سبک سهل و ممتنع عبدالباسط؛ از طنین خاص تا اوج‌هایی بی‌بدیل

به گزارش ایکنا، ۳۰ نوامبر هر سال روزی حزن‌انگیز برای جامعه قرآنی و دوستداران قاری نامدار مصری «عبدالباسط عبدالصمد» است؛ روزی که آسمان تلاوت مصر یکی از ستارگان پرفروغ خود را از دست داد، کسی که نامش با نام قرآن عجین شده بود.
در میان تلاوت‌های قاریان مشهور مصری، تلاوت مرحوم عبدالباسط به عنوان تلاوتی متمایز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و توجه هر شنونده‌ای را به خود جلب می‌کند. صوتی که خیلی زود در دل شیفتگان کتاب خدا جای گرفت و از غرب تا شرق عالم را پر کرد و همچنان با گذشت سال‌ها از وفات وی هر زمان که سخن از تلاوت‌های زیبا و دلنشین به میان می‌آید، نام این قاری ممتاز مصری به ذهن متبادر می‌شود.

استاد عبدالباسط را باید قاری نسل‌ها نامید. چرا که تلاوت‌های ارزشمند او از حدود هفتاد سال پیش یعنی زمان ظهور این پدیده بی‌نظیر هنر تلاوت قرآن تاکنون همواره مورد اقبال فراوان بسیاری از مسلمانان در سرتاسر جهان بوده و هست و با هر بار شنیدن تلاوت‌های آسمانی وی، روحی تازه به جان مستمعان دمیده و انسان در صفا و معنویتی وصف‌ناشدنی غوطه‌ور می‌‌شود.

به همین مناسبت خبرگزاری ایکنا گفت‌وگوهای ویژه‌ای را با قاریان و داوران ممتاز بین‌المللی تدارک دیده است که شرح آن از نظر می‌گذرد:

نغمات و لحن‌های حزین عبدالباسط غیرمسلمانان زیادی را جذب اسلام کرد

فخری سدخان، داور بین‌المللی مسابقات قرآن و استاد عراقی، در خصوص جایگاه و برتری عبدالباسط بر دیگر قاریان گفت: عبدالباسط به دلیل دارا بودن اسلوبی جدید که به آرامش و تسلط بر صوت با لحن‌هایی حزین و برانگیزاننده حس و عواطف مربوط می‌شود؛ توانست جایگاه بزرگ و محبوبیت زیادی میان عموم مردم کسب کند.

وی افزود: همچنین توانایی و دقت او در رعایت صفات و مخارج حروف و دوری از موسیقی و لحن‌هایی فرح‌بخش همچون نهاوند و عجم ویژگی دیگر قرائت او بود که او را از دیگر قراء متمایز می‌ساخت. عبدالباسط در قرائت خود تنها بر لحن و مقامات همچون مقام صبا و حجاز تمرکز کرده است و به ندرت می‌بینیم که در بعضی آیات فرح‌بخش، از مقام رست کمک گرفته است در نتیجه، ویژگی‌های صوتی برجسته عبدالباسط باعث شهرت فراگیر او نزد قرآنیان متبحر و عموم مردم شد.

این داور قرآنی معتقد است که اسلوب عبدالباسط برای قرآن‌آموزان مبتدی روشی مناسب و آسان است و در این خصوص توضیح داد: معروف است که هر قاری قرآنی در ابتدا از قرائت دیگری تقلید می‌کند و خیلی از مبتدی‌ها تقلید را از عبدالباسط شروع می‌کنند زیرا به آسانی می‌توان از صوت و ادای ساده و روان استاد عبدالباسط تقلید کرد و این امر برعکس قرائت استاد شعیشع و مصطفی اسماعیل است زیرا مبتدی در تقلید اسلوب آن‌ها به تکلف می‌افتد و این به دلیل انتقالات پیچیده و تنوع در مقام و لحن آن دو است.

فخری سدخان افزود: می‌توان گفت سوره تکویر عبدالباسط در تقلید افراد مبتدی مخصوصاً کسانی که بعدها به تقلید از او قاری بنام و ممتازی شده‌اند، سهم بسزایی دارد. به همین خاطر او در یادگیری قاریان زیادی، نقش اثرگذاری داشته است.

