پژوهش علمی در اوج کرونا

همشهری آنلاین_سارا جعفرزاده: با توجه به اینکه بیشتر مدارس منطقه ۱۵ دولتی هستند، امکانات تحقیق و پژوهش در اغلب آنها فراهم نیست. برای همین، این مرکز به‌عنوان یک مرکز علمی و آموزشی در کنار مدارس منطقه توانسته جایگاه علمی خود را اثبات کند و اکنون دانش‌آموزان بسیاری از نقاط مختلف منطقه علاقه‌مند به فعالیت‌های علمی در این پژوهش‌سرا هستند. یکی از افتخارات اخیر این پژوهش‌سرا، کسب مقام‌های برتر جشنواره علمی و پژوهشی پژوهش‌سراهای کشور توسط دانش‌آموزان این مرکز است.

نکته اینجاست که موفقیت این دانش‌آموزان با ایام کرونا مصادف شده و فراگیری این ویروس نه تنها برای این افراد محدودیت ایجاد نکرده بلکه فرصتی برای درخشیدن درعرصه‌های علمی برایشان فراهم کرده است. در این گزارش، تعدادی از دانش‌آموزان پژوهشگر این مرکز از فعالیت‌های خود و امکانات پژوهش سرای ابن‌سینا می‌گویند.

مدارس نقش ویژه‌ای در ایجاد بستر پیشرفت علمی دارند تا جایی که بیشتر دانش‌آموزان پژوهشگر از طریق مدارس به مراکز علمی معتبرتر معرفی می‌شوند. «میعاد رباعی» دانش‌آموز پایه یازدهم رشته تجربی در مدرسه نمونه دولتی ۱۷ شهریور که درمسابقات نانو تکنولوژی موفق به کسب رتبه سوم شده است، با یادآوری این موضوع، در خصوص موضوع پژوهش خود می‌گوید: «موضوع پژوهش من در خصوص تنش شوری بود. همان‌طور که می‌دانید هر ساله شوری خسارات زیادی به کشاورزی ما می‌زند. من می‌خواستم نانو ذره‌ای را شناسایی کنم که گیاه را در برابر شوری مقاوم کند به همین دلیل نانو ذرات مختلف را بررسی کردم.»

او با توجه به ایجاد بستر علمی برای دانش‌آموزان در مدرسه‌ محل تحصیلش می‌افزاید: «مدرسه‌ای که در آن تحصیل می‌کنم ۲ بستر برای پیشرفت علمی دانش‌آموزان فراهم کرده که شرکت در المپیاد و انجام پژوهش است که در نهایت من با علاقه شخصی به سمت پژوهش آمدم و پروژه‌ای با محوریت نانو زیست انتخاب کردم.» او به ضرورت ایجاد بستر پیشرفت علمی در مدارس هم می‌افزاید: «خوشبختانه در مدارس نمونه، ما شاهد ایجاد بستر پیشرفت علمی و ترغیب دانش‌آموزان به دستیابی به جایگاه برتر علمی هستیم. اما در برخی مدارس دولتی می‌توان گفت که بستر پیشرفت برای دانش‌آموز فراهم نیست و دانش‌آموزان خودشان باید دنبال علاقه و استعدادشان بروند.»

امکانات آزمایشگاهی برایم فراهم بود

همیشه بستر پژوهش برای همه دانش‌آموزان در همه مدارس مهیا نیست و چه بسا هستد دانش‌آموزانی که با وجود امکانات کم مدرسه، خودشان مسیر پژوهش را پیدا می‌کنند. «غزل حقیقی» دانش‌آموز پایه نهم دبیرستان دولتی سعدی، در خصوص آشنایی‌اش با پژوهش‌سرای ابن‌سینا می‌گوید: «با توجه به اینکه مدرسه‌ای که در آن تحصیل می‌کنم دولتی است برنامه‌ای به‌عنوان پژوهش و تحقیقات در محیط آزمایشگاه برای دانش‌آموزان در نظر گرفته نشده است به همین دلیل سال گذشته از پژوهش سرا، دانش‌آموزان مدرسه را دعوت کردند و تعداد ۴ دانش‌آموز به پژوهش‌سرا آمدیم و در نهایت فقط چون فقط من به کار پژوهشی علاقه داشتم عضو پژوهش‌سرا شدم.»

