پرورش ماهی تیلاپیا؛ ظرفیت مغفول در خراسان شمالی

ماهی تیلاپیا بعد از کپور ماهیان دومین ماهی پرورشی از نظر میزان تولید در جهان است که می تواند منبع تولید پروتئین برای استان و کشور هم باشد.

به گفته کارشناسان حوزه محیط زیست ماهی تیلاپیا بزرگترین مهاجم و خطر برای گونه های آبزی بومی کشورمان شناخته شده است اما همین ماهی مهاجم هم اینک در بیشتر کشورها در استخرها و حتی در آب های نامتعارف پرورش داده می شود و اکنون سهم زیادی از صادرات را به خود اختصاص داده است.

ماهی تیلاپیا چند سالی است از طریق واردات به لحاظ ارزان تر بودن جای خود را در سفره های مردم بازکرده است اما برای پرورش این ماهی سخت گیری های زیادی می شود و هم اینک در تعدادی از استان های سطح کشور به طور محدود مجوزهایی داده شده است در حالی که می توان در مناطقی که به آب های آزاد راه ندارد پرورش داده شود.

یکی از کارشناسان حوزه شیلات خراسان شمالی گفت: یکی از خصوصیات بارز این ماهی سازگاری با هرنوع شرایط آب و هوایی و محیطی است به طوری که می‌تواند دامنه‌ای از تغییرات شرایط محیط از جمله شوری آب، تغییر دما را تحمل کند و درآب‌های خیلی آلوده یا آب‌هایی که اکسیژن کمی دارند نیز دوام بیاورد.
مهندس پرویز رحمانی گفت: در برخی از کشورها از جمله چین این ماهی را حتی در فاضلاب هم پرورش می‌دهند و این‌ها واقعیت‌هایی است که این گونه دارد اما همین ویژگی‌هایی که باعث شده این گونه برای پرورش، مناسب باشد می‌تواند از بعد دیگری برای محیط زیست ایجاد مشکل کند چرا که گونه با دوامی برای رودخانه ها و تالاب ها و سایر آب های آزاد مهاجم شمرده می شودٰ و پرورش آن باید طبق برنامه علمی و اصولی در محیط بسته انجام شود تا ضربه ای به ماهیان بومی وارد نشود.
وی افزود: این ماهی نرمش اکولوژیکی بالایی دارد و می‌تواند تمام آب‌ها را به اشغال خود در بیاورد، شرایط پذیری و سازگاری بالای این گونه ماهی باعث تولید آسان و ارزان و مقرون به صرفه بودن آن برای تولیدکننده و مصرف کننده شده اما در صورتی که به آب های آزاد راه یابد می تواند به راحتی جایگزین گونه های بومی شود.

رحمانی اظهار داشت: با وجود مهاجمی بودن اما این گونه ماهی در آب هایی که تا حدودی شور هستند قابلیت پرورش دارد ظرفیتی برای ایجاد آبزی پروری است چرا هم اینک با کاهش کیفیت منابع‌ آبی فعالیت در برخی زیر بخش های کشاورزی انجام پذیر نیست.

یکی از تولید کننده های ماهی نیز با بیان اینکه هم اینک هزینه های آبزی پروری افزایش یافته است گفت: خشکسالی و کاهش منابع آبی خسارت زیادی به پرورش دهندگان ماهی در این استان وارد کرده است.

فرزین فیروه ای افزود: علاوه بر کاهش منابع آبی هم اینک قیمت خوراک ماهی نیز از افزایش چندانی برخوردار بوده است که بعضا برای خرید دچار مشکل هستیم؛ در این استان کارخانه خوراک ماهی وجود ندارد باید از سایر استان ها تهیه کنیم که این امر نیز باعث افزایش هزینه ها خواهد شد.

وی به تولید ماهی تیلاپیا اشاره ای کرد و افزود: با وجود اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست در خصوص مجوز تولید این گونه ماهی سخت گیری می کند اما هم اینک در برخی از استان ها انجام می شود، خطه خراسان شمالی استانی کویری نیست اما مناطقی مثل شهرستان گرمه، اسفراین و جاجرم به‌ آب های آزاد از جمله رودخانه های دائمی راه ندارد از این اداره کل می خواهیم که در این مناطق مجوز ها در این خصوص داده شود.