او در ادامه به صوت تأثیرگذار استاد عبدالباسط بر جان و دل شنوندگان و تشرف به اسلام بسیاری از آنها اشاره کرد و گفت: نغمات و لحن‌های حزن‌انگیز، قوی، شدید و نیز تواضع، خشوع و آرامش صدای عبدالباسط سبب شده بود غیرمسلمانان زیادی جذب او شوند، حتی برخی فقط با شنیدن صوت حزن‌انگیز او تحت تأثیر قرار گرفته و حتی بدون آنکه معنی کلمه‌ای از قرآن را بفهمند، به اسلام گرویدند.

این استاد قرائت و داور قرآن عراقی به استفاده زیاد عبدالباسط از دو مقام صبا و حجاز با لحن حزن‌انگیز و گریه‌آور اشاره و بیان کرد: استاد عبدالباسط در حین تلاوت از حرکت دو دست خود (بر روی گوش و صورت) برای تغییر بعضی لحن‌ها استفاده می‌کرد و این عمل خشوع در تلاوت عبدالباسط هنگام قرائت را دوچندان و تأثیرگذاری زیادی بر انتقال معانی آیات داشت.

طنین زیبا، قدرت نفس‌گیری و تجوید صحیح؛ راز جذابیت تلاوت عبدالباسط

یحیی محمد‌علی الصحاف، داور مسابقات بین‌المللی قرآن کریم، قاری برجسته عراقی و مدرس رشته صوت قرآن در ابتدا با اشاره به جایگاه برجسته استاد عبدالباسط، گفت: صوت استاد همچون خورشید تابناکی بود که دنیای تلاوت را نورانی کرد و توانست با وجود مفاخر بزرگ و توانمند قرآنی هم‌عصر خود همچون استاد عبدالفتاح شعشاعی، استاد مصطفی اسماعیل، منشاوی و دیگر قاریان برجسته بدرخشد. عبدالباسط رابطه خوب و صمیمانه‌ای با دیگر قاریان داشت و وقتی که انجمن قاریان قرآن مصر تشکیل شد، همگان توافق کردند که استاد عبدالباسط به عنوان رئیس انتخاب شود، و او با فروتنی، اخلاق والا و تواضع عهده‌دار این مسئولیت شد.

الصحاف در ادامه در خصوص نوع اسلوب عبدالباسط توضیح داد: یکی از ویژگی‌های ممتاز او سبک، نوع ادا و مهارت در تلاوت‌های حزین بود. او با استفاده از توانایی صوتی زیبا و قدرت نفس‌گیری توانست به اسلوبش زیبایی، جذابیت و قدرت دهد. پرده صدای استاد عبدالباسط در آغاز تلاوت‌هایش در طبقه «آلتو» یعنی بم‌ترین صدا در گروه صداهای زنانه قرار دارد و او با تبحّری خاص از آن به «باس» یعنی بالاترین رده در گروه صداهای مردانه می‌رسد و این یعنی اینکه صدای او در اوج، بسیار بلند، لطیف و نادر است از این رو اغلب کسانی که ابتدای تلاوت او را می‌شنوند، فکر می‌کنند صوت یک نوجوان است اما این صدا به همین شکل باقی نمی‌ماند و در حالت ارتفاع صوت به بالاترین رده از مجموعه صدای مردان یعنی «تنور دوم» هم می‌رسد.

وی افزود: عبدالباسط در اداء و تلاوت‌هایش به چند مهارت و عنصر تکیه کرده و آن‌ها را ستون اساسی ابداع خود قرار داده و اسلوب اجرا را بر این عناصر استوار کرده است که مهم‌ترین این عناصر به ترتیب طنین زیبا، قدرت نفس‌گیری و اوج دادن و مهارت تمام در رعایت اصول تجوید است. اما زیبایی طنین از مهم‌ترین عناصری است که سهم زیادی در محبوبیت و شهرت او داشت. عبدالباسط شکل‌های ساده‌ای از نغمات را اجرا می‌کند اما چون طنین زیبایی دارد، دلنشین و زیباست. نطق او عربی فصیح واضح بود و هیچ ترس و لرزشی در صدای او وجود نداشت و به نظر من وجود این موارد در زیبایی صوت، از جنبه علمی کافی و وافی است.

