به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، درخت یکی از مخلوقات شگفت انگیز خداوند است و در قرآن کریم وجود درختان به عنوان نشانه الهی مطرح شده است. در ادیان و فرهنگ های مختلف جهان، درخت و درختکاری جایگاه ویژه ای دارد. دین اسلام نیز بشر را به کاشت درخت تشویق کرده است و برای آنکه اهمیت درخت و درختکاری را برای مسلمانان تبیین کند، کاشت درخت مثمر را نوعی صدقه اعلام می کند به طوریکه پیامبر اسلام (ص) همواره به رزمندگان اسلام سفارش می کردند تا در صورت پیروزی بر دشمن، نکاتی را مورد توجه قرار دهند که یکی از این موارد پرهیز از قطع درختان بود.

مسلمانان نباید در کاشت و حفظ درختان کوتاهی کنند. توجه و تاکید اسلام به کاشت درخت به ویژه درختان ثمربخش در روایات و کلام پیامبر، امامام معصوم (ص) و ائمه اطهار و در آیات قرآن کریم مشاهده می شود به طوریکه کاشت درختان مثمر یکی از کارهای مقدس و نیکوکارانه و صدقه جاریه محسوب می شود.

در جلد 15 کتاب کنزالعمال روایتی از حضرت محمد (ص) نقل شده که کاشت درخت را در ردیف کارهای خیری نظیر ساخت مسجد و به ارث گذاشتن قرآن بیان می کند. یا در حدیث دیگری که در جلد 13 مستدرک الوسائل از ایشان نقل شده، فرموده اند:« اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه ای را به زیر کشت ببرد و انسان ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه ای از طرف آن شخص شمرده می شود.»

درخت در سیره ائمه اطهار (ع)

در ادامه تاکید و توصیه اولیای الهی به کاشت درخت، پیامبر اسلام (ص) می فرمایند:« اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه ای را به زیر کشت ببرد و انسان ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه ای از طرف آن شخص شمرده می شود». در روایتی معتبر از پیامبر اکرم (ص) نقل است که: «حتی اگر دیدید قیامت بر پا شد و شما مشغول کاشتن درختی بودید، ازاین عمل نیک خود دست برندارید.»

رسول خدا (ص) همچنین فرموده اند: «مسلمانی که درختی بنشاند و یا زراعتی کسب نماید اجر و پاداش صدقه در راه خدا را خواهد داشت.» پیامبر اسلام(ص) خطاب به حضرت علی (ع) می فرمایند:« یا علی! مبادا یا حضور تو به کشاورزان ظلمی بوشد و مالیات زمین را زیاد مکن.»

امام صادق (ع) نیز درباره اهمیت درخت و درختکاری می فرمایند: «خداوند برای انبیا و رسولان خود کار درختکاری و کشاورزی را انتخاب فرمود تا آنکه از بارش پیاپی آسمان ناخشنود نباشند بلکه پیوسته منتظر باران رحمت الهی باشند.» همچنین امام صادق (ع) فرمود اند:« شش چیز است که مومن پس از مرگ خود از آن سود می برد، فرزند صالح که برایش آمرزش خواهد، قرآنی که خوانده شود، چاه آبی که بکند و درختی که بکارد و صدقه آبی که جاری سازد و روش نیکی که از آن پیروی شود»

درخصوص اهمیت درخت و درختکاری در نزد امامان معصوم (ع) می توان به این نکته تاکید کرد که حضرت علی (ع) در مدت 25 سال عزلت و خانه نشینی، به حفاری قناعت و درخت کاری مشغول بودند به طوریکه در این مدت 60 هزار نخل کاشتند.

در روایت دیگری از پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) آمده است:« اگر عمر جهان پایان یابد و قیامت برسد و یکی از شما نهالی در دست داشته باشد چنانچه به قدر کاشتن آن فرصت باشد باید فرصت را از دست ندهد و آن را بکارد.»

در حدیثی از امام کاظم (ع) نگاه کردن به سبزه و سبزه زار، درختان سرسبز و جنگل ها موجب جلا بخشیدن به چشم می شود.

زراره می گوید: امام باقر (ع) فرمود: «مردی علی (ع) را ملاقات کرد و آن حضرت کیسه ای پر از هسته خرما به همراه داشت. عرض کرد ای امیرمؤمنان! در این کیسه چیست؟ حضرت پاسخ داد: یکصد هزار درخت خرما ان شاء الله. آن مرد گفت: حضرت همه را کاشت و همه آنها به عمل آمد».

درخت از نگاه قرآن

در قرآن کریم از درخت با عنوان « شجر» یاد شده است. شجر به معنی هر روییدنی که تنه دارد. شجر و مشتقات آن در آیات قرآن کریم 27 بار مطرح شده است.

