سالیکورنیا؛ سرمه سبز سواحل گلستان/«نمک سبز» به توسعه شتاب می دهد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اعظم محبی: در روزگاران گذشته شاخص‌هایی همچون ماهیان خاویاری، پنبه و چوب‌های جنگلی در توسعه گلستان تأثیرگذار بود اما با تغییر شرایط طبیعی و اقلیمی نقش آفرینی آنها روز به روز کمتر شد و اینک میگو و یُد به بازیگران میدان توسعه استان بدل شده‌اند و در آینده نزدیک هم سبزینه‌های شور «سالیکورنیا» وارد این عرصه خواهد شد.

ساماندهی نشدن سواحل و عقب نشینی خلیج گرگان سبب شده تا امیدها برای اثربخشی حوزه گردشگری در این منطقه کم رنگ شود اما با وجود رشد و تکثیر سالیکورنیا در سواحل گلستان می‌توان از آن به گونه‌ای دیگر در توسعه استان بهره گرفت.

سالیکورنیا یکی از گونه‌های بومی است که در دشت‌های شور ترکمن صحرا به خصوص در محدوده آق قلا، گمیشان و بندرگز می روید؛ این گیاه به دلیل جذب نمک به «نمک سبز» هم معروف شده و خواص گوناگونی برای آن تعریف شده است.

دسترسی به آب‌های شور و نیمه شور دریای خزر و خلیج گرگان، وجود مراتع وسیع و بایر و بلامعارض در نوار ساحلی استان، بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی لب شور، دسترسی به آب‌های نامتعارف مانند پساب مزارع میگو و کانال‌های زهکشی و اراضی ناشی از پسروی آب دریای خزر از ظرفیت‌های مهمی هستند که می‌توان از آن برای کشت سالیکورنیا در این پهنه‌های وسیع کمک گرفت.

احداث نخستین مزرعه آزمایشی گونه‌های شور با گونه «سالیکورنیا»

احداث نخستین مزرعه آزمایشی گونه‌های شور با گونه سالیکورنیا در حدود هشت هکتار از مراتع شمال غربی استان گلستان از سال ۹۶ به روش نشا در مجاورت سایت پرورش میگو گُمیشان آغاز و در اواخر پاییز همان سال برداشت نخست از مزرعه صورت گرفت که نتایج این طرح رضایت بخش بوده است.

بخشی از مزرعه به صورت گیاه علوفه‌ای و از بخشی هم بذر برداشت و تحقیقات در خصوص آن در دست اقدام است.

سالیکورنیا مصرف خوراکی دارد

یک کارشناس مرتع داری در خصوص ویژگی‌هایی این گیاه به خبرنگار مهر گفت: سالیکورنیا نخستین گیاه کنار ساحل بوده که پس از پسرفت آب در خاک ظاهر می‌شود و در کشورهای زیادی روی این محصول تحقیقات گسترده انجام شده است.

ابوطالب عربی افزود: سالیکورنیا از گیاهان نمک دوست است، این گونه تحمل شوری بالا را داشته و ارتفاع آن بین ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر، ساقه‌ها بند بند و آبدار و برگ‌ها کوچک و به شکل فلس‌های تحلیل رفته است.

علاوه بر خواص دارویی و غذایی سالیکورنیا، می‌توان از آن به عنوان پوشش سبز در منطقه استفاده کرد تا از وقوع ریزگرد جلوگیری کند وی بیان کرد: ساقه‌های این گیاه مصرف خوراکی برای انسان و دام دارد، بذر آن سرشار از روغن است و روغن به دست آمده از دانه‌های سالیکورنیا شامل ترکیب‌های بیوشیمیایی (پروتئین، چربی و غیره)، محتویات معدنی (سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، فسفر، آهن، روی و مس)، ترکیب اسید آمینه و غنی از بتاکاروتن است.

عربی اضافه کرد: در مناطق ساحلی گلستان و در کرانه‌های دریای خزر در بندرگز، گمیشان و بندرترکمن شاهد رشد این گونه شورپسند هستیم که به صورت خودرو و پس از عقب نشینی آب دریا به عنوان نخستین گیاه پیش قراول و تحمل کننده شوری زمین رشد می‌کند.

وی گفت: کشت سالیکورنیا در هر منطقه‌ای که به آب شور دسترسی داشته باشد قابل اجرا بوده و فقط اندکی به مکمل‌های غذایی و کود نیاز دارد.

کشت سالیکورنیا از وقوع طوفان گرد و خاک جلوگیری می‌کند

یک کارشناس اصلاح نباتات هم به خبرنگار مهر گفت: قابلیت کاربرد سالیکورنیا به عنوان روغن خوراکی، تأمین علوفه دام، در کنار کم توقع بودن و توان رشد آن در خاک‌های نامرغوب و استفاده از آب‌های غیرقابل استفاده همچون فاضلاب صنعتی و آب شور دریا، این گونه را به گیاهی مهم تبدیل کرده است.

محمدمهدی رجبی راد افزود: راه اندازی شرکت‌هایی که بتوانند سبزی خشک سالیکورنیا را برای نمک خشک مورد استفاده قرار دهند یکی از راهکارهای افزایش بهره اقتصادی اجرای چنین طرح‌هایی است.