این تولید کننده ماهی با بیان اینکه تیلاپیا در آب های نامتعارف و شور پرورش داده می شود اظهار داشت: منابع‌ آبی استان در سال های گذشته از کیفیت بالایی برخوردار بود اما در سال های اخیر در برخی از مناطق کیفیت خود را از دست داده است که هم اینک باید به فکر گونه های جدید از جمله این نوع ماهی باشیم که با کاهش تولید این ماده پروتینی مواجه نشویم.

یک تولید کننده دیگر آبزیان نیز با بیان اینکه در این سال ها با بحران کاهش دبی منابع آبی و حتی کیفیت مواجه هستیم افزود: اما باید نگذاریم تا تولید این مواد پروتینی در استان پایین بیاید.

کریم نورنهال بر ایجاد اشتغال نیز تاکید کرد و اظهار داشت: می توان با فعالیت در حوزه شیلات در استخرهای کوچک و پیش ساخته به پرورش این گونه ماهی پرداخت که حتی می توانیم به صادرات آن نیز فکر کرد.

وی افزود: پرورش ماهی تیلاپیا باید در محلی مداربسته انجام شود و امکان ورود این ماهی به منابع آبی دائمی نباشد و اما در صورتی که وارد شود با توجه به ماهیت آن در دمای زیر ۱۲ درجه سانتی گراد از بین می‌رود.

وی با بیان اینکه پرورش ماهی تیلاپیا هم اینک بیشتر در جهان جنبه تجاری دارد افزود: با وجود اینکه بسیاری از کارشناسان بر کیفیت پایین این ماهی نسبت به گونه های بومی ماهی در کشور اشاره کرده اند اما سالانه به صورت فیله با وجود انتقاد های فراوان به کشور وارد می شود، ما نیز باید از این فرصت استفاده کنیم و علاوه بر تامین بخشی از نیاز اقشار کم درآمد باید به فکر صادرات آن به کشورهای دیگر باشیم.

این تولید کننده آبزیان در خراسان شمالی گفت: با وجود اینکه این نوع ماهی از کیفیت بسیار بالا برخوردار نیست اما در مجموع تیلاپیا جزو ماهی‌های خوب است و اگرچه شاید تغذیه سهل‌گیرانه و همه چیز خواری داشته باشد اما برخلاف شایعات لجن‌خوار نیست، با این حال تولید این ماهی بیشتر جنبه اقتصادی دارد زیرا این ماهی با تغذیه ارزان به سرعت رشد می‌کند و می‌تواند درآمدزایی خوبی برای فعالان حوزه آبزی پروری و جوانان ایجاد کند.

نورنهال افزود: تیلاپیا ماهی جنجالی است که گفته می‌شود در آب های نامتعارف در چین تغذیه می‌شود و اخیرا مجوز پرورش آن در برخی از استان های کشور نیز داده شده است، در این خصوص ابهامات زیادی وجود دارد باید کارشناسان حفاظت محیط زیست و شیلات در این راستا برنامه جامعی داشته باشند و معایب و مزایای پرورش اینگونه ماهی تجاری را بیشتر تشریح کنند تا ابهامات آن رفع شود.

رونق صنعت آبزی پروری با تیلاپیا

مدیر امور شیلات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بر تولید ماهیان سازگار با شرایط سخت آبی تاکید کرد و گفت: گونه تیلاپیا در شرایط نامساعد آبی سازگار دارد که پرورش این گونه ماهی هزینه‌های تولید را نیز به یک سوم کاهش می‌دهد.

مهندس مهدی میرقراچولو اظهار داشت: ماهی تیلاپیا گونه ای است که نسبت به کم آبی، وضعیت کیفیت آب و حتی شوری تحمل دارد که هم اینک در بسیاری از کشور ها از ظرفیت این ماهی در صنعت آبزی پروری استفاده می شود و سالانه تولید انبوهی در این گونه وجود دارد که صادر خواهند کرد.

