فریب سکون لرزه‌ای گسل شمال تهران و تبریز را نخوریم

به گزارش ایران اکونومیست، دکتر علی بیت‌اللهی در وبینار ملاحظات زلزله‌شناختی مهندسی زلزله‌های ۶ فوریه ترکیه و بررسی عملکرد ساختمان‌های بتنی در این زلزله‌ها با اشاره به تلاش محققان کشور برای طراحی و ساخت ماهواره پیش‌بینی زلزله، توضیح داد: استفاده از روش‌های دورسنجی و ثبت تغییرات ما را به سمت ایجاد پیش‌نشانگرهای زلزله هدایت خواهد کرد، ولی در زمینه پیش‌بینی زلزله هنوز جهان به آن نرسیده است.

وی خاطرنشان کرد: اجرا و طراحی و ساخت ماهواره آیات برای پیش‌بینی زلزله در قالب تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و پژوهشگاه بین‌المللی زلزله است.

بیت‌اللهی با اشاره به زلزله دو قلوی ترکیه- سوریه در ۶ فوریه ۲۰۲۳، با تاکید بر اینکه این دو زلزله در طول تاریخ زلزله‌نگاری دنیا منحصر به فرد و درس‌آموز است، اظهار کرد: بزرگای ۷.۶ و ۷.۷ این دو زلزله یکی از جنبه‌های منحصر به فرد این زلزله است؛ چرا که زلزله اول با بزرگای ۷.۷ در ساعت ۴ و ۴۷ دقیقه بامداد روز ۶ فوریه رخ داد؛ همانند زلزله بم ایران که در ساعت ۵ صبح روز ۵ دی ماه رخ داد که این زمان بدترین زمان برای رخداد زلزله است.

وی ادامه داد: جنبه دیگر زلزله ترکیه آن است که ۹ ساعت بعد، زلزله دیگری در فاصله ۹۰ کیلومتری از رومرکز زلزله اول، به بزرگای ۷.۶ به ثبت رسید و بر اثر این زلزله، ساختمان‌هایی که در زلزله اول ترک برداشته بودند، ویران شدند.

بیت‌اللهی با بیان اینکه هر دو زلزله با بزرگای زیاد بودند، خاطر نشان کرد: زلزله بم با بزرگای ۶.۷ و زلزله کرمانشاه با بزرگای ۷.۳ بوده است.

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه رومرکز این دو زلزله در کشور ترکیه در مناطقی با تراکم جمعیت کم رخ داده است، خاطر نشان کرد: متاسفانه این زلزله در بخش ترکیه در بخش فقیرنشین ترکیه بوده که حدود یک میلیون و ۷۰۰ نفر از پناهندگان سوری در آن سکونت داشتند و شرایط برای تخریب و تشدید خسارت مساعد بوده و بر اساس اعلام وزیر کشور ترکیه، در این زلزله‌ها ۵۰ هزار و ۵۰۰ نفر کشته شدند و با توجه به خسارات واردشده به کشور سوریه، از این رخداد لرزه‌ای به عنوان "فاجعه بزرگ قرن" یاد می‌شود.

وی، "زمان رخداد"، "فواصل زمانی و مکانی دو زلزله اصلی با بزرگای ۷.۷ و ۷.۶ (۹۰ کیلومتر فاصله مستقیم مکانی و ۹ ساعت و ۷ دقیقه فاصله زمانی"، "پسلرزه‌های نیرومند"، " مقادیر جنبش نیرومند ثبت‌شده و رفتارهای طیفی آنها"، "خصوصیات مورفولوژیکی مناطق"، "خصوصیات بسیار متفاوت خاک و ساختگاه" و "نوع ساخت‌وسازها" را از خصوصیات خاص رخداد زلزله‌های ۶ فوریه ترکیه نام برد.