وی با اشاره به دومین عنصر یعنی قدرت اوج و نفس‌گیری عبدالباسط گفت: او از قدرت نفس‌گیری بالایی برخوردار بود و می‌توانست این مهارت را به شکلی هنرمندانه، صحیح و بجا استفاده کند. برای نمونه او چند آیه را در یک نفس و در یک جمله قرائت می‌کرد و گاهی ممکن بود آیاتی را در 50 ثانیه با یک نفس آن هم در اوج حلاوت و گوارایی تلاوت کند. این تلاوت‌های طولانی باشکوه بود که به طور مستقیم بر جان و دل شنوندگان می‌نشست. عنصر احساس در تمام تلاوت‌های عبدالباسط وجود دارد. او با درک و فهم عمیق آیات قرآنی و با استفاده از قابلیت‌های صوتی‌اش، کلام حق را به بهترین وجه و به شکلی واضح در اوج احساس برای مخاطب بیان می‌کند و روح و جان شنونده سرشار از این احساس صادقانه و معنوی می‌شود.

صحاف درباره مهارت تمام عبدالباسط در اصول تجوید قرآن نیز گفت: توانایی تمام و استادانه او در تجوید که یکی دیگر از ویژگی‌های تلاوت اوست، استاد را به الگویی برجسته و ممتاز در تجوید، تبدیل می‌کند. عبدالباسط مخارج و صفات حروف را به شکل صحیحی تلفظ کرده بدون که هیچ ضعف و سستی در آن باشد.

یحی الصحاف در پایان به نقش صوت تأثیرگذار استاد عبدالباسط در تشرف به اسلام غیرمسلمانان اشاره کرد و توضیح داد: قرائت نافذ عبدالباسط به حدی تأثیرگذار بود که او در طول سفرهایی که به کشورهای مختلف از جمله عراق، کویت، مراکش، تونس، لیبی، پاکستان، کشورهای آفریقایی نیجریه و اوگاندا، اندونزی، مالزی و آمریکا داشت، شنوندگان زیادی را مجذوب و شیفته خود کرده بود و سبب گرایش بعضی از آنها به دین اسلام شده بود. در اوگاندا 92 نفر و در لوس‌آنجلس 6 نفر به خاطر تأثیرگذاری صوت نافذ او در قلب‌هایشان، به اسلام روی آورده بودند.

عبدالباسط پدیده تکرارنشدنی در تاریخ کهن تلاوت قرآن است

سمیح احمد خالد عثامنه، قاری و داور بین‌المللی قرآن اردن در گفت‌وگو با ایکنا به بیان خلاصه‌ای از زندگانی قرآنی این اسطوره و ویژگی‌های منحصر به فرد او پرداخت و گفت: استاد عبدالباسط، 32 سال پیش در (۳۰ نوامبر ۱۹۸۸) پس از عمری تلاوت جذاب و دلنشین قرآن دعوت حق را لبیک گفت.

عثامنه، قاری برجسته اردنی، عبدالباسط را قاری کارکشته، بزرگ و از نوادر عالم قرائت قرآن در جهان عرب توصیف کرد و گفت: استاد عبدالباسط نه تنها تا زمان حال محبوب‌ترین قاری به شمار می‌رود؛ بلکه بعید است به این زودی‌ها کسی در زمینه قرائت قرآن به سطح محبوبیت و مقبولیت عبدالباسط و شهرت جهانی او برسد.

او افزود: عبدالباسط در سال ۱۹۲۷ میلادی مصادف با ۱۳۴۹ هجری قمری در روستای المراعزه واقع در شهر ارمنت استان قنا در جنوب کشور مصر دیده به جهان گشود و در روز ۳۰ نوامبر ۱۹۸۸ (۹ آذر ۱۳۶۷) در سن 61 سالگی بر اثر بیماری از دنیا رفت.