وجود درختان در قرآن کریم به عنوان نشانه الهی مطرح می شود. در آیه 60 سوره نمل خدا می فرماید:« أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا کَانَ لَکُمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ؛ [آیا آنچه شریک مى‏‌پندارند بهتر است] یا آن کس که آسمان‌ها و زمین را خلق کرد و براى شما آبى از آسمان فرود آورد پس به‌وسیله آن باغ‌هاى بهجت‏‌انگیز رویانیدیم کار شما نبود که درختانش را برویانید آیا معبودى با خداست [نه] بلکه آنان قومى منحرفند.»

همچنین در آیات ۱۰ و ۱۱ سوره نحل آمده است: «یُنبِتُ لَکُم بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّیْتُونَ وَالنَّخِیلَ وَالأَعْنَابَ وَمِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛ در این کار رحمت و قدرت الهی برای اهل فکرت پدیدار است.».
در آیات ۷۱ و ۷۲ سوره واقعه نیز آمده است: «فَرَأَیْتُمُ النَّارَ الَّتِی تُورُونَ أَأَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنشِؤُونَ؛ آیا آن آتشى را که برمی‌افروزید ملاحظه کرده‏‌اید آیا شما [چوب] درخت آن‌را پدیدار کرده‏‌اید یا ما پدید آورنده‌‏ایم» همچنین خداوند در آیه ۶۸ سوره نحل می‌فرماید: «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ؛ و پروردگار تو به زنبور عسل وحى [=الهام غریزى] کرد که از پاره‌‏اى کوه‌ها و از برخى درختان و از آن‌چه داربست می‌کنند خانه‏‌هایى براى خود درست کن.»

در بسیاری از آیات قرآن به تسبیح و سجده درختان اشاره شده به طوریکه خداوند متعال در آیه ۶ سوره الرحمن می‌فرماید: «وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ یَسْجُدَانِ؛ و بوته و درخت چهره‏‌سایانند.» همچنین در آیه ۱۸ سوره مبارکه حج بیان شده: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ...إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ؛ آیا ندانستى که خداست که هرکس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است و خورشید و ماه و [تمام] ستارگان و کوه‌ها و درختان و جنبندگان و بسیارى از مردم براى او سجده می‌کنند و بسیارى‌اند که عذاب بر آنان واجب شده است و هر که را خدا خوار کند او را گرامی‌دارنده‏‌اى نیست چرا که خدا هر چه بخواهد انجام می‌دهد. در آیات ۲۴ تا ۲۶ سوره ابراهیم نیز خداوند می فرماید: «أَلَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرةٍ طَیِّبَةٍ؛ آیا ندیدى خدا چگونه مثل زده سخنى پاک که مانند درختى پاک است که ریشه‌‏اش استوار و شاخه‏‌اش در آسمان است میوه‏‌اش را هر دم به اذن پروردگارش مى‏‌دهد و خدا مثلها را براى مردم مى‌‏زند شاید که آنان پند گیرند و مثل سخنى ناپاک چون درختى ناپاک است که از روى زمین کنده شده و قرارى ندارد.»

در آیه ۶۰ سوره اسراء نیز درخصوص اهمیت درخت می خوانیم: «وَإِذْ قُلْنَا لَکَ إِنَّ رَبَّکَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤیَا الَّتِی أَرَیْنَاکَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا یَزِیدُهُمْ إِلاَّ طُغْیَانًا کَبِیرًا؛ و [یاد کن] هنگامى را که به تو گفتیم به‌راستى پروردگارت بر مردم احاطه دارد و آن رؤیایى را که به تو نمایاندیم و [نیز] آن درخت لعنت ‏شده در قرآن را جز براى آزمایش مردم قرار ندادیم و ما آنان را بیم مى‌‏دهیم ولى جز بر طغیان بیشتر آن‌ها نمى‏‌افزاید.»

با بررسی آیات قرآن کریم که به موضوع درخت و کاشت درخت پرداخته است؛ می توان به این موضوع دست یافت که خداوند از درختان و گیاهان به عنوان متاع زندگی انسان یاد می کند و گاهی نیز آنها را معیشت و وسیله برآوردن نیازهای انسان عنوان می کند و برایش شان و کرامت ویژه ای قائل است. خداوند در آیات 24 تا 32 سوره عبس درخصوص اهمیت درخت در جایگاه معیشت انسان می فرماید:« فَلْینظُرِ الإِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ، أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا، ثُمَّ شَقَقْنَا الأَرْضَ شَقًّا، فَأَنبَتْنَا فِیهَا حَبًّا، وَعِنَبًا وَقَضْبًا، وَزَیتُونًا وَنَخْلاً، وَحَدَائِقَ غُلْباً، وَفَاکهَةً وَأَبًّا، مَّتَاعًا لَّکمْ و لأنْعَامِکم...» «آدمی باید به غذای خویش بنگرد، ما باران را از آسمان فروفرستادیم. آن گاه، سینه زمین را شکافتیم و در آن، دانه ها رویاندیم و انگور و سبزی و درخت زیتون و خرما و بوستان های بزرگ با درختان ستبر و میوه و مرتع برای بهره گیری شما و چهارپایانتان»

درخت در زندگی همه موجودات زنده از جمله انسان نقش مهم و موثری دارد که خداوند نیز در آیه 14 سوره یس به این موضوع اشاره می کند و می فرماید:« الَّذِی جَعَلَ لَکم مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ؛ همان کسی که برای شما از درخت سبز، آتش آفرید و شما به وسیله آن، آتش می افروزید.»