او به موضوع مقاله پژوهشی‌اش اشاره می‌کند و می‌گوید: «مقاله من در خصوص «استفاده از چارچوب‌های فلزی‌ـ آلی در جذب آلاینده‌های آب» بود و برای نخستین بار ایده موضوع این پژوهش توسط استاد راهنمایم مطرح شد و من خودم پیگیر آن شدم و در نهایت در مسابقات نانو کشوری توانستم رتبه اول را کسب کنم.» اومی‌افزاید: «همه امکانات آزمایشگاهی در پژوهش‌سرا برایمان فراهم است و خبری از محدودیت‌ها و سختگیری‌های مدرسه نیست، همین موضوع باعث می‌شود بیشتر به پژوهش علاقه‌مند شویم.»

مدارس استعدادیابی کنند

یکی از راه‌های تربیت دانش‌آموزان پژوهشگر استعدادیابی توسط مدرسه است. دبیران و مدیران مدارس باید در خصوص شناسایی استعدادهای مختلف تمام همت خود را به کار بگیرند. «مائده تکلو» دانش آموز ۱۵ ساله پایه نهم دبیرستان دولتی سعدی که توانسته در مسابقات نانو کشوری مقام اول را کسب کند، معتقد است مدیران مدارس باید به‌صورت تخصصی‌تر به بحث پژوهش نگاه کنند تا استعداد دانش‌آموزان شناسایی شود.

او به‌صورت اتفاقی توسط یکی از دوستانش به پژوهش‌سرا به‌عنوان هم گروهی دعوت شده و حالا این توفیق اجباری برایش به هدف تبدیل شده است. تکلو در این‌باره می‌گوید: «به‌عنوان هم گروهی توسط یکی از دوستانم به پژوهش‌سرا دعوت و در نهایت به کارپژوهشی علاقه‌مند شدم.» او به نحوه پژوهش در ایام کرونا هم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «در شرایط کرونا کلاس‌ها و آموزش‌های پژوهش‌سرا به‌صورت آنلاین و وبینار برگزار می‌شود. در واقع به خاطر شرایط کرونا حضور فیزیکی نداریم و همین موضوع باعث شده که بیشتر از قبل پیگیر پژوهش و تحقیق باشیم. من از دوران کودکی به پژوهش علاقه‌مند بودم و دوست دارم رشته تجربی را انتخاب کنم و مسیر پژوهش را تاجایی پیش بروم که به نتیجه خوبی برسم.»

استاد راهنما نقش کلیدی دارد

دانش‌آموزان بعد از ورود به پژوهش سرای ابن‌سینا و شرکت در کلاس‌های نانو، سطح‌بندی می‌شوند و موضوع پژوهش آنها مشخص می‌شود که از این مرحله به بعد استاد راهنما در تمامی مراحل کار پژوهشی در کنار دانش‌آموزان است. «مهدیه رحیمی» ۱۸ ساله و دانش‌آموز مقطع دوازدهم رشته ریاضی که در مسابقات کشوری نانو موفق به کسب رتبه اول شده، به کارهای پژوهشی علاقه زیادی دارد و موفقیتش را مدیون رهنمودهای استاد راهنمای خود می‌داند در این‌باره می‌گوید: «حدود ۳ سال است که در پژوهش‌سرا عضو هستم و استاد راهنمای من در انجام پژوهش وآزمایش‌ها بسیار کمکم کرد و در واقع تا کسب رتبه یک کشوری نانو در کنار من بود و باعث شد در آزمایشگاه دیگری هم فعالیت پژوهشی خود را ادامه دهم.»

موضوع پژوهش مهدیه رحیمی، بسیار کاربردی است و او در این‌باره می‌افزاید: «موضوع پژوهش من در خصوص «پوشش‌های خود تمیز شونده» است که برای ساختمان‌هایی که نمای شیشه‌ای دارند کاربرد دارد و نظافت آنها در ارتفاع به سختی انجام می‌شود.» او به علاقه خود به علم شیمی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «شخصاً به پژوهش علاقه دارم و تصور می‌کنم با علم شیمی می‌توان دنیای پیرامون خودمان را در ابعاد کوچک‌تر و با جزئیات بیشتر بشناسیم.»