وی با بیان اینکه پرورش ماهی تیلاپیا در استخرهای کشاورزی انجام می شود گفت: همچنین این گونه ماهی در استخرها پرورش داده می شود که آب خروجی از آن به آب های جاری خاتمه پیدا نکند.

وی افزود: این ماهی به دلیل رشد سریع، طول دوره پرورش کوتاه، مقاوم‌بودن به کم‌آبی، تکثیر آسان، مقاومت در برابر بیماری‌ها و امکان پرورش در آب‌های غیرمتعارف شور و لب‌شور و کیفیت مناسب گوشت، به‌عنوان دومین ماهی پرورشی رایج در دنیا شناخته می شود.

مدیر امور شیلات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: اما با این وجود تیلاپیا یکی از گونه های مهاجم شناخته شده در جهان است که با وجود جثه کوچک، به دلیل همه چیزخوار بودن، تکثیر زیاد، مقاومت بسیار نسبت به شرایط محیطی و کنترل دشوار، عرصه را بر گونه‌های بومی تنگ می‌کند، که مزارع پرورش آن باید در مناطقی ایجاد شود که آب های آزاد نداشته باشند.

میرقراچولو افزود: استخرهای کشاورزی در شهرستان های گرمهٰ جاجرم و اسفراین در خراسان شمالی راهی به آب های ِآزاد ندارند که بهترین مکان برای این مهم است اما اداره کل حفاظت محیط زیست در دادن مجوز به این استان سخت گیری می کند این در حالی است که اکنون پنج استان کشور شامل قم، سمنان، یزد، خراسان جنوبی و کرمان مجوز تکثیر و تولید ماهی تیلاپیا را دارند.

وی گفت: ماهی تیلاپیا در شرایط دمایی زیر ۱۲ درجه سانتی گراد زنده نمی ماند، در فصل زمستان در هیچ منطقه ای از استان نیست که دمای آن به زیر ۱۲ درجه سانتی گراد نرسد، این گونه از ماهیان اگر در آب های آزاد باشد تحمل دمایی این درجه از حرارت را ندارد که اگر حتی به آب های آزاد این منطقه راه پیدا کند در فصل سرد خواهد مرد.

به گزارش ایرنا، طبق آمار سال ۲۰۱۷ بیش از ۶ میلیون تن ماهی تیلاپیا در دنیا تولید می شود که عمده تولید کنندگان کشورهای چین، اندونزی، ویتنام، مصر بنگلادش و مالزی هستند، همچنین براساس آمارها کشور هند یکی از مخالفان تولید ماهی تیلاپیا بود که از سال ۲۰۰۹ با شروع تولید توانسته سالانه بیش از ۲۰ هزارتن از این ماهی را تولید کند.

مصرف سالانه فیله ماهی تیلاپیای وارداتی در کشور بیش از ۱۲ هزارتن است که به نظر می رسد با وجود ظرفیت تولید این ماهی در کشور ما هنوز برای پرورش این ماهی در محیط های بسته نیز سخت گیری می شود.

مدیر امور شیلات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان اینکه ماهی تیلاپیا در چهار فصل در شرایط گلخانه ای قابل تکثیر است گفت: می توان در استخرهای پیش ساخته فضای تولید و تکثیر را فراهم کرد.

میرقراچولو با بیان اینکه در هر یک متر مربع می توان بیش از ۵۰ قطعه ماهی تراکم داشته باشیم افزود: تولید این گونه ماهی در هر ۶ ماه اتفاق می افتد در حالی که ماهیان گرمابی در مدت ۹ ماه تولید خواهند شد که کوتاهی عمر تولید هزینه ها را بسیار پایین خواهد آورد همچنین این ماهی با انواع خوراک ها پرورش داده می شود.

مدیر امور شیلات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: یکهزار و ۶۰۰ تن انواع ماهی در مزارع گرمابی و سردابی استان در ۹ ماه سال جاری تولید شد که در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۲۰۰ تن بیشتر بوده است.

میرقراچولو اظهار داشت: پیش بینی می شود تا پایان سال جاری بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ تن انواع ماهی گرمابی و سردابی در مزارع استان تولید شود.