عثامنه با اشاره به اینکه عبدالباسط از کودکی با قرآن کریم انس و الفت پیدا کرده بود، گفت: او از شش سالگی به مکتب القرآن می‌رفت و به حفظ قرآن و یادگیری احکام قرآنی می‌پرداخت و با تلمذ نزد استاد خود شیخ «محمد الامیر» در 10 سالگی حافظ کل قرآن کریم شد.

این قاری اردنی تأکید کرد: اما آرمان و اهداف عبدالباسط چیزی فراتر از حفظ قرآن بود. از همین رو او مشتاق یادگیری قرائت‌های هفتگانه بود و در این کار نیز تبحر کامل پیدا کرد.

عثامنه با اشاره به درخشش و شهرت عبدالباسط در دوران نوجوانی گفت: عبدالباسط در سال ۱۹۵۰ میلادی در سن 21 سالگی به همراه خانواده به منظور شرکت در جشن میلاد حضرت زینب(س) به قاهره رفت و در حضور قاریان بزرگی همچون استاد عبدالفتاح الشعشاعی، استاد مصطفی اسماعیل، استاد عبدالعظیم زاهر، استاد ابوالعینین شعیشع که در آن مراسم بودند، قرآن خواند. تلاوتی که همه حاضران در آن مراسم را به وجد آورد و یک ساعت و نیم به طول انجامید و نقطه شروعی برای راهیابی او به رادیو و فراگیر شدن شهرتش شد.

او افزود: اسلوب لحنی عبدالباسط همانند سایر قاریان مصری ریشه در سبک قاریان گذشته و لحن‌های رایج در منطقه سکونتش داشته است، برخی علما معتقدند او متأثر از قاری شیخ محمود حسنین الکلحی شده است، زیرا کسی که تلاوت ایشان را شنیده باشد، متوجه می‌شود که هر دو قاری در صوت و فن ادایی مشابه یکدیگر هستند و تمایز بین تلاوت هر دو سخت است.

عثامنه گفت: عبدالباسط همچنین در یکی از جلساتش گفت که در جوانی تلاش می‌کرد از مرحوم محمد رفعت، استاد کل قرائات و نابغه زمان الگو بگیرد، اما با همه این‌ها عبدالباسط توانست در قرائت خود ابداعات دیگری را بر آن افزوده و لحن ویژه‌ و روش بدیع و نوینی در فن تلاوت پدید آورد.

داور بین‌المللی قرآن کریم اردن با اشاره به استثنایی بودن صوت زیر و نازک عبدالباسط در تلاوت قرآن کریم گفت: او از صوت و آوایی حزین، خاص، گرم و لحنى ‌دلنشین ‌برخوردار بود و شنونده و عاشقان قرآن را شیفته و مجذوب ‌حلاوت‌ صوت خویش می‌‌کرد و در واقع صوت او تلاوتی به حق ملکوتی است که با شنیدن آن روح انسان در آسمان به پرواز در می‌آید.

او ادامه داد: نخستین سفر عبدالباسط به خارج از مصر، سفر به همراه مادرش به مکه مکرمه برای ادای مناسک عمره بود. در آنجا پس از تلاوتی که در حرم مکی داشت، مقامات عربستان از او خواستند، تعدادی از تلاوت‌های خود را به منظور پخش شدن از رادیو عربستان ضبط کند. وی با این امر موافقت کرد و تعدادی از تلاوت‌های خود را برای پخش شدن از رادیو عربستان ضبط کرد که معروف‌ترین آنها تلاوت‌های وی در حرم مکی و مسجدالنبی بود که بعدها به «تلاوت مکه» شهرت یافت.

عثامنه گفت: عبدالباسط نخستین قاری است که تلاوت قرآن کریم را با قرائت‌های هفت‌گانه ثبت کرد. وی نخستین رئیس اتحادیه قاریان و حافظان قرآن در مصر بود که به همت خودش تأسیس شد.

این قاری برجسته اردنی گفت: اینکه مردم در همه جای دنیا چه مسلمان و چه غیرمسلمان مجذوب و شیفته صوت دلنشین عبدالباسط می‌شوند، فقط به دلیل حنجره طلایی او نیست که تلاوتش را زیبا و گرم کرده است؛ بلکه سرشت پاک و روح و جان او نیز با معنویت و نورانیت قرآن در هم آمیخته است و بر نفوس، تأثیر معنوی عمیقی به جای می‌گذارد و از همین رو او را به حق پدیده‌ای تکرار نشدنی توصیف می‌کنم.