کم سن‌ترین پژوهشگر نانویی

«سپهر سعیدی» دانش‌آموز پژوهشگر ۱۳ ساله‌ای است که توانسته در مسابقات کشوری نانو مقام کسب کند. او در خصوص موضوع پژوهش خود می‌گوید: «با کمک استادان راهنمای پژوهش سرای ابن‌سینا به وسیله دستگاه انفجار الکتریکی سیم، نانو ذره اکسید آهن و به روش سنتز مواد نانوذره اکسید آهن مغناطیسی را تولید کردم و سپس اثر سه ماده نانو ذره اکسید آهن، نانوذره آهن مغناطیسی و سولفات آهن، نمونه شاهد آب را روی ۲ گیاه ماش و عدس از جوانه‌زنی تا رشد بررسی کردم.» او می‌افزاید: «ما در یک گروه ۴ نفره پژوهش انجام می‌دادیم که در هفته یک روز به پژوهش‌سرا می‌آمدیم ولی نکته‌ای که باعث موفقیت من شد تهیه گزارش‌ها و مستندسازی من بود که در مراحلی که در منزل کار کرده بودم کامل‌تر بود.»

خانوادگی پژوهشگر هستیم

«ستایش ابراهیمی» دانش‌آموز ۱۶ ساله مقطع دهم در دبیرستان شهید باهنر، از طریق مدرسه با کلاس‌های نانو پژوهش سرای ابن‌سینا آشنا شده توانسته رتبه یک کشوری نانو را کسب کند. او در این‌باره می‌گوید: «در بدو ورودمان به پژوهش‌سرا در کلاس‌های نانو شرکت کردم. قبل از شروع کلاس‌ها در تست‌های آمادگی کلاس‌ها برای اطلاعات و آگاهی بیشتر در خصوص نانو شرکت کردم و در آخر با دادن یک امتحان سطح من مشخص و پروژه‌هایمان تعیین شد.»

او در خصوص علاقه خانواده‌اش به پژوهش هم می‌افزاید: «کارهای پژوهشی به گونه‌ای نیست که هر کسی بتواند بدون علاقه آن را انجام دهد. من و خانواده‌ام به کارهای پژوهشی علاقه داریم. در حال حاضر من و برادرم کارهای پژوهشی انجام می‌دهیم و پدرم هم در مقطعی از زمان پژوهش می‌کرد.»

پژوهش در کرونا تعطیل نیست

پژوهش‌سرای دانش‌آموزی ابن‌سینا نیازی به معرفی ندارد و برای معرفی این مرکز همین بس که قطب کشوری نانو فناوری است و این روزها کرونا باعث نشده که فعالیت اصلی این مرکز متوقف شود. «زهرا نیازی» مدیر پژوهش سرای دانش‌آموزی ابن‌سینا در منطقه ۱۵ در خصوص فعالیت پژوهش سرای ابن‌سینا در ایام کرونا می‌گوید: «اگر دانش‌آموزان بدانند که فعالیتشان در عرصه پژوهش و فعالیت‌های علمی فراتر از مدرسه چقدر می‌تواند در شناسایی مسیر علمی‌شان تأثیرگذار باشد، قطعاً و بدون‌ تردید با انگیزه فراوان وارد این وادی می‌شوند.

اما سؤال اینجاست که یک دانش‌آموز علاقه‌مند به پژوهش چه باید کند؟ قبل از ایام کرونا که پژوهش‌سرا فعالیت‌های آزمایشگاهی بیشتری برای دانش‌آموزان داشت، آنها با حضور در کلاس‌ها و پروژه‌های پژوهش‌سرا به راحتی می‌توانستند با پشتکار و پیگیری وارد دنیای پژوهش شوند اما امسال با وجود کرونا وارد زیست‌بوم جدیدی شدیم و امکان حضور فیزیکی دانش‌آموزان در کلاس‌ها نیست. برای همین پژوهش سرای ابن‌سینا برای دانش‌آموزان کلاس‌های مجازی تدارک دیده است که می‌تواند بسیار مفید باشد.»

