر، در نتیجه اوج گیری و حاد شدن مشکلات شهری مانند آلودگی محیط، دشواری رفت وآمد، ناامنی راه‌ها، انحطاط مراکز تاریخی شهرها، افت کیفیت فضاهای شهری، افول ارزش‌های بصری و به طور کلی افول کیفیت پایداری در تمامی ابعاد آن، واکنش گسترده‌ای بر ضد سلطه حرکت موتوری و کاهش تحرکات پیاده در جهان به وجود آمده است.

نظریه شهرسازی تاکتیکی توسط مایک لیدون و همکارانش مطرح شده است که هدف اصلی آن پاسخگویی به نیازهای شهروندان در فضای شهری و دستیابی به نتایج و تأثیرهای قابل توجه در شهر در کوتاه‌ترین زمان ممکن است، این فرآیند غالباً از طریق مداخلات کوچک مقیاس و طراحی و اجرای پروژه‌های شهری در سطح محله‌ها و واحدهای همسایگی صورت می‌گیرد و آنچه مسلم بوده این است که این قبیل اقدامات و مداخلات کوچک مقیاس در فضاهای شهری نه تنها بر مبنای اصل مشارکت مردمی و جلب رضایت شهروندان صورت می‌گیرد، بلکه مشارکت ساکنان بگونه ای خواهد بود که به طور مستقیم در فرآیند طراحی و اجرای پروژه‌ها دخیل شده و به عنوان اولین ذی نفعان این پروژه‌ها از نتایج آن بهره‌مند می‌شود.

در واقع شهرسازی تاکتیکی را می توان واکنشی انتقادی به شیوه های شهرسازی مرسوم گذشته دانست، در این شیوه نوین علاوه بر این که به شهروندان اجازه احیا، باز طراحی و برنامه ریزی مجدد بی واسطه در فضاهای عمومی داده می شود، برای کارآفرینان، دولت ها مؤسسات غیرانتفاعی، سازمان های حمایتی و ارگان ها نیز این امکان را فراهم می کند تا عملکرد خود را در این زمینه بیازمایند و در مشارکت با شهروندان به اهداف خود در کوتاه ترین زمان ممکن، از کم هزینه ترین راه ها و به سادگی دست یابند.

در شهرسازی تاکتیکی بهبود قابلیت زندگی در شهرها و شهرستان ها در خیابان، بلوک و با مقیاس ساختمان آغاز می شود، اگرچه این در حالی است که اقدامات بزرگ مقیاس نیز در حوزه شهرسازی جایگاه خود را دارند و پیشرفت های کوچک مقیاس به طور فزاینده ای به عنوان راهی برای بروز سرمایه گذاری های قابل توجه دیده می شوند.

شهرسازی تاکتیکی را باید رویکردی دانست با پنج ویژگی، شامل اندیشه، ارایه راه حل های محلی برای چالش های برنامه ریزی محلی، الزامات کوتاه مدت و انتظارات واقع بینانه، توسعه سرمایه اجتماعی میان شهروندان و ارگان های سازمانی در بین مؤسسات دولتی و خصوصی، غیرانتفاعی و اجزای تشکیل دهنده خود می شود.

مفهوم شهرسازی تاکتیکی را می توان به عنوان یک فرایند پایین به بالا که با ابتکار عمل از سوی شرکت کنندگان عمومی شروع می شود، دانست که مفهومی مستقل از شیوه پیشین است که از طریق تشریفات رسمی وجود داشته است؟

با این حال، وقتی قرار است فرصت های برابر برای طیف گسترده تری از مردم به جهت شرکت کردن در تصمیم های عمومی ایجاد شود؛ در بسیاری از فرآیندهای برنامه ریزی شهری مثبت و با عملکردی باز، گرایش به اعمال یک نظرسنجی ویژه از مردم وجود دارد مردمی که تحصیل کرده اند، علاقه مند به بررسی مشکلات شهری هستند و مهمتر از همه زمان کافی دارند.

با این حال و با توجه به شهرهای افغانستان و توانایی بالای نقاط مختلف شهری آن برای تغییرات و تحولات اساسی، شهرسازی تاکتیکی می تواند یکی از اصلی ترین پلانهای اجرایی شهرداری ها باشد.

وجود چوک های (میادین) قدیمی که می تواند از جمله اولین پلان های استراتژیکی باشد که با پنج ویژگی، شامل اندیشه، ارایه راه حل های محلی برای چالش های برنامه ریزی محلی، الزامات کوتاه مدت و انتظارات واقع بینانه، توسعه سرمایه اجتماعی میان شهروندان و ارگان های سازمانی در بین مؤسسات دولتی و خصوصی، غیرانتفاعی و اجزای تشکیل دهنده خود باشد.

جواد مرادی کارشناس شهرسازی