وی افزود: هم اینک ۹۲ مزرعه پرورش ماهی گرمابی و ۹۷ مزرعه سردابی در استان وجود دارد که یشترین ماهی تولیدی در مزارع شامل آمور، کپور، فیتوفاگ و قزل آلا است.

مدیر امور شیلات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: تنها در حدود یک هشتم منابع آبی استان صنعت آبزی پروری ایجاد شده است در حالیکه ظرفیت بسیار بالایی برای فعالیت در این بخش اقتصادی وجود دارد.

وی افزود: خراسان شمالی از ۴۱ رودخانه فصلی و دایمی، سه هزار دهنه چشمه، چهار هزار و ۳۰۳ حلقه چاه عمیق، نیمه عمیق و دستی، ۶۳۷ رشته قنات و هشت سد از ظرفیت های خوبی برای توسعه صنعت آبزی پروری برخوردار است.

وی مزیت پرورش ماهی را در استان علاوه بر اشتغال برای جوانان و درآمدزایی بهره گیری از آب برای بخش های کشاورزی اعلام کرد و اظهار داشت: رویکرد توسعه این استان بر مدار کشاورزی است و آنان می توانند همزمان با استفاده از آب حتی استخرهای کشاورزی، از آب آن نیز برای تولید محصولات کشاورزی بهره گیرند.

خشکسالی و کاهش دبی منابع آبی استان حیات آبزیان را به خطر انداخته است که برای رهایی از این وضعیت نامساعد آبی چاره اندیشی شود.

میرقراچولو اظهار داشت: خشکسالی های اخیر که منجر به کاهش دبی و کیفیت آب رودخانه ها، چشمه ها و چاه ها شده است که پرورش دهندگان آبزی پروری را در این خطه با مشکل مواجه کرده است.

وی افزود: بروز خشکسالی پی در پی علاوه بر اینکه دبی منابع آبی را کاهش داده است باعث کاهش کیفیت این ذخایر نیز شده است که بعضا در برخی از مناطق این استان هم اینک با شوری و سختی آب مواجه هستیم که آبزی پروری را در معرض نابودی قرار داده است.

به گزارش ایرنا؛ خشکسالی در سال جاری بیش از ۲۶ هزار میلیارد ریال به بخش کشاورزی این استان از جمله باغی، زراعی، دامی و شیلات خسارت زد.

ممنوعیت پرورش ماهی تیلاپیا

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با بیان اینکه پرورش ماهی تیلاپیا در این استان با ممنوعیت مواجه است گفت: در این استان رودخانه های دائمی وجود دارد به همین دلیل پرورش این گونه ماهی که برای ماهیان بومی مهاجم محسوب می شود .

حبیب لشکری افزود: سازمان حفاظت محیط زست به استان های کویری و استان هایی که منابع آبی از جمله رودخانه دائمی، تالاب ها ندارند تنها اجازه پرورش داده است.

وی اشاره ای به تولید با صرفه این ماهی کرد و افزود: اما این اداره کل نیز صدور مجوز برای برخی از مناطق این استانن به صورت پرورش در استخرهای کشاورزی و فضای گلخانه ای پیگیر بوده است و مکاتباتی در این خصوص انجام داده ایم اما تاکنون پاسخی از سوی کشور دریافت نکرده ایم.

در مجموع در استان ۶ هزار و ۲۵۰ منبع آبی شامل رودخانه، چشمه، قنات و سد وجود دارد.

میزان بارندگی سالانه در این استان در نواحی مختلف ۱۳۰ تا ۵۰۰ میلی متر متغیر است که بیشترین آن با مقدار ۴۶۸ میلیمتر در شهرستان مانه و سملقان و کمترین آن به مقدار ۱۲۰ میلیمتر در ایستگاه جاجرم گزارش شده است.

کل نزولات سالیانه استان ۸.۳ میلیارد متر مکعبی است که ۶.۱ میلیارد متر مکعب تبخیر و ۲.۲ میلیارد متر مکعب آب قابل مدیریت بوده که از این میزان ۱.۳۳ میلیارد متر مکعب جاری می شود.

سرانه مصرف ماهی در این استان با احتساب مصرف تن ماهی ۷.۱ کیلوگرم است که میانگین مصرف ماهی در کشور ۹.۵ کیلوگرم است.