عثامنه افزود: کسی که سیره قاریان بزرگ و به خصوص قاریان مصری را مطالعه کند، متوجه می‌شود تنها قاری که با استقبال رهبران جهان عرب و اسلام روبه‌رو شد، عبدالباسط بود. او در پنجاه سالگی هنگامی که به پاکستان سفر کرد، رئیس جمهور این کشور تا پای پله‌های هواپیما به استقبال او آمد. بسیاری از رهبران جهان عبدالباسط را بزرگ داشتند و او را به پایتخت‌هایشان دعوت کردند که هیچ قاری در تاریخ کهن تلاوت قرآن کریم تا این اندازه از عزت و کرامت برخوردار نبود.

نوای عبدالباسط چون از دل برمی‌خاست لاجرم بر دل می‌نشست

عبدالله احمد صفر ابل محمد حسن، قاری ممتاز کویتی و مدرس دانشگاه در توصیف قرائت عبدالباسط می‌گوید: به دلیل درک بالایی که این قاری از معانی قرآنی داشت، تدبر در قرآن روی معنویات او تأثیر گذاشته بود و قرائت او نیز متأثر از این موضوع، بر دل شنونده می‌نشست.

ابل محمد حسن تصریح کرد: عبدالباسط محمد عبدالصمد از لحن و صوتی زیبا، قوی و خوش‌آهنگ برخوردار بود و از همین رو او را صاحب حنجره طلایی می‌خواندند. خدا به او صوتی ممتاز و سبکی منحصر به فرد در قرائت قرآن کریم عطا کرده بود.

او افزود: با این حال، نغمات و لحن قرائت عبدالباسط بر ابعاد و ویژگی‌های مهم دیگر قرائت او غلبه نکرده بود. عبدالباسط قرآن را با خشوع قرائت می‌کرد که بر دل شنونده بنشیند و این تلفیق صدای زیبا و قرائت متواضع و با خشوع او در کنار مراعات دقیق احکام تجوید، جایگاه او را نزد قاریان دوره خود و قبل و بعد آن در اوج قرار داد.

این قاری کویتی تأکید کرد: بنابراین مبالغه‌آمیز نیست که این واقعیت را بگویم که عبدالباسط مشهورترین قاری در سطح جهانی است و این از لطف الهی است که به هر که بخواهد می‌دهد و «خداوند شنونده و داناست».

به عقیده ابل محمد حسین، شکی نیست که قرائت شیخ عبدالباسط، مکتبی منحصر به فرد در تلاوت قرآن کریم به شمار می‌رود و یکی از مهمترین مکاتب برای کسانی است که می‌خواهند تلاوت خوب را بیاموزند و از همین رو برخی آن را «مدرسه الباسطی» می‌نامند. عبدالباسط یکی از پنج قطب مدرسه تلاوت خوانده می‌شود.

او افزود: از همین رو من همواره دانشجویان مبتدی را به خوب گوش دادن به تلاوت‌های عبدالباسط و تکرار و تمرین با آن دعوت می‌کنم تا شروعی ایده‌آل برای قاری باشد. اجرای شیخ عبدالباسط سهل و ممتنع است، به این معنی که قرائت قرآن با سبک او امکان‌پذیر است به شرطی که قاری به یکی از مهمترین لحن‌ها و تکنیک‌های عبدالباسط در تلاوت مسلط شود.