در مجموع می توان گفت وجود جنگل ها و درختان به عنوان منابع ارزشمند الهی، تکیه گاه مطمئنی برای تداوم و بقای موجودات زنده از جمله انسان است که و در تعلمیات دینی ما و در سنت انبیا و اولیا الهی؛ درختکاری، آبیاری و آباد کردن زمین و مزرعه و پرورش دام و طیور عبادت محسوب می شود.

در آموزه های اسلام بسیار به آبادانی و حفظ زمین توصیه و تاکید شده وبه طوریکه پرداختن به آبادانی زمین را بهترین یادگار و صدقه جاریه می داند و در این باب حدیثی از پیامبر (ص) داریم که می فرماید:« کسی که درختی را بکارد، چاهی حفر کند و آبی را جاری سازد (دارای یادگار و صدقه جاریه است).

تشویق و توصیه پیامبر اسلام و امامان معصوم (ع) به موضوعات مهمی نظیر درخت و کاشت درخت، کشاورزی و آبادانی زمین تاثیر ارزشمندی بر زندگی مسلمانان در جامعه اسلامی گذاشته است و امروز ثمرات و دستاوردهای آن را در سبک زندگی افراد جامعه مشاهده می کنیم. یکی از آثاری که می توان به آن اشاره کرد اختصاص زمان خاصی برای ترویج فرهنگ درخت و درخت کاری و آبادانی زمین است و همه ساله در آستانه بهار طبیعت و از 15 تا 22 اسفند ماه به مقوله درخت و درخت کاری پرداخته می شود.

امروزه تحولات عظیمی در کشاورزی جوامع اسلامی ایجاد شده است که همه در پرتو توصیه ها و تاکیدات ائمه معصوم (ع) محقق شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز موضوع درخت و کاشت درخت در اولویت قرار گرفته است و حفظ و آبادانی زمین و محیط زیست از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به طوریکه امام راحل (ره) و بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی در صفحه 449 جلد 16 صحیفه می فرمایند:« بریدن درخت های کشور و و به تباهی کشیدن جنگل ها غیر اسلامی است و باید جلویش گرفته شود.»

در راستای عمل به سیره ائمه اطهار (ع) رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همه ساله در روز 15 اسفند روز درختکاری، نسبت به کاشت درخت اقدام می کنند. ایشان در ۱۵ اسفند سال ۱۴۰۰ و پس از کاشت دو نهال فرمودند:«این را همه‌ برادران و خواهران عزیز ما بدانند که کاشت درخت یک حرکت دینی و انقلابی است؛ کاری است که منشأ دینی دارد و منشأ انقلابی دارد و امروز هر کسی که در این زمینه فعّال است، بداند که دارد یک کار انقلابی انجام میدهد و یک کار دینی انجام میدهد. البتّه کاشتن، مرحله‌ی اوّل کار است، نگهداری هم مرحله‌ی بعدی است؛ یعنی نگهداشتن درختان و حفظ درختان هم بسیار مهم است که بایستی رعایت بشود.

خدای متعال گیاه زنده را منبع رزقِ همه‌جانبه‌ی آحاد مردم قرار داده؛ یعنی گیاه، هم منشأ خوراک است، هم منشأ دارو است، هم منشأ تنفّس است، هم منشأ جمال و زیبایی طبیعت و چشم‌نواز و دلنواز است؛ آسایش‌دهنده‌ی روح و نگهدارنده‌ی جسم انسان است؛ گیاه این [طور] است.

بنابراین ایجاد گیاه زنده و حفظ گیاه زنده یک وظیفه‌ی عمومیِ همه‌ی انسانها است، چون انسانها همه به گیاه وابسته هستند. به همین جهت است که تأکید میکنیم، همیشه هم تأکید کرده‌ایم که تخریب جنگلها، تخریب محیط ‌زیست و نابود کردن رویشهای گیاهی و درخت و سبزه‌ی روی زمین، تخریب منابع ملّی است و ضربه‌ی به منافع عمومی جامعه است؛ همه بدانند، این که یک بخشی از جنگل را تخریب کنند، ویران کنند برای اینکه فرض کنید یک ساختمانی، یک مرکزی بسازند، این قطعاً به ضرر است. در یک موارد اضطراری البتّه اشکال ندارد، امّا به طور طبیعی این بدون شک ضرر به ملّت و ضرر به منافع ملّی است.»

گفتنی است، روز ۱۵ تا ۲۲ اسفندماه به عنوان هفته منابع طبیعی نامگذاری شده که نخستین روز این هفته یعنی ۱۵ اسفند روز ‌درختکاری‌ است.

پایان پیام/47