۱۷ میلیون نفر تحت تاثیر زلزله‌های بزرگ قرن

بیت‌اللهی با بیان اینکه ۱۷ میلیون نفر تحت تاثیر این دو زلزله بودند، گفت: ۱۱ استان ترکیه این زلزله‌ها را احساس کردند، همچنین هر یک از این دو زلزله، پسلرزه‌های نیرومندی داشتند و در حالی که رومرکز این زلزله در قهرمان ماراش ترکیه بوده است، ولی استان "هاتای" بالاترین خسارت را تحمل کرده است که به دلیل هم راستا بودن با گسل و خاک نرم آن است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، آسیب دیدن ۱۲۱ سایت باستانی و فرهنگی، بی‌خانمان شدن یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر، تخریب راه آهن، گسیخته شدن فرودگاه هاتای و تخریب بخش زیادی از شبکه‌های آب و گاز را از دیگر تبعات این دو زلزله ذکر کرد و افزود: لیتولوژی متنوعی در اطراف منطقه رومرکز زلزله‌های قهرمان ماراش وجود دارد، به گونه‌ای که در قسمت‌های غربی قهرمان ماراش سنگ آهک‌ها، تشکیلات مربوط به سنگ‌های آواری و سنگ‌های کربناته و در قسمت‌های جنوبی قهرمان ماراش نیز آبرفت‌های تفکیک نشده کواترنری، سنگ آهک، شیل و مارن، سنگ آهک پلاژیک و سنگ‌های آواری و کربناته و آواری قابل مشاهده است.

ویژگی‌های زلزله ترکیه

بیت‌اللهی با بیان اینکه رومرکز زلزله ۶ فوریه ترکیه در محدوده منحصر به فردی رخ داده است، در این باره توضیح داد: این محدوده در بین برخورد قاره – صفحات "عربی"، "اوراسیا" و "فرورانش صفحه اقیانوسی آفریقا" است و موجب شکل­‌گیری ساختارهای تکتونیکی مختلفی شده که مهمترین آن سامانه‌­های گسلی شمال و شرق آناتولی، کمربندهای چین و راندگی و همچنین یکسری ساختارهای کششی و گسل­‌های نرمال است.

وی با بیان اینکه این ساختارهای کششی بیشتر در غرب فلات آناتولی و در سمت دریای اژه واقع شده­‌اند، یادآور شد: گسل شمال آناتولی با درازای حدود ۱۵۰۰ کیلومتر و سازوکار امتداد لغز راستگرد و گسل شرق آناتولی با درازای حدود ۵۵۰ کیلومتر و سازوکار امتداد لغز چپگرد از مهمترین ساختارهای تکتونیکی فعال در ترکیه است و از گذشته تاکنون موجب رخداد زمینلرزه‌­های ویرانگر زیادی شده­‌اند.

به گفته وی برخورد صفحات عربی و اوراسیا و حرکت راستگرد گسل شمال آناتولی و حرکت چپگرد گسل شرق آناتولی موجب شده تا فلات آناتولی به دلیل ایجاد تکتونیک فرار، به سمت غرب حرکت کند.

این محقق حوزه مهندسی زلزله نرخ حرکت در امتداد گسل آناتولی شمالی را حدود ۲۴ میلی­متر در سال و در امتداد گسل آناتولی شرقی حدود ۱۰ میلی­متر در سال ذکر کرد و ادامه داد: این اعداد نشان‌دهنده فعالیت بالای این سامانه‌­های گسلی است. این در حالی است که گسل شمال تهران یک چهارم این عدد است و نشان از تنش زیاد بر روی گسل آناتولی دارد.

فریب دوره بازگشت زلزله

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با اشاره به زلزله‌های تاریخی گسل آناتولی شرقی با تاکید بر اینکه نباید فریب سکون لرزه‌ای را بخوریم، اظهار کرد: عدم رخداد لرزه‌ای در گسل آناتولی شرقی در مدت زمان طولانی موجب شد تا مخاطرات آن به فراموشی سپرده شود.