وی بیان کرد: در کشورهای اروپایی این گیاه را در گلخانه‌ها پرورش می‌دهند اما ما شرایط آن را به طور طبیعی داریم و می‌توانیم با هزینه کمتر آن را تولید و به توسعه استان کمک کنیم.

رجبی راد اضافه کرد: همچنین می‌توان از این گیاه به عنوان پوشش سبز در منطقه استفاده کرد تا از وقوع طوفان گرد و خاک جلوگیری کند.

اصلاح خاک با کشت سالیکورنیا

مهرنسا قره خانی، دانشجوی سال آخر دکتری اصلاح نباتات در گلستان است که چند سال است بر روی گیاه سالیکورنیا مطالعه می‌کند.

وی این گیاه را در زمین‌های شور آق قلا کشت کرده و در انتظار مجوز سازمان غذا و دارو برای توسعه کشت آن است. قره خانی به خبرنگار مهر گفت: زمین‌های اطراف آق قلا شوری بالایی داشته و هر گیاهی نمی‌تواند در آنجا رشد کند.

وی بیان کرد: بعد از مشاهده عدم رشد گیاهانی همچون جو که مقاوم به شوری است تصمیم گرفتیم که در این منطقه سالیکورنیا را کشت کنیم.

قره خانی افزود: سالیکورنیا گیاهی که مقاوم به شوری بوده و ما آن را به دو صورت نشایی و بذری کشت کردیم و در هردو شکل خوب رشد کرد.

وی ادامه داد: در ابتدایی‌ترین کاربرد می‌توان از سالیکورنیا برای علوفه دام استفاده کرد و مطالعات آزمایشگاهی هم نشان داده است که این گیاه شیردهی و میزان گوشت دام را افزایش خواهد داد.

این دکتری اصلاح نباتات گفت: آزمایشات نشان داده که این گیاه شوری خاک را جذب کرده و باعث اصلاح خاک می‌شود.

فره خانی افزود: از این گیاه در دنیا برای تغذیه انسان هم استفاده شده و هم آن را به شکل سبزی تازه و هم خشک شده و به صورت پخت داخل مایکروویو استفاده می‌کنند.

خواص دارویی و درمانی

وی به خواص این گیاه هم اشاره کرد و گفت: سالیکورنیا فشار خون را متعادل کرده و از آن در تولید قرص‌های فشار خون و ضد دیابت استفاده می‌شود؛ همچنین به خاطر فیبری که دارد برای درمان یبوست هم می‌توان بهره گرفت.

قره خانی توضیح داد: زمانی که برای آبیاری این گیاه از آب دریا استفاده شود آنزیم‌های آب دریا وارد گیاه شده و حرکات دورانی روده را تسهیل می‌کند لذا از مشکلات روده هم جلوگیری خواهد کرد.

وی اضافه کرد: در دنیا از این گیاه برای سوخت دیزل استفاده می‌کنند اما در ایران ما برای کاربرد اولیه آن هنوز درگیر گرفتن مجوز هستیم.

قره خانی گفت: از سالیکورنیا می‌توان به عنوان نمک سبز استفاده کرد که بعد از سه سال هنوز سازمان غذا و دارو مجوز آن را صادر نکرده و امیدواریم در سال مانع زدایی ها بتوانیم تولید این گیاه را در آق قلا و گمیشان گسترش دهیم.

وی افزود: نمک سبز محصولی که از فرآوری این گیاه به دست می‌آید در ایران ناشناخته است اما در سایر کشورها از آن به خوبی استفاده می‌شود و حتی برخی از کشورها آن را وارد می‌کنند.

قره خانی اظهارکرد: ما هم نمونه‌هایی را به برخی از کشورها ارسال کرده‌ایم که استقبال هم شد اما به دلیل نداشتن مجوز از سازمان غذا و دارو امکان صادرات نداریم و فعلاً هم فروش ما پایین است و کشت را هم در سطح پایلوت کاهش داده‌ایم.

وی متذکر شد: اگر بتوانیم مجوزات لازم را کسب کنیم می‌توان کشت این گیاه را گسترش داد تا درآمد مردم منطقه هم افزایش یابد.

فعلاً برنامه‌ای برای توسعه کشت نداریم

رئیس بخش تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: چند سال پیش طرحی برای اصلاح بذر گیاه سالیکورنیا انجام و طی آن ۱۵ هکتار از اراضی گمیشان زیرکشت این گیاه رفت.

لطف الله پارسایی افزود: سالیکورنیا گیاهی شورپسند و مرتعی بوده که می‌توان از آن به عنوان یک دانه روغنی استفاده کرد اما به دلیل حساسیت اکوسیستم منطقه ترکمن صحرا هنوز وارد بحث‌های زراعی آن نشده ایم.

وی بیان کرد: منطقه، اکوسیستم شکننده‌ای داشته و هر گونه دستکاری در مرتع باید با احتیاط باشد.

لطفی تأکید کرد: بحث زراعت و کشت سالیکورنیا باید در همه ابعاد بررسی و عواقبی که به دنبال دارد را هم در نظر بگیریم.

با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های گیاه سالیکورنیا می‌توان با بررسی همه جانبه توسعه کشت آن علاوه بر حفظ خاک، زمینه اشتغال مردم منطقه ترکمن صحرا را فراهم کرد.