این قاری کویتی با اشاره به عقیده برخی درباره اینکه تقلید از عبدالباسط را به دلیل قدرت صدای او بسیار دشوار می‌خوانند، گفت: برخی معتقدند که تقلید از عبدالباسط فقط برای افراد نادری که با او سطح یکسانی دارند، اتفاق می‌افتد، بنابراین برخی معلمان قرآن را می‌بینیم که شاگردان را به سمت قاریان دیگر سوق می‌دهند. بله! الگوگیری کامل از شیخ برای همه آسان و ممکن نیست؛ اما با این وجود یک قاری می‌تواند دقیقاً به همان سبک شیخ قرائت کند به گونه‌ای که سطح صدای عبدالباسط را در نظر بگیرد به گونه‌ای که بگوییم او به سبک مکتب عبدالباسط قرائت می‌کند و در عین حال قرائت او با توانایی‌های صوتی خودش است و بدین طریق یک قاری می‌تواند قرائت زیبایی داشته باشد مخصوصاً با رعایت احکام تجوید، موسیقی و تسلط بر لحن. اتفاقاً شروع من در دنیای تلاوت با مکتب شیخ عبدالباسط بود.

ابل محمد حسین، قاری قرآن کریم را سفیر اسلام و قرآن کریم توصیف کرد و گفت: تلاوت قاری، قلب‌ها را به خود جلب می‌کند، به ویژه هنگامی که با در نظر گرفتن قرائت دقیق و صحیح به گوش و قلب شنونده نفوذ پیدا می‌کنند و اگر قرائت قرآن کریم از دل نباشد، این اتفاق نمی‌افتد؛ یعنی اگر او تحت تأثیر آیات قرار گرفته و آنها را با احترام بخواند، بر شنونده هم تأثیر خواهد گذاشت.

وی افزود: بارزترین نمونه آن استاد عبدالباسط عبدالصمد است که همیشه در مورد تأثیر تلاوت او بر دیگران شنیده‌ایم به‌خصوص هنگامی که به خارج از کشور سفر می‌کرد و می‌دیدیم که چه بسیار از افراد تحت تأثیر تلاوت وی قرار می‌گرفتند. او به کشورهای آمریکا، آفریقای جنوبی، اندونزی، پاکستان، کشورهای عربی حوزه خلیج(فارس)، سوریه، فلسطین، اروپا و غیره برای تلاوت قرآن سفر کرده است.

این قاری کویتی گفت: برای مثال، عبدالباسط در سال 1996 هنگامی که در آفریقای جنوبی قرائت کرد بسیاری از او استقبال کردند و او را احسنت گفتند و او اولین قاری بود که در آنجا قرائت می‌کرد. مطبوعات فرانسه او را صاحب صوت افسانه‌ای توصیف کردند اینقدر که در صدای او جذابیت و تأثیر وجود داشت، عبدالباسط زمانی که دو شب متوالی را در سالن نمایش تئاتر اماندیه پاریس قرائت قرآن داشت، فرانسوی‌های عرب شرکت کننده در این مراسم پس از شنیدن هر تلاوت عبدالباسط از صدای رسا و قوی او متأثر شده و دقایقی پیاپی کف می‌زدند و بدین شکل این قاری، مسلمانان و غیرمسلمانان را مجذوب قرآن کریم می‌کرد.

او بر اهمیت تحت تأثیر قرار گرفتن قاری از آیات قرآن و درک معانی قرآن تأکید کرد و گفت: قاری باید بداند که خداوند از این آیات کریمه خود چه می‌خواهد بگوید، یعنی در پیام موجود در قرآن کریم تدبر کند، اگر این گونه باشد بر قلب قاری تأثیر گذاشته است و از همین رو خشوع ناشی از این تأثیر را در صدای او خواهیم دید. در مورد شیخ عبدالباسط نیز او تحت تأثیر آنچه قرائت می‌کرد، قرار داشت و از همین رو در اغلب گفت‌وگوهای تلویزیونی و رسانه‌ای او بر درک قرآن و تدبیر در معنای آن تأکید داشت.

این قاری کویتی تصریح کرد: سبک عبدالباسط در قرائت قرآن بدین گونه بود که قرآن از دل او برمی‌خاست و لاجرم بر دل می‌نشست با وجود اینکه بیش از 30 سال از درگذشت او می‌گذرد؛ اما صوتش به دلیل خشوع و تسلطی که در آن وجود دارد، هنوز هم طنین‌انداز است و بر شنوندگان تأثیر می‌گذارد. خداوند او را بیامرزد و قرائت او را در کارنامه کارهای نیک او قرار دهد.

انتهای پیام