بیت‌اللهی با بیان این‌که "گپ لرزه‌ای" خطرناک است؛ چرا که زلزله‌های بزرگی را منجر می‌شود، گفت: گسل‌هایی مانند گسل شمال تبریز، شمال تهران، نیاوران، لویزان و مشا از جمله زلزله‌های فعال ایران هستند که در حال حاضر با سکون نسبی مواجه هستند و ما باید از زلزله اخیر ترکیه درس بگیریم.

وی به تنش‌های یک سال گذشته زلزله ۶ فوریه ترکیه اشاره کرد و یادآور شد: بررسی‌های زلزله‌های ۵ روز پیش از رخداد زلزله ویرانگر ۷.۷ پازارچیک، از تاریخ اول تا ۶ فوریه ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که در این منطقه تعداد ۳۴ زمینلرزه در مدت ۵ روز قبل از زلزله، رخ داده و در روز ۵ فوریه نیز به تنهایی تعداد ۸ زمینلرزه رخ داده است.

به گفته وی، این زلزله‌ها هرچند در امتداد سازوکارهای تکتونیکی شناخته شده منطقه که رومرکزهای زلزله‌های ۷.۷ و ۷.۶ نیز بر روی آنها واقع می‌شود، صورت گرفته است، اما فاصله آنها از رومرکز زلزله‌های ۷.۷ و ۷.۶ امکان تعیین زون بی هنجاری پیش از رویداد را فراهم نمی‌کند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اضافه کرد: همچنین ۴۰ رخداد در مدت زمان از ۵ روز قبل تا زمان وقوع زلزله اصلی، در امتداد گسل آناتولی شرقی و گسل "چارداک" و "مالاتیا" مکان‌یابی شده‌اند که در فاصله از ۳۰ تا ۲۰۰ کیلومتری رومرکز زلزله‌ها بوده‌اند؛ اینکه این زمینلرزه‌ها به عنوان "پیشلرزه" تلقی می‌شوند یا خیر، نیاز به فهم رژیم مرسوم لرزه‌خیزی چند ماه اخیر این منطقه دارد و لازمه آن داشتن کاتالوگ زلزله‌های منطقه است. اما تمرکز و رخداد ۴۰ خردلرزه در طی پنج روز تا زمان وقوع زلزله اصلی نکته مهمی است، بویژه آنکه روی همان گسله‌های مسبب زلزله‌های اصلی ۶-۲-۲۰۲۳ قرار می‌گیرند.

بیت‌اللهی با بیان اینکه به مرور از شدت پس‌لرزه‌ها کاسته شده است، گفت: انتظار می‌رود تا ۲ سال آینده رخداد پس‌لرزه‌ای در این منطقه ادامه داشته باشد، هرچند که به مرور از تعداد و بزرگای آنها به نحو محسوسی کاسته می‌شود.

وی اضافه کرد: با گذشت بیش از دو ماه از رخدادهای سترگ لرزه‌ای قهرمان ماراش ترکیه، تعداد ۲۷ هزار و ۲۰۸ پس‌لرزه توسط شبکه لرزه‌نگاری ترکیه ثبت شده که تعداد ۱۵ هزار و ۵۵۳ رخداد (۵۷ درصد) در بازه بزرگی ۲ و کوچکتر از ۲، تعداد ۸ هزار و ۸۴۳ پس‌لرزه ( ۳۴.۵ درصد) در بازه بزرگی بین ۲ تا ۳، تعداد ۲ هزار و ۳۳۴ پس‌لرزه (۸.۶۵ درصد) با بزرگی بین ۳ تا ۴ و تعداد ۴۴۲ پس‌لرزه ( حدود ۱.۶ درصد) از کل رخداد پسلرزه‌ای بزرگی بین ۴ تا ۵ را داشته‌اند.

بیت‌اللهی خاطر نشان کرد: همچنین تعداد ۳۴ پس‌لرزه با بزرگای ۵ تا ۶ و تعداد ۲ پس‌لرزه با بزرگای بین ۶ تا ۷ بوده‌اند.