مشق پژوهش برای دانش‌آموزان

یکی از مواردی که بیشتر استادان روی آن اتفاق نظر دارند، ارتباط دغدغه و روزمرگی دانش‌آموزان با شکل‌گیری شخصیت آنها است. نیازی در این‌باره می‌گوید: «بر حسب تجربه شخصی‌ام به این نکته رسیده‌ام که دانش‌آموزانی که پا به عرصه پژوهش می‌گذارند، بعد از چند سال کار در این حوزه از لحاظ شخصیتی با تغییرات واضح و مثبتی مواجه می‌شوند. از جمله افزایش اعتماد بنفس، پیدا کردن هدف تحصیلی و شغلی، ایجاد انگیزه قوی در ادامه تحصیل، توانایی کار گروهی، برقراری ارتباط مؤثر با دیگران و پربارشدن رزومه علمی که در مراحل آینده تحصیلی و شغلی بسیار مؤثر است.»

او به هدف اصلی تربیت پژوهشگران اشاره و تأکید می‌کند: «هدف ما از تربیت پژوهشگران، در حقیقت مشق پژوهش در دانش‌آموزان است یعنی اینکه آنها بتوانند، پژوهش و تفکر خلاق و فکر خلاقیت‌وار را تمرین کنند و قطعاً در میان آنها بسیاری با علاقه و پشتکار موفق می‌شوند که مشاهده موفقیت آنها برای ما لذت‌بخش است.»

برگزاری دومین جشنواره علمی و پژوهشی

هر سال پژوهشگران این شانس را دارند که در جشنواره‌های مختلف علمی شرکت کنند و دانش‌ و توانایی‌شان در عرصه‌های مختلف علمی و پژوهشی را محک بزنند. امسال هم دومین جشنواره علمی و پژوهشی پژوهش‌سراهای کشور برگزارمی‌شود. مدیر پژوهش سرای دانش‌آموزی ابن‌سینا در این خصوص می‌گوید: «این جشنواره علمی و پژوهشی با ۱۰ گرایش در رشته‌های زیست فناوری، سلول‌های بنیادی، نانو، نجوم، دریا، گیاهان دارویی، هوا و فضا، ادبیات و علوم انسانی، انرژی‌های نوین و علوم آزمایشگاهی برگزار خواهد شد که یک فرصت طلایی برای ورود دانش‌آموزان به عرصه پژوهش است. بیشتر گرایش‌ها محورهایی را برای مسابقه تعریف کرده‌اند که دانش‌آموزان در شرایط اخیر بتوانند فعالیت خوبی داشته باشند. مسابقات در سه مرحله محلی، استانی و کشوری برگزار می‌شود.»

او در خصوص اطلاع‌رسانی درباره این مسابقات هم می‌گوید: «پژوهش‌سرای ابن‌سینا از طریق پیام‌رسان شاد و وبسایت خود تمام گرایش‌ها را به‌صورت اختصاصی معرفی می‌کند و علاقه‌مندان در تمام مقاطع تحصیلی می‌توانند از طریق صفحه شخصی خود در سامانه همگام تا هفته سوم اسفند در این مسابقات شرکت کنند.» نیازی به تدارک ویژه‌برنامه پنجشنبه‌های نانویی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «پژوهش‌سرای ابن‌سینا در همین راستا ۱۵ پنجشنبه‌ویژه برنامه‌های آموزشی رایگان با عنوان «پنجشنبه‌های نانویی» در پیام‌رسان شاد و کانال قطب کشوری نانو ارائه می‌دهد که از ۱۶ بهمن ماه آغاز شده است.»

او همچنین به کسب مقام‌های اخیر توسط دانش‌آموزان پژوهش سرای ابن‌سینا در نخستین مسابقات جشنواره علمی و پژوهشی پژوهش‌سرای کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: «تعداد زیادی از دانش‌آموزان در این مسابقات با ارائه مقاله‌های متعدد علمی توانستند مقام‌های ارزشمندی را کسب کنند که باعث افتخار منطقه ۱۵ هستند. آنها مراحل مختلف را پشت سر گذاشتند و در مرحله کشوری هم منتخب شدند.»

: