برج کبوترخانه دستگرد قداده

برج کبوترخانه دستگرد قداده واقع در محله ای به همین نام بزرگترین برج کبوتر واقع در مرکز شهر خمینی شهر است که متعلق به دوره قاجار می باشد. این برج در دو طبقه با راه پله هایی که به زیباترین شکل و با معماری بسیار زیبایی دسترسی را به طبقه دوم امکان پذیر می نماید با پلان دایره ای شکل احداث شده است. فضله کبوتر به دلیل وجود ترکیبات آلی در کشاورزی به‌ خصوص پرورش صیفی ‌جات استفاده فراوان می شد. در نهایت تولید کود کشاورزی دلیل ساخت چنین برجی است.کبوترخانه ها قدمت هفتصد ساله دارند ولی به نظر می رسد برج خمینی شهر که در محله دستگرد این شهرستان واقع شده حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت داشته باشد. این برج در سال ۸۱ توسط شهرداری تملک و طی چند مرحله بازسازی شده و امروزه به عنوان یک نمای تاریخی در پارک مهر خودنمایی می کند. برج کبوترخانه دستگرد خمینی شهر از لحاظ سازه و تزئینات بسیار شبیه به برج کبوتر آتشگاه، برج‌ های روستای اسماعیل ترخان مبارکه (همه مربوط به ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پیش هستند) برج برزه دُرچه و برج رهنان مربوط به ۲۰۰ سال پیش می باشد.

معماری بنا

به کار بردن حداقل مصالح، ایجاد حداکثر فضای لانه کبوتر و فضاهای ارتباطی و دسترسی مناسب، از نکات معماری در ساخت این برج است. موقعیت برج نیز طوری است که برای کبوتران ایمن و دسترسی به آب و دانه به سهولت امکان ‌پذیر بوده است. توجه زیادی به جلوگیری از ورود حیوانات شکارچی مانند مار و گربه شده به طوری که در وسط نمای بیرونی برج، کمربندی به عرض نیم‌ متر از جنس گچ کشیده شده تا این حیوانات نتوانند از آن عبور کرده و به داخل بنا دسترسی یابند. ورودی کبوتران از سقف است و کمتر پنجره در آن به کار برده شده است. تمامی فضای داخل برج از سوراخ ‌های ۲۰×۲۰×۲۵ سانتی ‌متر پوشیده و با ایجاد لبه‌ های خم‌ دار در سطوح عمودی آنها، نشیمن ‌گاهی مناسب جهت کبوتران ایجاد شده است. این کبوترخانه دو طبقه ‌ای به تعداد حدوداً پنج هزار کبوتر گنجایش دارد. تصور کنید که اگر نصف این تعداد هم با حرکت انسان و یا حیوانات شکارچی، هراسان بال بزنند و پرواز کنند برج باید چه ارتعاشی تحمل کند تا تخریب نشود. معماران ایرانی راه ‌حل این مسأله را در انتخاب فرمی ایستا (استوانه) با تکیه ‌گاهی وسیع و کلاف ‌های چوبی حل کرده‌ اند. این برج شامل دو استوانه به صورت دور کامل و دیگری به صورت پره‌ ای در داخل می ‌باشد. جنس آ‌نها از خشت خام و ملات گِل است. ضخامت بیرونی ۱/۵ متر در پایین و ۱/۲۵ متر در پشت‌ بام است. استوانه داخلی از پنج پره خشتی تشکیل شده که شبکه‌ های زنبوری لانه کبوتران، تمامی سطح آنرا تا سقف پوشانده است. برج از دو طبقه تشکیل شده که بر روی استوانه داخلی یک طاق عرقچین کم‌ خیز اجرا گردیده که از کف تا طاق ارتفاعی حدود ۱۸ متر دارد. جهت ورود کبوتران، پنج عدد فلفل ‌دان بر روی آن تعبیه گردیده است. روی پشت ‌بام و سقف طبقه دوم نیز پنج عدد ورودی کبوتر از جنس آجر با ساختمانی مشبک وجود دارد. دسترسی به پشت ‌بام توسط پله ای است که بین دو استوانه شاکله بنا چرخیده است. نمای بنا کاهگِلی است و در رخ بام آن نیز یک جان ‌پناه آجری به‌ تازگی الحاق گردیده است.

مرمت

برج کبوتر دستگرد پس از تملک توسط شهرداری طی سه فصل کاری تعمیر و بازسازی شده است که از ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ بطول انجامیده است و اکنون از مکانهای گردشگری خمینی شهر است.

علت نامگذاری

در استان اصفهان و دیگر شهرهای ایران، روستاهای زیادی به نام دستگرد وجود دارد. مالکیت بر اراضی وسیعی از ایران پیش از روزگار فرمانروایی تازیان، «دستگرت» نامیده می شد. دستکرت/دستگرد در مأخذ پهلوی و سریانی بسیار مصطلح بوده است.

نحوه دسترسی به برج کبوترخانه

خمینی شهر، خیابان پروفسور میردامادی، پارک مهر، روبروی جاده دستگرد